7.2. Hisob-kitob operasiyalari ichki auditi Tekshirishni quyidagi ketma-ketlikda olib borish lozim:
xaridor va mol yetkazib beruvchilar bilan hisob- kitoblarning ichki auditi;
buyurtmachi va xaridorlar bilan hisob- kitoblarni tekshirish;
hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi;
ta`sischilar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi;
boshqa operasiyalar bo`yicha hodimlar bilan hisob-kitoblarni tekshirish;
kredit va qarzlar bo`yicha hisob- kitoblarning ichki auditi;
soliq va to`lovlar bo`yicha budjet bilan hisob-kitoblarni tekshirish;
budjetdan tashqari fondlar bilan hisob-kitoblarni tekshirish;
mulkiy va shaxsiy sug`urta bo`yicha hisob- kitoblarning ichki auditi;
boshqa debitor va kreditorlar bilan hisob-kitob va shikoyatlar boyicha tekshirish.
Hisob-kitoblar ichki auditidagi bir qancha bosqichlarni batafsil ko`rib chiqamiz.
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob- kitoblarni tekshirish.
Tekshirish maqsadi- Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan qilinadigan hisob-kitoblarni to’griligini aniqlash.
Ichki auditor tekshiruv vaqtida quyidagilarni aniqlashi lozim:
Tovar moddiy zahiralarini shartnomaga asosan olib kelinishi va hujjatlashtirishni to`g`riligini;
debitorlik va kreditorlik qarzlari mavjudligida ularning paydo bo’lgan sanasini aniqlash;
muddati o’tgan qarzlarning mavjudligini tekshirish;
bo’naklarning asoslanganligini tekshirish;
bo’naklar bo’yicha qo’shilgan qiymat solig’ining to’langanligini tekshirish;
buxgalteriya schotilarida 6010-schyotning to’gri aks ettirilganligini tekshirish;
analitik hisobning jurnal orderlar, bosh kitob va balansda aks ettirilishini tekshirish;
chet el valutasida olingan bo’naklar aks ettirilishini tekshirish;
kelib tushgan TMZ larning to’lanishini tekshirish;
inventarizatsiya natijalarini tekshirish.
Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob- kitoblar hisobga olishdagi odatdagi hatoliklar:
-mol yetkazib beruvchilar bilan shartnomalarning mavjud emasligi yoki ularni noto`g`ri hisobga olish;
-sohta hujjatlarni yo`qotish;
-hisobni tartibsiz yuritish;
-noto`g`ri hujjatlashtirish va shartnoma bo`yicha shikoyatlarni taqdim qilish;
- haqiqatga yaqin bo`lmagan debitor va kreditor hisobini buhgalteriya schotlarida aks ettirish;
- mol yetkazib beruvchilar schotining koxona hisoboti bilan mos emasligi;
- qo’shilgan qiymat solig’ining noto’gri provodkalarda aks ettirilishi;
- buxgalteriya schotlarining noto’g’ri korrespondensiyalari;
- Tovar moddiy qiymatliklarni kirim qilinmasligi va yo’lg`on hujjatlarni kassadan pul olish maqsadida taqdim etili holatlari.
Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi
Asosi maqsadi – xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob kitoblar bo’yicha hisobning to’gri yuritilishining to’g’riligi va haqqoniyligini tekshirishdir.
Xaridorlar va buyurtmachilar bilan hisob-kitoblarning ichki auditi amalga oshirishda auditor quyidagilarni aniqlab olishi lozim:
Shartnomalarning mavjudliligi;
Shartnomalrning to’g’ri tuzilganliligi;
xaridorlar qarzlarining haqoniyligi, ular inventarizatsiya dalolatnomalari bilan aniqlanadi;
Kelib tushgan pul mablag’larining birlamchi hujjatlari o’rganiladi;
Sotilgan mahsulot (ish va xizmatlar) ning narxi to’g’ri shakllanganligini tekshirish;
Chiqib ketgan mahsulotlarning sotich schotlarida aks ettirilishini tekshirish;
Debitorlik va kreditorlik qarzlarini shakllanishini tekshirish;
Olingan bo’naklarning to’g’ri hisoblanganligini tekshirish;
Tovarlar aylanishi operatsiyalarining to’g’ri rasmiylashtirilishini tekhirish.
Odatiy xatoliklar
shartnomaning mavjud emasligi;
QQS bazasini noto’g’ri aniqlanishi;
Buxgalteriya o’tkazmalarini noto’g’ri aks ettirish.
Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar ichki auditi.
Maqsadi – Amaldagi qonun hujjatlarga rioya etilishini tekshirish.
Hisobdor shaxslar bilan hisob-kitoblar korxona hodimlari xizmat safariga, yoki tashkiliy harajatlarni amalga oshirganda hamda mahsulot sotib olish uchun naqd pullar berilganda yuzaga keladi.
Bu hollarda auditor ba`zi xarajatlar qonunchilikda chegaralanganligini hamda ularning me`yordan ortigi qaysi soliq solish bazalariga kiritilishini tekshirishi maqsadga muvofiq bo’ladi.
Odatiy xatoliklar
hisobdor shaxslarga pul berishning amaldagi qoidasi buzilishi;
hisobot berish muddatining buzilishi;
kassadan pul chiqib ketishi hamda noaniq shaxslarga berilganligi hisobotda yozilishi;
birlamchi hujjatlarning xato rasmiylashtirilishi hamda ularda arifmetik hatoliklar aniqlanishi;
Naqd pullar va korporativ plastic kartochkaning bir hisobdor shaxs tomonidan ikkinchisiga berilishi.