Avtomatika asoslari va avtomatik rostlagichlar : Elektr ta'minoti : O'zbekiston Respublikasi Oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

+ n +
+
+
Ryu
I— I I—
K2
И«ь
Еэ
E
h
,
17-rasm.
Yarimo'tkazgichli signal kuchaytirgich.
a) p-n-p o'tishli triodning tuzilishi;
b) p-n-p o'tishli triodning shartli belgisi; 
in- indiy; Ge- germaniy;
d- signal kuchaytirgichning elektr sxemasi.
1 0 0

---

A V TO M A TIK A A SOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC IIL A R
M anba 
E yu
ning qutblari n -p o ‘tishga teskari ulanganligi (+ + ) 
sabali potensial to ‘siq (n -p ) ning qarshiligi katta, shu tufayli m anba 
kuchlanishi 
E
va q u w a ti ham katta b o ‘lishi lozim. Signal kuchayishi
m anba ( £ l1v) hisobiga b o ‘ladi. Bunda yuk qarshiligi (nagruzka) 
dan
o ‘tadigan kollektor toki 
I k
m anba 
E yu
ga tegishli b o ‘lib, u em itte r toki
I '
bilan boshqariladi.
E lektr kuchaytirgichning sxemasiga (17d-rasm ) m uvofiq em itter 
o ‘tishi (p -n ) m anbaning kuchlanishi qutblari bilan to lg‘ri y o ‘nalishda, 
baza kollektor o ‘tishi esa 
E vu
bilan teskari yo‘nalishda ulangan. Signal 
kuchaytirgichning ishlashini quyidagicha tushunish m um kin.
Agar uzgichlar /С, va 
K 2
ochiq (ulanm agan) bo‘lsa, yarim o‘tkaz- 
gichlar germ aniy plastinasi bilan indiy elem enti tutashgan chegaralarda 
(1
va 
2
) elektronlar va teshiklar difiuziyasi natijasida p -n va n -p tu rg 'u n
zaryadlar va ulam ing qutblari tufayli potensial to ‘siqlar vujudga keladi. 
Faqat uzgich 
K x
ulangan b o ‘lsa, kirish qarshiligi R, em itter va baza 
zanjiridan em itter toki o ‘tadi. Bu zanjirdagi m anba 
Es
va p -n o ‘tish
qutblari o ‘zaro to ‘g ‘ri yo‘nalishda bo‘lgani uchun p -n potensial to ‘siq 
e m itter tokiga qarshilik ko‘rsatm aydi, em itterdan birm u n ch a katta 
m iqdorda tok o ‘tishi m um kin.
Agar /if, uzilgan va 
K 2
ulangan b o ‘lsa, yuklanish qarshiligi 
R vu
kollektor К va baza zanjiridan tok o'tm aydi. Bunga potensial to ‘siq n -p
qutblari m anba 
E yu
qutblarga teskari yo‘nalishda ekanligi sabab b o ‘ladi.
Agar /if, va 
K 2
ulangan b o ‘lsa, m anba 
E s
kuchlanisliga proporsional 
b o ‘lgan em itter toki 
Is
(zaryadlar oqim i) m anba 
kuchlanish ta ’si- 
rida baza-kollektor tom oniga siljiydi va n -p potensial to ‘siqni yengib 
o ‘tib, kollektor toki 
I k
ga aylanadi.
E m itte r to k in in g baza orq ali kollektorga b u n d ay o ‘tish i «ineksiya» 
d eb ataladi. E m itte r to k i (teshiklar—m usbat za ry ad lar o q im i) to ‘la 
ravishda kollektorga o ‘ta olm aydi. Bu to k n in g b ir qism i e m itte rd a n
bazaga o ‘tg an d a bazadagi elek tro n la r va m an b an in g m anfiy qutbi 
elek tro n lari bilan b o ‘ladigan rek om indatsiyalar tufayli kollektorga
101

---

A V TO M A TIK A ASOSLARI VA A V TO M A TIK R O S T L A G IC H L A R
o ‘tm ay d i va baza toki sifatida m anb an in g (
E s )
m anfiy qutbiga 
qaytadi.
Baza to k i 
l h
e m itte r toki 
Is
ning 1 - 8 foizini tashkil qiladi, 
y a’ni / , , = ( 0 ,0 8 x 0 ,0 1 )/л . K ollektor toki e m itte r toki 
Is
bilan baza 
toki 
I h
ning ayirm asiga teng: 
I k
= / , -
I
h , sh u n in g u c h u n uni 
quyidagicha yozish m um kin:
bu yerda, SH = 0 , 9 2 - 0 , 9 9 - u m u m iy bazali trio d sxem asining ku ch ay -
tirish koeffitsiyenti.
K u ch ay tirg ich d an ch iquvchi signal.
u » , = h K ^ R yj t = m r
e m itte r tokiga m u tan o sib b o ig a n i u c h u n e m itte r to k i 
I e
orqali 
boshqariladi.