Август 2020 3-қисм

Август 2020 3-қисм
Тошкент
MARKAZIY OSIYONING GEOSTRATEGIK VA GLOBAL IQTISODIY SHAROITIDA 
MUHIMLIGI
Usmonova Sarvinoz Murodullayevna
Qashqadaryo viloyati Kitob tumani 
1-umumiy o’rta ta’lim maktabining
Milliy istiqlol g’oyasi va Tarix fanlari o’qituvchisi 
Telefon: [phone]
Annotatsiya: 
Ushbu maqola Markaziy Osiyoning asosiy tarixiy va geosiyosiy xususiyatla
-
rini yoritishga qaratilgan. Turli geosiyosiy oqimlar Markaziy Osiyoning geostrategik va global 
iqtisodiyot sharoitida muhimligini ta’kidlaydi. Markaziy dalil shundaki, bu hozirgi iqtisodiy sen
-
ariyda Sharqiy va G’arb o’rtasidagi strategik mavqe, buyuk davlatlar o’rtasidagi raqobat makoni 
sifatida katta ahamiyatga ega bo’lgan mintaqadir. Bundan tashqari, mintaqada so’nggi yillarda 
yirik neft va gaz zaxiralari mavjudligi sababli xorijiy investorlarning e’tiborini jalb qilishda davom 
etmoqda.
Kalit so’zlar: 
potentsial va geostrategik; tarix; geosiyosat; postsovet hududi; Markaziy Osiyo 
respublikalari; ekspluatatsiya
Markaziy Osiyo dunyoning eng muhim mintaqalaridan biridir. U Evrosiyo kontinental 
kosmosining yadrosida joylashgan va Xitoy, Evropa Ittifoqi, Hindiston, Yaponiya va Rossiya 
kabi bir qator barqaror va dinamik iqtisodiyotlar o’rtasidagi hal qiluvchi bo’g’in hisoblanadi. 
Dunyo siyosatchilarining so’zlariga ko’ra, “O’rta Osiyo asta-sekin dunyo iqtisodiy markaziga 
aylanib borishini hisobga olgan holda, unga berilgan ulkan iqtisodiy potentsial va geostrategik 
joylashuvi juda muhimdir. Yangi energiya atlasi ostida Markaziy Osiyo qo’shni mintaqalar 
bilan mustahkam aloqada bo’lgan strategik mintaqada joylashgan. Uning rivojlanishi, birinchi 
navbatda, dunyoning qolgan qismiga kirishga bog’liq. Markaziy Osiyo siyosiy va iqtisodiy 
dunyo tizimining muhim tarkibiy qismi bo’lib, “dunyoning eng dinamik iqtisodiyotlari, shu 
jumladan, uchta davlat (Rossiya, Hindiston va Xitoy) bilan o’ralgan. Armando Markes Guedes 
ta’kidlaganidek “Markaziy Osiyo qaysidir ma’noda mintaqa zonasi” bo’lib, u “shubhasiz ham 
tarkibiy, ham konyunkturaviy favqulodda muhim ahamiyatga ega bo’ldi. Chet el bosqinchilari 
faqat bosqinchilik harakatlari bilan cheklanib qolmadi, ular keng madaniy aloqalarni 
yaratdi. Madaniyat, til, din va odamlarning uyg’unligini taklif qilib, ular mintaqada o’ziga xoslik 
tushunchasini o’ta murakkab holga keltirishga hissa qo’shdilar. vaqt sinovidan o’tgan Markaziy 
Osiyoning asosiy norasmiy institutlari bu qabilalar va urug’lar edi. Shu sababli, Markaziy 
Osiyo ishlari bo’yicha mutaxassislarning soni tobora ko’payib borayotgani klan siyosatining 
mintaqa iqtisodiyoti va siyosatiga nisbatan nazorati nuqtai nazaridan muhimligini ta’kidlamoqda. 
Markaziy osiyoliklar orasida oilaga yoki qishloqqa sadoqat sub-etnik darajada eng muhimdir. 
Ushbu sadoqat jamiyatning siyosiy tashkilotining asosiga asoslanadi.
Tarixiy nuqtai nazardan, O’rta Osiyo Turkiston deb nomlangan, uning forsiy tarjimasi “turklar 
yurti” degan ma’noni anglatadi (Encyclopædia Britannica, 2013). Turkistonning dominant lingvistik 
guruhi turkman, o’zbek, qirg’iz va qozoq kabi turkiy tillar tomonidan shakllantirilgan. Jug’rofiy 
jihatdan Turkiston hududi Kaspiy dengizining sharqiy qismidan Oltoy tog’larigacha, janubda 
Fors va Afg’oniston chegaralaridan, shimolda Rossiya yerlarigacha cho’zilgan. G’arbiy Turkiston 
va Sharqiy Turkiston ikkiga bo’lingan. Ruslar uchta xonlikni egallab oldilar, ammo ular faqat 
Qo’qon xonligini o’zlashtirdilar Xiva va Buxoro xonliklariga erkinlik maqomini berdilar. Shunday 
qilib, 1867 yilda Rossiya imperiyasining tarkibiga kirgan va Rossiya Turkiston deb nomlanuvchi 
G’arbiy Turkiston, turkiy xalqlar (turkman, o’zbek, qirg’iz va qozoq) yashaydigan yerlarning 
katta qismini egallagan, lekin rasman protektoratlarga kirmagan. Buxoro va Xiva shaharlari o’z 
navbatida, Sharqiy Turkiston (shuningdek, Xitoy Turkiston deb ham ataladi) Xitoyning shimoli-
g’arbiy qismidagi yerlarni, ya’ni Shinjon avtonom viloyati hududini o’z ichiga olgan mintaqaning 
sharqiy qismiga ishora qildi. 1860 yildan Sovet Ittifoqi parchalanguniga qadar 1991 yilda O’rta 
Osiyo bir asrdan ko’proq vaqt davomida Rossiya hukmronligi ostida edi. Mark Dikkens Markaziy 
Osiyoni zabt etishga yordam bergan ba’zi omillarni taklif qiladi. “Buyuk Tatar O’rda qulashi 
natijasida vujudga kelgan geosiyosiy bo’shliqni to’ldirishga qaratilgan instinktiv turtki ...” ni 
ta’kidlaymiz. “O’rda bosib olgan hududlarni qayta bosib olishning tarixiy ruhi ...”; “osonlikcha 

---

54