Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

3 -§ . ELEKTRONIKA RAZVEDKACHI
S h ifo k o rlar kasalliklarga hu ju m q ilm oqdalar. S h ifo k o rlar a rm i- 
yasiga a n a sh u hu ju m vositalari kerak. B unday vo sitalar esa d o im ta- 
k om illashtirilm oqda.
Shifokorlarga m u k am m alro q razvedka m a ’lu m o tlari — o rg a­
n izm ning 
ichki 
q ism larini 
ipidan 
ignasigacha 
bilib 
beradigan 
m a ’lu m o tla r kerak. O dam o rg anizm ining ic h -ic h id a sh u n d ay «raz-
183

---

A V T O M A T IK A A SOSLA RI VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
vedka o ‘tkazishda» elek tro n asboblar ju d a k atta rol o ‘ynaydi. A na 
sh unday asbob lard an b a ’zilari ustida to ‘xtab o ‘tam iz.
M oskva shahridagi m editsina asboblari va u skunalari ilm iy ta d - 
q iqot in stitu tin in g xodim i Т. E .T im ofeyeva teleo e le k tro k ard io g ra f d e ­
gan yangi qiziq asbobni ishlab chiqdi. Y urak b io to k la rin i 350 m e tr- 
g ach a n arid a n tu rib an a shu app arat yordam i bilan fo to len tag a yozib 
olish m u m k in . B unday asboblar sp o rtch ilar va ishlab chiqarish 
x odim larining yuragi q anday ishlayotganligini tekshirish u c h u n q o ‘lla- 
niladi. E lek tro d lar k o ‘krak qafasining terisiga jo y lan ad i. O d a m n in g
boshiga shlyom kiygiziladi, shlyom ning a n te n n a si, k u chaytirgichi, 
m o d u lato ri va radiop ered atch ig i bor. A p p a ratn in g q ab u l qiluvchi 
qurilm asi a n te n n a , rad iousulnik va elek tro k ard io g ra m m an i fo to le n ­
taga yozadigan q u rilm ad an iborat.
S og‘lo m o d a m va yugurib ketayotgan sp o rtch i yuragidan yozib 
olingan elek tro k ard io g ram m a 30-rasm d a k o ‘rsatilgan.
30-rasm.
T e le o k a rd io g ra f y o rd am i b ilan yozib o lin g an
elek tro k ard io g ram m alar: 
a - tin c h tu rg a n so g ‘lo m o d a m n in g e le k tro k a rd io g ra m m a si; b - yu g u rib b o - 
ray o tg an sp o rtc h in in g elek tro k ard io g ram m asi.
K o ‘z tubidagi patologik 
0
‘zgarishlar, o d a td a , o ftalm o sk o p degan 
m axsus asbob y o rd a m i bilan tekshiriladi. Bu asbob ele k tr la m p o c h - 
kasining yo ru g ‘ida k o ‘z tu b in i kattalashtirib koT ish im k o n in i beradi. 
Bu usu ln in g subyektiv usul ekanligi va k o ‘z tubidagi k a tta o ‘zga- 
rishlarnigina qayd qila olishi — uning kam chiligidir.
V. A. R ozenberg yangi original asbob ta k lif etdi. Bu asbob o ptik 
qism va u n dagi yoru g ‘lik filtrlari, yorug‘lik n u rin i razvertka qiladigan
184

---

A V T O M A T IK A A SO SLA R I VA A V T O M A T IK R O S T L A G IC H L A R
m oslam a, fo to elem en tli kam era, kuchaytirgich va qayd q iluvchi as­
b o b lar b lo k id an iborat. Y orug‘lik nuri k o ‘z tu b id a m uayyan tartib b i­
lan siljiydi va aks etib, foto elem en tli kam eraga kiradi. V ujudga keluv- 
chi fo to to k lar kuchaytirilib, qayd qilinadi.
Q o n n in g kislorod b ilan t o ‘yinish darajasini aniqlaydigan oksi- 
g e m o m e tr degan yana b ir yangi asbob d iqqatga sazovordir. Bu asbob 
nafas olish organ lari patologiyasida, y u ra k -to m ir k am chiligida, 
tu g ‘ru q vaq tid a, shuningdek, o rganizm ni tiriltirishga d o ir tajribalarni 
o £tkazish d a q o n n am u n ala rin i tah lil qilish u c h u n klinik va fiziologik 
lab o rato riy alard a ishlatilib turibdi. E ritro tsitlarn in g y o ru g 'lik n i qaytar- 
ish (aks ettirish) koeffitsiyenti q o n n in g kislorod bilan t o ‘yinish d ara- 
jasiga bo g ‘liq, asbob an a shu prinsipga asosan ishlaydi. 3 1 -rasm d a o k - 
sig em o m etrn in g sxem asi k o ‘rsatilgan. Q o n d a n aks etg an yo ru g ‘lik 
n u rlari o q im i selenli fotoelem entga tu sh a r ek an , fo to to k n i hosil qiladi 
bu to k keyin kuchaytiriladi. 0 ‘zgarm as to k k u ch ay tirg ich n in g chiqish 
qism iga g alv an o m e tr ulangan, u n d a q o n n in g kislorod bilan to ‘yinish 
p ro tse n ti darajalab k o ‘rsatilgan shkala b o ‘ladi. B u tu n ittifo q m editsina 
asboblari va u skunalari ilm iy tad q iq o t in stitu tid a funksional diag- 
nostika u c h u n k atta istiqbolli elek tro n asbob (U P F D -7 ) vujudga 
keltirildi. In stitu tn in g tajriba zavodi bu asbobni ishlab ch iq arm o q d a. 
Asbob elek tro k ard io g ram m a, nafas olish, puls, to m irla rn in g qo n bilan 
to ‘lishish yig‘indi sam arasi, qondagi kislorod m iq d o ri, arterial bosim
va b io p o te n sia lla m i qayd qiladi. Asbob uzatgich, kuchay tirg ich va 
qayd qiluvchi q u rilm alard a n iborat. Puls va nafas olish t o ‘lqinlarini 
p e z o d a tc h ik la r qayd qiladi, to m irla rn in g qo n b ilan to ‘lishish yig‘indi 
sam arasin i va qondagi kislorod m iq d o rin i fo to e le m e n tla r qayd qilib 
tu rad i. A p p a ratd a m axsus ostsilloskop borligidan k o ‘z b ilan k o ‘rib 
m u sh o h id a o ‘tkazish m um kin.
R en tg en ap p a ratin in g ekrandagi tasvirni ravshanlashtirish u ch u n
elek tro n o p tik o ‘zgartiruvchini tatb iq etish ta k lif qilingan. Bu asbob 
sh u n d ay tuzilgan: ichidagi havosi to rtib olin g an shisha kolbaga alu- 
m iniyli z a r qo g ‘o z d a n ek ran q o ‘yilgan; ek ran n in g ichki to m o n ig a lu- 
m inessensiyalovchi m o dda surilgan, bu m o d d a esa foto katodning 
yupqa pardasi (plyonka) b ilan qoplangan. R en tg en nurlari ekranga 
tu s h a r ek an , lu m in o fo rn i yoritib yuboradi. L u m in o fo rd a n sochilgan
185

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
yorug‘lik fo to ele k tro n ia rn i k ato d d an «urib» ch iq arad i, shu m u n o sab at 
bilan foto k ato d y aq in id a obyektning ren tg en n u rlari b ilan yoritilgan 
elektron tasviri vujudga keladi. A nodga 20 m ing volt tezlatu v ch i 
kuchlanish berilganda k atod-ekrandagi elek tro n tasv ir lyum inessen- 
siyalovchi oxirgi ekranga o ‘tad i, kichrayib k o ‘rin ad i, lekin buning 
evaziga ravsh an ro q kuzatiladi. E lek tro n lar k ato d n in g h a r b ir nuqtasi 
d an p arabolik trae k to riy alar b o ‘yicha to r tu ta m la r shaklida uchib chi 
qadi va ikkinchi m arta oxirgi ekrandagi nuqtaga g ‘uj b o ‘lib to ‘plan ad i 
(fokuslanadi). U la r elek tro n optik sistem a (elek tro statik linzalar) y o r­
d am i bilan fokusga t o ‘g ‘rilanadi.