Август 2020 10-қисм

Август 2020 10-қисм
Тошкент
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1. K. Ismanova. Amaliy dars mashg‘ulotlarini innovatsion usullar yordamida tashkil etish. — 
Ta’lim muammolari jurnali. 2-son, 2012-yil.
2. Xavelova, N. A. Maktab o’quvchilarining ta’lim natijalarini baholashning zamonaviy 
shakllari va usullari //URL: https://moluch.ru/archive/227/53032/ (kirish: 06/14/2020).
3. Bo’ri Ziyamuhammedov, Mamarajab Tojiyev. “Pedagogik texnologiya zamonaviy o’zbek 
milliy modeli”. Toshkent, 2009.

---

48
Август 2020 10-қисм
Тошкент
БоШЛАНғИч ТАъЛИМДА ЎҚувчИНИНг БИЛИШ фАоЛИяТИНИ 
РИвоЖЛАНТИРИШ
Турдалиева Дилафрузхон Шокировна
Андижон вилояти Балиқчи тумани 
28-умумий ўрта таълим мактабининг 
Бошланғич синф ўқитувчиси
[phone]
Аннотация: 
мақолада бошланғич синф ўқувчиларини билиш фаолятини ривожланти
-
риш имконияти ва ке-йинги босқичларда замин ярата олиши, ўқувчи билиш фаолиятининг 
асосий субъекти сифатида намоѐн бўлиши таҳлил қилинган. 
Таянч тушунчалар: 
бошланғич таълим, ўқувчининг билиш фаолияти, ўқитувчи фао
-
лияти, пе-дагогик технологиялар.
Бошланғич синф ўқувчиларининг нутқини ривожлантириш учун она тилининг сўз бой
-
лиги билан ўқувчиларни таништириш вазифаси муҳим аҳамият касб этади. ўқувчиларнинг 
нутқий тафак-курини шакллантириш учун дастлаб, ўқувчилар олдига муаммоли савол
-
лар қўйиш лозим. мазкур саволлар ѐрдамида эса, муаммоли вазиятларни вужудга кел
-
тириш керак. Бундай вазиятлар ўқув топшириғини бажариш зарурияти ва бу вазифани 
ўқувчиларнинг мавжуд билимлари ва кўникмалари ѐрдамида бажариш имконсизлиги нати
-
жасида вужудга келади. мазкур номувофиқликни англаш натижаси сифатида ўқувчининг 
билиш майллари намоѐн бўлади. Бу эса ўз навбатида ўқувчиларни янги билимлар ва 
ахборотларни ўзлаштиришга ундайди. улар муаммоли саволларга жавоб топишнинг 
усуллари ва воситаларини излай бошлайдилар. муаммоли вазиятлар она тили дарсла
-
рида ўқувчилар билиш фаолиятини жадаллаштирувчи восита сифатида муҳим дидактик 
аҳамиятга эга. ўқитувчиларни безовта қиладиган муаммолардан бири – ўқувчиларда 
қандай қилиб ўқишга бўлган барқарор қизиқиш, билимларни ўзлаштиришга ва мустақил 
излашга бўлган эҳтиѐжни таркиб топтиришнинг самарали усулларни топишдир. муам
-
моли ўқув вазиятлари ўқув фаолияти билан боғлиқ вазифаларни ечишни тақозо қилади. 
Бу жараѐнда ўқувчи билиш фаолиятининг субъекти сифатида ҳаракат қилади. муаммоли 
вазиятлар ўқув-билув фаолиятини ҳаракатлантирувчи куч сифатида намоѐн бўлади. муам
-
моли вазиятларда ўқувчи зиддиятларга қарама-қарши қўйилиб, билиш қийинчиликларини 
ечишга ундалади ва мазкур вазиятдан чиқиш учун мустақил ҳаракатланиш йўлини из
-
лайди. Кичик мактаб ѐшидаги ўқувчилар катта ѐшдаги ўқувчиларга нисбатан бир қатор 
афзалликларга эга бўлади-лар. шунинг учун ҳам, кичик мактаб ѐшидаги ўқувчиларнинг 
ижодий қувватларини ривожлантириш бир мунча қулай ҳисобланади. улар онгини мавжуд 
қолиплардан халос қилиш осон кечади. амалга оширилган кузатишлар натижалари шуни 
кўрсатдики, муаммоли вазиятни қўллагандан кейин ўқувчиларнинг билиш фаолиятлари се
-
зиларли даражада жадаллашди. Берилган топшириқларнинг ечимларини мустақил излаш 
имкониятлари кенгайди, билишга нисбатан ички майллар кучайди. ўқувчиларнинг билиш 
фаолиятларини ривожлантиришнинг зарур шарти – муайян ўқув вазиятларида ўзларини 
мустақил бошқаришлари бўлиб, бу уларнинг ўз хулқ-атворларини бошқариш-ларида яққол 
акс этади. фаолият характери ва амалга ошириш таянч компетенциялар кўрсатиб ўтилган. 
ўқувчиларнинг ўқув жараѐни субъекти сифатида шаклланишлари уларда мотивацияни 
таркиб топтирмасдан амалга ошириш мумкин эмас. Биринчи навбатда тафаккур, ўз-ўзини 
назорат қилиши, ўз-ўзини баҳолаши ўқувчиларда ақлий фаолиятларини, тафаккурини шак
-
лланганлигидан далолат беради. таълим маҳсулдорлигини, тафаккурни шакллантириш 
билиш фаоллигини оширади. ўқувчиларнинг мустақиллигидан келиб чиққан ҳолда ўқув 
жараѐнида улар фаоллигини таъминлашнинг уч йўналиши ажратилган:
- намунага асосланган тақлидий; - изланувчиликка асосланган ижрочилик; -ижодий 
билиш фаолияти. намунага асосланган тақлидий фаолият ҳаракатнинг тайѐр намуна
-
лари асосида ҳосил бўлади. ўқувчилар намуна орқали айнан бажаришга қиѐсий тарзда 
ўқитувчи томонидан таклиф этилган муаммоли вазиятларни ечиш йўлларини мустақил 
тарзда излашга эришадилар. Бу фаолият эса, билиш фаолияти ҳосил бўлишининг юқори 
шакли сифатида берилган вазият доиарсидан ташқарига чиқишдан иборат бўлиб, муам
-

---

49