Август 2020 10-қисм

Kalit so’zlar:
tadqiqotchi, tadqiqotga boshlovchi, reproduktiv savol, innovatsiya.
Barchaga ma’lumki ta’limga kiritilgan sarmoya eng yaxshi sarmoya hisoblanadi. Bugun inson 
kapitali va unga kiritilayotgan, tikilgan pul miqdori kelgusida davlatning erishishi mumkin bo’lgan 
natijalarini ko’rsatib beradi. Bu jarayonni ta’limga ulkan sarmoya kiritib, yuksak natijalarga 
erishayotgan davlatlardan biri-Singapur misolida ham ko’rishimiz mumkin. 
PIRLS (Ifodali o‘qish bo‘yicha yutuqlarni o‘rga nuvchi xalqaro tadqiqot markazi) xodimlari 
o‘tkazgan tadqiqotga ko‘ra, Singapur aholisi savodxonlik borasida dunyoda 1-o‘rinda turadi. 
Singapurlik maktab o‘quv chilari 1995-yildan buyon, ayniqsa, matematika va tabiiy fanlar 
(TIMSS) bo‘yicha o‘tkaziladigan nufuzli xal qaro tanlovlarda eng yaxshi natijani ko‘rsatmoqda. 
Shu o’rinda savol tug’iladi: “O’zbekistonda ta’lim tizimida innovatsion islohatlar va uni 
muvaffaqiyatli tashkil etishda nimalarga e’tibor qaratish lozim?”. Buning uchun biz pedagoglar 
dars jarayonini tashkil etishda, innovatsion yondashuv asosida, noan’anaviy usullarni qo’llashimiz 
lozim. Bugun biz o’quvchilarni nafaqat o’rta maktabdan keyingi ta’lim uchun, balki mustaqil 
hayot uchun ham tayyorlashimiz kerak. Bunda farzandlarimiz maktabda egallagan bilimlarini 
hayotiy muammoli vaziyatlarda qo’llay olishsin. Buning uchun eng avvalo fanlarni o’qitishda 
mavzularni shinchaki axborot sifatida o’quvchilar e’tiboriga taqdim etmasdan, ularni “olimlar, 
tadqiqotchilar” sifatida hodisa va jarayonlarni “kashf etishga o’rgatishimiz kerak”. Agar Singapur 
o’quv dasturi bilan tanishadigan bo’lsak, bu o’quv dasturida o’quvchilar-tadqiqotchi, o’qituvchi 
esa-tadqiqotga boshlovchi vazifasini bajarishi belgilangan. Aynan shu sababli ham xalqaro 
tadqiqotlar reytingida Singapur yuqori pog’onalarni egallab kelmoqda.
Dars jarayonida ilmiy tadqiqot metodlarni to’g’ri qo’llay olish qo’llash sifatli natijalarni 
beradi. Masalan kuzatish metodi – o’quvchi egallagan nazariy ma’lumotlarni, deylik gulning 
tuzilishi mavzusini maktab hovlisida, tomorqasida o’sayotgan o’simliklar gullash jarayonini 
kuzatish orqali shakillantiriladi. Navbatdagi savollar qo’yish metodi esa o’quvchilar kundalik 
turmush tarzida bo’layotgan jarayonlarga nima uchun?, qanday qilib?, kabi savollarni bera olishi 
va shu savollar asosida javoblarini qidirishi mumkin bo’ladi. Shuningdek savollar berilayotganda 
reproduktiv (Reproduksiya lotincha “re”-qaytadan, “produco”-hosil qilish ) tipdagi savollarni 
bermaslik lozim. Masalan: “hujayra yadrosini kim kashf qilgan?” yoki “hujayra nima?”. Bu 
savollarni doimiy tarzda berish o’quvchidan darslikda berilgan tayyor ma’lumotni qaytarib olish 
hisoblanib, o’quvchi savollarga javob berishda hech qanday mulohaza yuritmaydi. Bizning 
maqsadimiz esa mulohazali, teran fikrli, yosh taqdqiqotchilarni tayyorlashdan iborat.
Tajriba o’tqazish metodi yordamida tabbiy fanlar bo’yicha savodxonlik kompetensiyasi 
bo’lgan ilmiy tadqiqotlarni loyihalash ko’nikmasini shakillantirishimiz mumkin. Dastlab tajriba 
namuna tariqasida o’qituvchi tomonidan o’tqaziladi, so’ngra o’quvchilar o’zlari mustaqil ilm-
iy tadqiqotlarni (laboratoriya mashg’ulotlarini) loyihalashlari va ishni tashkil etishlari mumkin 
bo’ladi. Agar biz ta’lim oluvchilarga yosh tadqiqotchilar, olimlar sifatida qaraydigan bo’lsak, 
to’g’ri yo’nalishi ta’limni tashkil eta olsak, farzandlarimiz hayotiy muammoli vaziyatlarda egal-
lagan nazariy bilimlarini qo’llay oladilar. 
Foydalanilgan adabiyotlar:
1, A.A. Ismailov, G.Tog‘ayeva, S.Akbarova, D.Asqarova “Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning 
tabiiy fanlar bo‘yicha savodxonligini baholash” metodik qo‘llanma. T.: “Sharq”, 2019-yil.
2, А.Б.Раджиев, А.А.Исмаилов, Ж.Р.Нарзиев, Х.П.Аҳмедов, Г.О.Тоғаева. Ўқувчи-лар 
саводхонлигини баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотлар дастури, қўлланма, Тошкент, 2019 
йил. 

---

249