Audit va iqtisodiy tahlil

III BOB. XUSUSIY SEKTOR KORXONALARIDA SOLIQLAR AUDITINI 
TASHKIL QILISH VA TAKOMILLASHTIRISH 
3.1. Soliqlar auditini rejalashtirish va tashkil etish tartibi 
Auditni tayinlanishiga ko‘ra turlari ichida soliq auditi alohida ahamiyatga 
ega. Korxonalarda soliq auditini o‘tkazilishi ko’zlangan maqsad byudjet bilan 
bo‘ladigan hisoblashishlarni qanchalik soliq qonunchiligiga mos olib 
borilganligiga ob’ektiv baho berish bilan birga soliqlar hisobini to‘g‘ri va o‘z 
vaqtida yuritilishi hamda to‘lanishiga amaliy yordam beradi. Soliq auditini 
o‘tkazishdan asosiy maqsad – bu byudjet bilan bo‘ladigan hisob ishlarini to‘g‘ri 
tashkil qilish, soliqlarni byudjetga o‘z vaqtida tushishini ta’minlashdan iborat.
Soliq auditi – qonunchilik normalari bilan belgilangan soliq va soliqlarga 
tenglashtirilgan to‘lovlar intizomi hamda nazorati soliq nazorati organlari 
zimmasiga yuklatilgan majburiyatlar ijrosini nazorat qilish maqsadida, vakolatli 
organlar yoki mulkdorlar tomonidan amaldagi qonunchilikda belgilangan tartib va 
muddatlarda soliq to‘lovchilarda o‘tkaziladigan tekshiruvdir. 
Yuqoridagilardan kelib chiqib soliq auditining asosiy vazifalariga 
quydagilar kiradi:
-
byudjetga to‘lanadigan soliqlarni o‘z vaqtida to‘lanishini ta’minlash; 
-
soliqlar hisobini va hisobotlarini to‘g‘ri yuritish;
-
soliqlar hisobini qonuniy hujjatlarga mos holda yuritilganligini 
tekshirish va shu kabilar.
Soliq auditi tekshiruvini o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasi auditorlik 
faoliyati milliy standart (AFMS) lari asosida olib boriladi.
Korxonalarda soliqlar hisobini to‘g‘ri va o‘z vaqtida yuritilganligini 
nazorat qilish maqsadida soliq auditi tarkibida bilvosita soliqlar auditi o‘tkaziladi. 
Soliqlar auditida byudjet bilan hisob-kitoblarni auditorlik tekshiruvidan 
o‘tkazishning maqsadi – tekshiriladigan xo‘jalik yurituvchi sub’ekt buxgalteriya 
hisobotining soliqlar bo‘yicha qarzdorlikni aks ettirish qismida hamda soliqqa 
tortishdagi tartibga solinmagan masalalar bilan bog‘liq sezilarli holatlarni aks 
ettirishdan iborat.

---

44 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar faoliyatini boshqarish jarayonida ulardagi 
olib borilayotgan hisob-kitob ishlarini bozor munosabatlari talablari darajasida 
yuritish, audit faoliyatini to‘g‘ri tashkil qilish, ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirish, moddiy boyliklarning to‘liq saqlanishini ta’minlash, byudjet oldidagi 
majburiyatlarni o‘z vaqtida amalga oshirish asosiy vazifa hisoblanadi.
Shuni ta’kidlash lozimki, barcha sohalarda olib borilayotgan islohotlar kabi 
auditorlik faoliyatida ham bir qancha islohotlar olib borilayotganligi barchaga 
ma’lum.
Auditning maqsadi korxona moliyaviy xo‘jalik faoliyatini belgilangan 
tartibda aniq va me’yoriy hujjatlarga asoslangan holda ish olib borganligiga 
holisona baho berishdir. Auditorlik tekshiruvi korxonalarda olib borilayotgan 
hisob-kitob 
ishlarida 
vujudga 
kelgan 
kamchiliklarni 
bartaraf 
etishga 
ko‘maklashishdan iboratdir. Auditorlik faolitini yuritishning o‘ziga xos 
xususiyatlari (talablari): tekshirishni o‘tkazish chog‘ida mustaqqillik, ob’ektivlik, 
maxfiylik hisoblanadi. Ya’ni auditor, avvalombor, mustaqil, hech kimga qaram 
bo’lmagan holda xo‘jalik moliyaviy holatiga holisona baho berish bilan birga 
o‘tgazilgan tekshiruv ma’lumotini sir saqlashi lozim.
Uning asosiy vazifasi - bu axborotlardan foydalanuvchilarga taqdim 
qilinadigan hisobotlar to‘g‘risida xolis fikr bildirish uchun mustaqil tekshirishdir.
Auditorlik tekshiruvining maqsadi korxonaning moliyaviy hisobotlari, 
uning moliyaviy holati va faoliyat natijalarini qay darajada haqqoniy aks ettirishi 
to‘g‘risida malakaviy xulosa berishdan iboratdir.
Soliqlar auditini o‘tkazish auditorlik rejalashtirishidan boshlanadi. Soliqlar 
auditini rejalashtirish audit o‘tkazishning boshlang‘ich bosqichi hisoblanib, audit 
o‘tkazishning kutilayotgan hajmi, jadvallari va muddatlarini ko‘rsatgan holda 
auditorlik tashkiloti tomonidan auditning umumiy rejasi ishlab chiqiladi. 
Shuningdek, auditorlik tashkiloti tomonidan xo‘jalik yurituvchi sub’ektning 
moliyaviy hisoboti to‘g‘risida xolis va asosli fikrlarni shakllantirish uchun zarur 
bo‘lgan auditorlik qoidalarini amalga oshirish hajmi, turlari va izchilligini 
belgilaydigan auditorlik dasturi tuziladi.

---

45 
Fikrimizcha, soliqlar auditini rejalashtirish auditni o‘tkazishning quyidagi 
umumiy qoidalariga muvofiq amalga oshirilishi lozim. (3-rasm) 
Soliqlar auditini rejalashtirishning kompleksliligi qoidasi birlamchi 
rejalashtirishdan boshlab auditning umumiy rejasi va dasturini tuzishga qadar 
rejalashtirishning barcha bosqichlarini o‘zaro bog‘liqligini ta’minlanishini taqozo 
etadi.