Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

M A N I­
PULA­
TO RLAR
SILHSh
Q URIL­
MASI
TAShQI
M U H IT
29-rasm.
R o b o tn in g fun k sio n al sxem asi.
R o b o tla r universalligi inson to m o n id a n bajariladigan h a r q anday 
o p eratsiy alam i avtom atlashtirish im konini beradi. R obot y o rd a m id a 
avtom atlashtirilgan tizim (sistem a)larni robotlashtirilgan d eb y u riti- 
ladi.
R o b o tla r asosiy vazifani bajarishga m o 'ljallan g an robotlashtirilgan 
tizim va m ajm u alarn i ro bototexnik deb ataladi. R o b o tla r k o ‘proq 
m ashinasozlikda q o ‘llanib kelingan. M ashinasozlikdan b o sh q a m exa- 
nizatsiyalashtirish va avtom atlashtirish vositalari q o ‘llan ilad ig an soha 
p o c h ta aloqasi b o ‘lib hisoblanadi. S h u n in g u c h u n u sh b u sohadagi 
ishlab ch iq arish ja ra y o n la rin i avtom atlash tirish d a ro b o to tex n ik a vosi­
ta la rid a n foydalanish im k o n in i qidirib to p ish do lzarb m asala b o 'lib
h isoblanadi.
R o b o to tex n ik a vositalaridan foydalanishga oid olib borilgan 
tad q iq o tla r va bu sohadagi m avjud tajribalar, y a’ni y uklash, tran sp o rt 
va o m b o r operatsiyalariga oid ishlar p o c h ta aloqasiga h a m bevosita 
tegishlidir.
150

---

A V T O M A T IK A ASOSLAR1 VA A V TO M A TIK R O ST L A G IC I1L A R
Umumiy ma’lumotlar va tushunchalar
0 ‘z vazifasini bajarish u c h u n h a r q an d ay rob o t quyidagilarga ega 
b o ‘lishi kerak:
1) b o sh q aru v tizim i (k o m p y u ter yo rd am id a ishlovchi);
2) ishchi organiga ega b o 'lg an ish bajaruvchi m ex an izm , y a’ni 
m an ip u lato rlar.
M a n ip u la to r t o ‘g ‘rid a n - to ‘g ‘ri, m asofaviy yoki av to m atik tarzda 
boshq arilad ig an b o 'lish i m um kin. M exanik q o ‘l yoki av to o p erato r 
(bikir d astu rlan g a n robot) yo rd am ch i va tran sp o rt o peratsiyalarini b a ­
ja ru v c h i qurilm a. R o b o tlam in g birinchi avlodi bikir d a stu r asosida 
ishlaydi. B irinchi avlod robotlariga ju d a keng ta rz d a q o ‘llaniluvchi 
m exanik q o ‘llar va raqam li d astu r bilan boshqariluvchi tizim li ro b o t- 
lar kiradi. U shbu ro b o tlar tash q i m uhit sharoitiga m oslashaolm aydi. 
S h uning u c h u n ushbu ro b o tlarn i nisbatan o ddiy b o ‘lgan ishlab c h i- 
q arish jara y o n larid a (d etallarn i tashish, joylash, payvandlash, b o ‘yash 
va h.k.) q o ‘llaniladi. B unday tizim ga kirishda q a t’iy tartib
h am da 
m u d o faa ch o ralarin i k o ‘rishga t o ‘g ‘ri keladi.
H ozirgi v aqtda epchil d a stu r asosida ishlay oladigan ikkinchi av­
lod, y a ’ni adap tiv -m o slash u v ch an rob o tlar yaratilgan. U sh b u rob o tlar 
sezgi d atch ik lari bilan jih o zlan g an b o ‘ladi. C h u n k i u la r a n c h a m u rak - 
kab b o 'lg a n ishlab chiqarish jaray o n larin i boshq arish d a q o ‘llaniladi.
Z am o n a v iy m asalalarni hal etishda integral yoki in tellektual ro ­
b o tlar u c h in c h i avlod robotlari d eb ataladi. U la r h a r q an d ay ish va 
ishlab ch iq arish sharoitiga m oslashaoladigan b o ‘lib s u n ’iy intellekt b i­
lan jih o z la n g a n b o ‘ladi. U c h in c h i avlod ro b o tlari k o m p y u terlar tizim i 
y o rd a m id a b oshqariladi va evristik dasturlash usullari q o 'llan ilad i.
M ash in a-av to m at sifatidagi san o at ro b o tlari h arak atin in g aniqligi 
va tezligi b o ‘yicha inson bajaradigan ish lam i bajarish qobiliyatiga 
egadir.