Август 2020 10-қисм

Loyihalash
— mo’ljallangan ob’yektlar (apparat va asboblar, bino va inshootlar, yo’l va 
ko’priklar, mashina va jihozlar, samolyot va kosmik kemalar, radiopriyomnik va televizorlar, telefon 
va kompyuterlar, kiyim-bosh va poyabzallar, mebellar hamda boshqa turli-tuman mahsulotlarning 
yangi xillari va namunalari)ni qurish va yaratish uchun ularning loyihalarini tuzish va chizish 
jarayoni. Fan va texnikaning barcha sohalarida qo’llaniladi. Iqtisodiy va texnikaviy hisob-kitob, 
smeta tuzish, chizmachilik va chizmalarni ko’paytirish amallarini o’z ichiga oladi, chizmalar asosida 
ko’pincha ob’yekt (bino, mashina va boshqalar)ning maketi tayyorlanadi. Biror bir ob’yektni 
individual (yakka tartibda) va tipaviy (ommaviy tartibda) loyihalash mumkin. Loyihani maxsus 
tashkilotlar, firmalar yoki guruhlar amalga oshiradi. Bular sohalar bo’yicha yoki ixtisoslashtirilgan 
tarzda ish yuritadi. Biror ob’yektni loyihada standartlashtirilgan detallar, agregatlar, uzellar va 

---

241
Август 2020 10-қисм
Тошкент
me’yoriy hujjatlardan keng foydalaniladi.
Modellash 
— fizik hodisa va jarayonlarni model yordamida tadqiq qilish; ob’yektlar (jonli va 
jonsiz tizimlar, muhandislik konstruksiyalari, fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy jarayonlar hamda 
loyihalanadigan ob’yektlar)ning modellarini yasash. Fizik, matematik, elektr, kibernetik va boshqa 
xillarga bo’linadi. Fizik modelda tadqiqot tekshirilayotgan jarayonning fizik tabiati va geometrik 
tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (o’lchami, tezligi) jihatidan farq qiladigan 
modelda olib boriladi. Fizik model gidrotexnika inshootlari, samolyot, kema va boshqalarni 
tekshirishda qo’llaniladi. Matematik modelda berilgan fizik jarayonlarning matematik ifodalari 
modellanadi. Elektr model ham keng tarqalgan. Bunda aktiv, induktiv va sig’im qarshiliklardan 
foydlaniladi. Tirik organ izmlardagi boshqarish jarayonlarini o’rganish uchun kibernetik modellar 
yaratilgan. Modelning yana bir turi analog modeldir. U fizik tabiati har xil bo’lgan, lekin bir xil 
matematik (algebrik, differensial va boshqalar) tenglamalar bilan ifodalanadigan hodisalarning 
analogiyasi (o’xshashligi)ga asoslanadi. Model har doim boshqa ilmiy va maxsus usullar bilan 
birga qo’llanadi. Avvalo, Model eksperiment bilan chambarchas bog’liq. Biror hodisani uning 
modelida o’rganishni eksperimentning alohida xili deb qarash mumkin.
Xulosa o’rnida aytish joizki loyihalash hamda modellashtirishdan hayotning har bir rivojlangan 
zamonaviy sohalarida ishlatishimiz lozim. Modellashtirish va loyihalash esa umumta’lim 
maktablarining aynan, chizmachilik darslarida ishlatilishi esa, ushbu fanlarning maktab ta’lim 
tizimi hamda inson hayoti davomida turgan muhim o’rnini belgilab beradi desak xato bo’lmaydi. 
Abatta bu katta hayotga qo’yiladigan lk qadamlardan biridir.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. E.I.Ro‘ziyev, A.O.Ashtrboyev. Muhandislik grafikasini o‘qitish metodikasi. — T.: «Fan va 
texnologiya», 2010, 248 bet.
2. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Loyihalash
3. https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Modellash

---

242