Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

2 -§ . SIGNALLAR T A SH X IS Q O ^ A D I
X V III va X IX asrlar chegarasida B olone universitetining p rofes- 
sori Luidji G alvani tirik to ‘qim alard a elek tr ishlanib chiqishini 
aniqladi. K eyinchalik borib D y u b u a-R ey m o n , G e rm a n va rus o lim - 
lari — I.M .S ec h en o v b ilan N .E .V vedenskiy h ayvonlarda e le k tr toki 
hosil b o ‘lishini tekshirdilar.
T o ‘qim alard a biologik jara y o n lar natijasida hosil boN adigan elektr 
toklari b io to k la r d eb ataldi. M uskullarda, asablarda va h a tto ayrim
hujayralarda sh u n d ay to k lar vujudga keladi. T urli o rgan va t o ‘q i- 
m alarning turli ho latlarid a (tinchlik, ishlash, kasallanish) kelib ch i- 
qadigan b io to k la r im pulslarining chastotasi, shakli va kattaligi jih a ti- 
d an farq qilishini o lim lar aniqlashdi. S h u n d ay qilib, o rg a n iz m o ‘zida 
ro‘y berayotgan jara y o n larn i ko 'rsatu v ch i signallam i g o ‘yo o ‘zi ishlab 
chiqadi. A na shu signallarga qarab, biro n o rg a n n in g q an d a y ishlayot-
182

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
g an in i b ilm o q u c h u n ularni payqay bilish va m a ’nosini aytib bera 
bilish kerak, xolos.
K o ‘p g in a m am lak atlarn in g shifokorlari elek tro n asb oblardan foy-1 
dalan ib , o ‘n m inglab va yuz m inglab o rg anizm larni tek sh irish , turli 
o rg a n larn in g bergan «signallari» m a ’nosini aniqlash usullarini to p 1 
ishga im k o n b erad ig an k atta eksperim ental ish olib b o ra oldilar. Sig- 
nallarn in g m a ’nosini bilishga taalluqli eng xarakterli m isollarni 
k o ‘z d a n kechiraylik.
Y urak n o rm al ravishda ishlab tu rg an d a va b iro n kasallik vaqtida 
yurak b io to k lari h a r xil b o ‘ladi. Y urak bioto k larin i qayd qilish usuli 
elektrokardiografiya d eb ataladi. E lek tro k ard io g ram m a e lek tro k ard io - 
g ra f degan m axsus asbobda qayd qilinadi. Bu asbobda boya aytil- 
ganiga o ‘xshash elek tro n kuchaytirgich bor. Y urak b io to k la ri ku ch ay - 
tirilib, m uayyan tezlik bilan harak atlan u v ch i foto qo g ‘oziga qayd qili­
n ad i, te m ir plastinkaga biriktirilgan k o ‘zgudan n u r shu fo to q o g ‘ozi 
b o ‘ylab h arak atlan a d i. T e m ir p lastinkaning k o ‘zi esa kvars ipga 
m ah k am lan g a n b o ‘lib, o ‘zgaruvchan m agnit m ay d o n in in g ta ’sirida 
teb ra n ib tu rad i. K u chaytirgichning chiqish qism id an kelayotgan tok 
o ‘zgaruvchan m agnit m ay d o n in i hosil qiladi.
S an o atim iz ishlab ch iq arayotgan elektrokardiograflarda elektro- 
k a rd io g ram m alam i qo g ‘oz lentaga siyoh bilan yozadigan m axsus 
b oshchasi (golovkasi) bor.
Y urak bio to k lari c h a p q o ‘l b ilan chap o y o q d an , ikkala q o ‘ld an va 
o ‘ng q o ‘l bilan c h a p o y o q d an yozib olinadi. B oshqa usullar ham
q o ‘llaniladi.