Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

Payvandlash ishlab chiqarish. 
Payvandlash ishlab chiq arish id a 
san o at ro b o tlari, eng a w a lo , bevosita payvandlash b o ‘y ich a asosiy 
texnologik o p eratsiy a lam i bajarishda q o ‘llaniladi.
U niversal va m axsus sanoat robotlarining payvandlash ishlarida 
am alga oshirishi kerak b o ‘lgan asosiy vazifalariga q uyidagilar kiradi:
138

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
m oslam ani texnologik yoki b o sh q a uskunaga o ‘rn a tish va olish, pay- 
vand qilish d an o ld in d etal va uzellarni yig‘ish, d etaln i payvandlashga 
tayyorlash, payvandlangan b u y u m n i ish zo n asid an olish va u zo - 
qlashtirish, asosiy payvandlash texnologik operatsiyasini bajarish, 
kerak b o ‘lib qolsa payvandlash jaray o n ig ach a zagotovka, d etaln i va 
payvandlangan b u y u m n i to ‘g ‘rilab q o ‘yish — m oslam aga o ‘rnatish, 
payvandlangan c h o k la m i tozalash, payvand sifatini nazo rat etish, av­
to m a tik yoki p o to k liniyalari ishini boshqarish va hokazolar.
Termik ishlab chiqarish. 
T erm ik ishlov berishdagi rob o tlash - 
tirishga oid o peratsiyalarning b ir qism i 10000S d a n osh ad ig an h a ro ­
ra td a so d ir b o 'lish in i hisobga olib tu tq ic h q u rilm alarin i y u q o ri h a ro ­
ra td a h a m o ‘z p aram etrlarin i o 'zg artirm ay d ig an issiqqa ch id am li m a- 
teria ld a n tayyorlash kerak.
T erm ik ishlov berishda sanoat ro botlari bajarishi m u m k in b o 'lg an
ishlarga quyidagilar kiradi: b uyum ni term ik ishlov berishga tay y o r­
lash, term ik p ech g a u zatish va joylash, to zalash , qaytarib olish, 
to ‘g ‘rilash, qattiqligi va sifatini nazo rat qilish, u sk u n alar ishini b o sh ­
q arish va hokazolar.
M exanik ishlov berish. 
M exanik ishlov berishdagi seriyali, m ayda 
seriyali va d o n alab ishlab ch iqarishning asosiy xususiyatlaridan biri 
m ashina v aqtining kam ligi hisoblanadi. M exanik ishlov berish n in g
u m u m iy siklida d etallam i kutish va tashishga sarflanuvchi vaqt ushbu 
d e ta lla m i ishlab chiqarish d a tu rg an vaqtining 95 foizini tashkil etadi. 
R o b o tla rn i q o ‘llash usku n alard an foydalanish koeffitsiyentini oshirish, 
ishlab ch iq arish siklini qisqartirish, m ah su lo t sifatini yaxshilash 
im k o n in i beradi.
S an o at ro b o tlarin in g universalligi u la m i turli xil m etall kesish 
stan o k larin in g y o rd a m c h i ishlarini av to m atlash tirish d a foydalanish 
im k o n in i beradi. K o ‘pchilik hollarda h a r b ir robot ikki va u n d a n o r­
tiq stan o k k a xizm at qilishi m um kin. R o b o tlar y o rd a m id a a v to m a t­
lashtirilgan o ddiy stan o k lar k o 'p in c h a u n u m d o rlik b o 'y ic h a m axsus 
av to m atlard a n qolishm aydi va arzonga tushadi. S u rilu v ch an ro b o tla r­
d an foydalanilganda b itta rob o t stan o k lar gruppasi u ch astk a va p otok 
liniyalariga xizm at qilishi m um kin.
139

---

A V T O M A T IK A A SO SLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
M exanik ishlov berish d a san o at ro b o tlari y o rd a m id a am alga 
oshirilishi kerak b o 'lg a n asosiy va y o rd a m c h i operatsiyalarga q u y id a­
gilar kiradi: turli xil m etall kesish stanoklari va kom plekslarga 
m o slam alam i o ‘rnatish va olish, raqam li p ro g ra m m a b ilan b o sh ­
qariluvchi va gruppali universal stanoklarga, u ch astk a va p o to k liniya- 
larga xizm at etish , zagotovkani, asbobni, m oslam ani o ‘m a t ish va o l­
ish, texnologik o p eratsiy alam i (parm alash , silliqlash, sayqallash va 
hokazo) bajarishni nazo rat etish va sinash, operatsiy alararo va sex 
ichidagi tran sp o rt ishlarini bajarish, texnologik, tra n sp o rt uskunalari 
ishini b o sh q arish va hokazolar.
R o b otlashtirilgan p o to k liniyalar v aria n tid a n biri «U niversal 5» 
m odelli san o at ro b o ti b azasida tashkil etilgan liniya hisob lan ad i. Bu 
liniya to 'r tta U niversal 5 roboti bilan jih o zlan g an sakkizta m etall k e­
sish stan o g id an iborat. L iniyada b itta rob o t, ikkita sta n o k d a n iborat 
seksiyalar m avjud. Seksiyalar qabul etish va u zatish q u rilm alari bilan 
bog'lan g an . Bu liniyada san o at robotlari quyidagi o p eratsiy a lam i b a ­
jaradi: stan o k larn i zagotovka bilan ta ’m inlaydi, kelayotgan zago­
tovkani ushlab tu rad i; zagotovkani stan o k d an stanokka u za ta d i; zago­
tovkani m oslam aga o ‘m a tish d a n o ldin fazodagi y o 'n a lish in i to ‘g ‘rilab 
oladi zagatovkani u zatuvchi qurilm aga o ‘rn a ta d i va hokazo.
R o b otlashtirilgan liniyaning b irin ch i seksiyasi M R G 6 A m o d el- 
dagi frezerlash — m arkazlashgan stanogidan h a m d a G E 6 1 M F A m o ­
delli p ro g ram m a bilan boshqariluvchi tokarlik stan o g id an , ikkinchi 
seksiyasi ikkita 1A616S m odeldagi tokarlik nusxalash stan o g id an , 
u c h in c h i seksiyasi 1E 61M F A m odelli tokarlik stanogi va V T 53 m o d ­
elli silliqlash stan o g id an , to 'rtin c h i seksiyasi esa V T 53 m odelli sil­
liqlash stanogi va U P W 12,5x70 m odelli rezba o ‘yadigan stan o k d an
iborat.
U ch astk a k oT inishida am alga oshirilgan rob o to tex n o lo g ik k o m - 
plekslar, o ‘z n avbatida, epchil islilab chiqarish sistem alarin i jo riy etish 
im k o n in i b eradi, ch u n k i kom pleksdagi h a r b ir stan o k d a turli xil d e ­
tallarga ishlov berish im koni tu g ‘iladi. S h u n d ay kom pleks u ch a st- 
k alardan biri T U R 1 hisoblanadi.