Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
Foydalanilgan adabiyatlar:
1. “Ilk qadam” maktabgacha ta`lim tashkilotining Davlat o`quv dasturi. Тошкент – 2018 йил.
2. Куликовская И. Э, Совгир Н. Н. Детское экспериментирование. Старший дошколь
-
ный возраст. — М.: Педагогическое общество России, 2003.
1. Мартынова Е. А., Сучкова И. М. Организация опытно-экспериментальной деятель
-
ности детей 2–7 лет: тематическое планирование, рекомендации, конспекты занятий/ авт. 
— сост. е.А. Мартынова, И. М. Сучкова. — Волгоград: Учитель, 2011.
2. Прохорова Л. Н. Организация экспериментальной деятельности дошкольников: ме
-
тодические рекомендации / Л. Н. Прохорова. — М.: АРКТИ, 2003.

---

107
Август 2020 10-қисм
Тошкент
BOLALARGA ZIYRAKLIK VA TOPQIRLIKNI TARBIYALASHDA TOPISHMOQLAR 
AHAMIYATI
Ostanova Sevara Muxammedovna
Sirdaryo viloyati Guliston shahar 
8- umumta’lim maktabi boshlang`ich sinf o`qituvchisi
Telefon: [phone]
Annotatsiya. 
Mazkur maqolada boshlang`ich sinflarda o`quvchilarda ziyraklik va topqirlikni 
tarbiyalashda topishmoqlarni tutgan o`rniga to`xtalib, topishmoqlar tarixi, ularni topishdagi 
o`ziga xos xususiyatlar, bolalarda topishmoqlar yodlash va topish orqali xotira va tafakkurni 
rivojlantirish imkoniyatlari ko`rsatib o`tilgan.
Kalit so`zlar: 
topishmoq, xususiyat, jumboq, zehn.
Topishmoqlar tabiat, jamiyat va inson tafakkurining mahsuli bo`lib, u narsa va hodisalar
haqida malumotlar beradi. Topishmoqlarning paydo bo`lishida inson o`z hayotida ko`rgan, o`zi 
yaratgan, etishtirgan mahsulotlar, o`zi sezgan, eshitgan hodisalarni poetik shaklda ifodalashning bir 
turidir. Topishmoq sodda, aniq, darak gap shaklida ifodalashning narsalarga xarakaterli belgilari 
vositasi bilan anglatib, javob talab qiluvchi gapdan iborat bo`ladi. Kuzatishlar shuni ko`rsatadiki, 
topishmoq «so`z obrazining kalitidir».
Topishmoqning tarixi kishilik jamiyatining tarixi bilan chambarchas bog`liqdir. Shu sababli 
dehqonchilik, chorvachilik, qurol-yaroqlar, tabiatdagi narsalar, o`simliklar, hayvonlar, hashorotlarni 
bilish kerak bo`ladi. Topishmoqning jumboq xususiyati uni topishga kishini qiziqtirib qo`yadi.
Topishmoqlar xalq og`zaki ijodining qadimiy janrlaridan bo`lib, uning kelib chiqish tarixi 
haqida aniq fikr bildirish qiyin. Shunday bo`lsa–da, ba’zi xalqlarda, jumladan, turkmanlarda 
topishmoqlarni navro`z oqshomi aytish odatini G.Gurbonov tasdiqlaydi. Uyg`urlarda, ko`pincha, 
kuz va qish fasllarida kova (oshqovoq) pishirish paytida topishmoq aytish marosimi bo`lgan. 
Topishmoqni qish faslida kechalari aytishish faqat o`zbeklarda bo`lmay boshqa ko`pgina turkiy 
xalqlarda ham uchraydi. Topishmoqni erkagu ayol, katta–yu kichik baravar aytishgan. Topishmoq 
aytishish jarayonida kichiklar ulardan hozirjavoblikni o`rgangan.
Hozirgi paytda ham topishmoqlar o`zining tarbiyaviy xususiyatini yo`qotgani yo`q. U 
yoshlarning fikrlash qobilyatini o`stirishga xizmat qiladi. Ularni ziyraklikka, sinchkovlikka, 
kuzatuvchanlikka, malum bir poetik fikrni izlab topishga o`rgatadi.
Topishmoqning javobini topish uchun aytilgan matnni yaxshi o`ylab, nimaga ishora qilayotganini 
anglab olish, topishmoqning asosiy xususiyati va belgilari qaysi narsaga qaratilganligini aniqlab 
olish kerak bo`ladi. Topishmoqning javobi to`g`ri topilsa, o`sha paytdayoq boshqa jumboq o`rtaga 
tashlanadi. Mobodo, javobini topishda qiynaladigan bo`lsa, u holda aytuvchiga «jonlimi», «jonsiz 
»deb so`raladi. Unda ham javob topishga qiynalsa, «qayerda bo`ladi», «qattiqmi», «yumshoq» deb 
so`raydi. Shundan ham topa olmasa u holda topuvchi «shahar berdi».