Audit va iqtisodiy tahlil

1-rasm. Soliqlar tizimi
3
 
3
https://www.mf.uz - O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzib 
chiqildi. 
O’zbekistonda soliqlar tizimi
Bevosita 
soliqlar
Bilvosita 
soliqlar
Resurs 
to’lovlari va 
mulk solig’i
Yuqori 
daromaddan 
olinadigan 
soliq
Yuridik 
shaxslardan 
olinadigan foyda 
solig’i
Savdo va umumiy 
ovqatlanish 
korxonalari uchun 
yagona soliq 
to’lovidan Davlat 
byudjetiga 
ajratmalar
Yagona soliq 
to‘lovidan Davlat 
byudjetiga 
ajratmalar, shu 
jumladan 
mikrofirmalar va 
kichik 
korxonalardan 
ajratmalar
Jismoniy shaxslar 
daromadiga soliqlar
Qo’shilgan 
qiymat solig’i 
Aksiz solig’i 
Transport vositalari 
uchun benzin, dizel 
yoqilg‘isi va 
suyultirilgan gazni
iste’mol qilganlik 
uchun soliq 
Bojxona boji 
Abonent 
raqamlaridan 
foydalanganlik 
uchun to‘lov 
Mulk solig’i 
Yer solig’i 
Yer osti 
boyliklaridan 
foydalanganlik 
uchun soliq 
Suv resurslaridan 
foydalanganlik 
uchun soliq 
Tadbirkorlik faoliyatining 
ayrim turlari bo‘yicha 
qat’iy belgilangan soliq

---

8 
Shuni ham ta’kidlash joizki, jismoniy shaxslardan transport vositalariga 
benzin, dizel yoqilg‘isi va gaz ishlatganlik uchun olinadigan soliq 2019-yilga qadar 
amalda bo‘lgan edi, ammo 2019-yil 1-yanvardan boshlab ushbu soliq turi bekor 
qilindi. Bunday tavsiflash soliqlarning moliyaviy hisobini yuritishda ularning 
mohiyatini to‘liqroq ochib berganligi bois xalqaro amaliyotda ham qabul qilingan. 
Haqiqatdan ham atroflicha tahlil qilib ko‘radigan bo‘lsak, soliqlarning olinishi 
natijasida boshqa mulkchilik shakllariga tegishli bo‘lgan mablag‘larning bir qismi 
davlat mulkiga aylantiriladi yoki davlatning ixtiyoriga o‘tkaziladi hamda 
davlatning byudjet qismining shakillantirishda alohida ahamiyat kasb etadi. 
 
Soliqlarni guruhlarga ajratib, ularning mohiyatini yoritish, eng avvalo, 
Yevropa mamlakatlarida shakllangan. Shu sababli, ayrim adabiyot va tadqiqotlarda 
soliqlarning tarixiy rivojlanish jarayoniga hamda rus tilidagi talqiniga moslab 
tarjima qilinishiga qarab, soliqlarni – bevosita va bilvosita soliqlar deb ifodalash 
uchrab turadi.
Soliqlarni tasniflash - soliqlarni muayyan xarakterli belgilari, ya’ni ularni 
undirish usullari, qo‘llaniladigan stavkalar turi, soliq imtiyozlari va hokazolar 
bo‘yicha guruhlashdir.
Soliqlarni turlari bo‘yicha tasniflashga bir necha belgilar asos qilib olingan. 
Xalqaro amaliyotda ikkita asosiy tasnif guruhlari qabul qilingan - bevosita va 
bilvosita soliqlar. Ushbu guruhlar soliq solish ob’ektiga va to‘lovchi bilan davlat 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga bog‘liqdir. Bunday tavsiflash soliqlarning 
mohiyatini to‘liqroq ochib berganligi bois xalqaro amaliyotda ham qabul qilingan. 
Bevosita soliqlar bevosita daromad va mol-mulkka belgilanadi (soliqqa 
tortishning bevosita shakli), ya’ni bevosita soliqlarning uzil-kesil to‘lovchisi 
daromad oluvchi (mol-mulkka egalik qiluvchi va h.k.) xo‘jalik sub’ekti 
hisoblanadi. 
Soliq to‘lovchining daromadi (ish haqi, foyda, foizlar va boshqalar) va 
mol-mulki (yerlar, uylar, qimmatli qog‘ozlar va boshqalar) qiymati bevosita 
soliqlar ob’ektidir. Bevosita soliqlar salmog‘ining kamayishi korxonalarning 
moddiy-texnika bazasini kengaytirishga, qo‘shimcha mahsulot ishlab chiqarishga 

---

9 
olib keladigan bo‘lsa, bilvosita soliqlar salmog‘ining ko‘tarilishi korxonalarda 
investitsion faoliyatini rivojlantirishga imkon yaratadi.
Bugungi kunda real sektor korxonalarini qo‘llab-quvvatlashda ishlab 
chiqarishni 
modernizatsiya 
qilish, 
kooperatsiya 
aloqalarini 
kengaytirish, 
mustahkam hamkorlikni yo‘lga qo‘yish, soliq yukini yengillashtirish, soliqqa 
tortish tizimini soddalashtirish va unifikatsiya qilish bo‘yicha xo‘jalik tuzilmalarini 
qo‘llab-quvvatlash maqsadida qo‘shimcha choralar ko‘rilmoqda. Xususan, keyingi 
yillarda mamlakatimizdagi bir qator soliq stavkalari ahamiyatli darajada 
pasaytirilib borilmoqda (1-jadval). 
1-jadval