Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

Shunday qilib, a w a l konstruktorlar mashina hamda ularning
birikmalari va detallarini qanday aniqlikda boMishini hamda iqtisodiy
va texnika jihatidan tahlil qilib, eng optimal miqdorlarni aniqlab
beradilar, keyin esa ularni tayyorlashga kirishiladi, shundan keyingina
loyihalar konstruktorlardan texnologlarga yo'llanma oladi. 
T exnolog- 
lar, o ‘z n avbatida, d etallam i q an d ay tartib d a, qaysi tipdagi stan o k va 
m oslam alarda h am d a q anday rejim larda yasash va yig 'ish rejalarini, 
ya’ni ularning texnologiyasini tuzib beradilar. Detallarga m exanik ishlov 
berishdagi bunday texnologiyalar, albatta, detallam i tez, oson va aniq qilib 
yasash va yig'ishni ta ’minlashi, 
shuningdek, 
m ahsulot tannarxini 
kamaytirishi, 
ish 
jarayonini 
to ‘la 
mexanizatsiyalashtirish 
va 
avtomatlashtirishga qaratilishi kerak.
D etal va b irik m alam in g o p tim al aniqligi, ularn i yasash va 
yig'ishning o p tim al texnologiyasi m avjud b o 'lsa , u la r m exanika sexiga 
uzatiladi. Bu yerda texnikani ishga solib, o p tim al texnologiya asosida 
aniq d e ta lla r yasashga kirishiladi, a w a l zagotovkalar tay y o rlan ad i, 
so 'n g ra u la r turli stano k lard a ishlanib, talab qilingan shakl va 
0
‘lcham larga keltiriladi. Shu tarzd a eng o p tim al aniqlikdagi d etallar 
tayyor b o 'lad i. K eyinchalik ham m a, d etallar yig'uv sexlari, u ch a st-
12

---

A V T O M A T IK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC H L A R
kalari va pozitsiyalariga uzatiladi. Bu yerda estafetan i olgan yig‘uvchi 
ish ch ilar va yig‘ish avtom atlari ishga kirishadilar; yig‘uv tex n o lo g i- 
yasida k o ‘rsatilgan ta rtib b o ‘yicha d etallar bir-b irlari b ilan an iq qilib 
yig‘iladi.
Yig‘ish ishlarini jadallashtirish, mahsulot sifatini yaxshilashda detallar 
aniqligini oshirish bilan bir qatorda ishlab chiqarish m adaniyatini yuksak 
darajaga ko‘tarish ham m uhim ahamiyatga egadir. Q ayerda ishlab chiqar­
ish m adaniyati yuqori bo‘lsa, o ‘sha yerda boshqa ko‘rsatkichlar bilan bir 
qatorda, yig‘ish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va avtom atlashtirishga 
keng yo‘l ochilgan b o ‘ladi.
Yig‘ish jarayonlarini mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish, o ‘z 
navbatida, ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilash imkoniyatini 
tu g ‘diradi.
C h u n k i q o ‘lda yig‘uvchi kishining fiziologik qobiliyatlari va 
m alakasi d o im o b ir xil b o ‘lmasligi sababli yigNluvchi m ah su lo tla m in g
sifati h am h a r xil b o ‘lib chiqishi m um kin. B a’zid a inson bajarishi q i­
yin b o 'lg a n yoki u m u m a n bajara olm aydigan y ig'ish o p eratsiyalarini 
faqatgina m ex a-n izm la r—av to m atlar y o rd am id ag in a bajarish m um kin 
b o 'lad i. A v to m atlar yo rd am id a m ahsulot sifatini y axshilashdan ta s h ­
qari m e h n a t u n u m -d o rlig in i behad darajada oshirish, ish sharoitini 
yengillashtirish va u m u m a n un i xavfsiz qilish im k o n iy ati h am
tu g 'ilad i.
M ash in a va m ex an izm lar q anday yig'iladi?
H ozirgi za m o n m ashinasozlik va asbobsozlik san o ati ishlab 
ch iq arayotgan m ahsu lo tin in g turi ju d a k o 'p b o 'lish i b ilan birga, b a ’zi 
b ir m ashina va m exan izm lar xalq xo'jaligida faqat b ir n echtagina 
kerak b o 'lsa , b a ’zilaridan b ir nech a yuzlab, m inglab, h a tto o 'n m in ­
glab kerak b o 'lad i. S hunga k o 'ra , ishlab chiqarish hajm i h a m tu rlich a 
b o 'lad i: yakka don alab , seriyalab va yalpi ishlab chiqarish.
Ishlab chiqarishning m ana shu turlariga qarab yig'ish usullari ham
turlicha bo'ladi. Hozirgi vaqtda m ashinasozlik va asbobsozlikda ishlab 
chiqarishning hajm iga qarab yig'ishning quyidagi asosiy besh turi 
qo'llanilishi m um kin: