Аудит” фанидан курс иши

2.Asosiy vositalarni audit qilish manbalari va vazifalari.
Asosiy vositalar moddiy-texnik bazani tashkil etib, korxona mehnat jamoalari ishlab chiqarish jarayonida undan foydalaniladilar.
Auditor buxgalteriya tomonidan inventar kartochkalari yuritilishi, moddiy javobgar shaxslar bo’yicha asosiy vositalarni hisobga olish tashkil etilganligi, uskunalar, mashinalar va boshqa asbob-uskunalarning texnik pasportining mavjudligi tekshiradi. Bunday tekshirish jarayonida tanlab inventar daftarlarining ma’lumotlari asosiy vositalar harakati bo’yicha birlamchi hujjatlar ma’lumotlari bilan solishtiriladi. Ma’lumotlarni taqqoslash chog’ida ob’ektlar kirim qilinishi daftarlarda qanchalik o’z vaqtida aks ettirilishi, ularning ta’mirlanishi, yangilanishi ularda texnik hujjatlar asosida ob’ektlarning muhim belgilari to’g’ri keltirilganligini aniqlaydi.
Audit jarayonida quyidagilar aniqlanishi kerak:
-Amortizatsiya me’yorlari asosiy vositalarning balans qiymatiga qanchalik to’g’ri qo’llanilishi, barcha tuzatish ishlarining hujjatlarda rasmiylashtirilishi va ularning real hajmi hamda tannarxini aniqlaydi.
-Asosiy vositalarning texnik holatini tekshirish davomida eskirish, yaroqliligi, yangilanishi, smenalik ekstensiv va intensiv zo’riqish koeffitsentlari kabi ko’rsatkichlar aniqlanadi. Fond sig’imi, fond samarasi va fond bilan ta’minlanganlik to’g’risidagi ma’lumotlar asosiy vositalardan foydalanishning universal ko’rsatkichlari hisoblanadi.
Bundan tashqari, qayta ro’yxat qilish jarayonida o’rnatilmagan yangi asbob-uskunalar, yaroqsiz, ma’naviy va jismoniy eskirgan, tuzatilishi lozim bo’lgan asosiy vositalarning mavjudligi aniqlanadi; o’rnatilmagan ob’ektlar, shuningdek, o’rnatilgan, biroq turli sabablarga ko’ra, foydalanilmayotgan asbob-uskunalarning alohida ro’yxati tuziladi.
Asosiy vositalarni qayta ro’yxat qilish muddatlari buzilganligi, hisobga olishda kamchiliklarga yo’l qo’yilganligi, mol-mulk yo’qotilganligi dalillari aniqlangan taqdirda asosiy vositalar turgan va ulardan foydalanilayotgan joylar bo’yicha tanlab ro’yxat qilinadi.
Asosiy vositalar hisobini audit qilish manbalari:
1)  kapital qurilish ob’ektlarini ishga tushirish to’g’risidagi dalolatnomalar;
2)  asosiy vositalarni qabul qilish-topshirish dalolatnomalari (AV-1-shakl);
3)  asosiy vositalarning xo’jalik ichidagi harakati dalolatnomalari (AV-2-shakl);
4)  asosiy vositalarni ta’mirlash, takomillashtirishdan qabul qilish dalolatnomalari (AV-3-shakl);
5)  asosiy vositalarni xo’jalikdan chiqarish dalolatnomalar (AV- 4 shakl);
6)  asosiy vositalarni hisobga olish inventar daftarlari (AV-6,7,8-shakllar);
7)  asosiy vositalarni guruhlari bo’yicha hisobga olish inventar daftarlari (AV-9-shakl);
8)  asosiy vositalarni inventar daftarlari ro’yxati (AV-10-shakl);
9)  asosiy vositalar xarajatini hisobga olish daftarlari (AV-12-shakl);
10)asosiy vositalarni jamlash inventar ro’yxati (AV-10,13-shakllar);
11)eskirish va amortizatsiya hisoblash qaydnomalari;
12) inventar ro’yxati va taqqoslovchi qaydnomalar (INV-17);
13)ta’mirlash ustaxonalarining xarajatlarini hisobga olish kitobi;
14)10,10-1,13-sonli jurnal-orderlar;
15)3-sonli yillik hisobot shakllari.
Asosiy vositalar auditining vazifalari quyidagilardan iboratdir:
1. Asosiy vositalarni hisobga olishda ularning kirim va aylanishi to’g’ri aks ettirilganligi;
2. Asosiy vositalarning saqlanishi ta’minlanganligi;
3. Asosiy vositalarning chiqib ketishini rasmiylashtirishning asoslanganligi va to’g’riligi hamda ularni tugatish natijalarining buxgalteriya hisobida aks ettirilishi;
4. O’rnatilmagan, foydalanilmayotgan asbob-uskunalar va anjomlar mavjudligi, sifat holati, saqlanishi sharoitlari, asbob-uskunalar va anjomlarning o’z vaqtida o’rnatilganligi yoki hisobdan chiqarilganligi sabablari va aybdorlari;
5. Sotish bahosini belgilashning hamda keraksiz va ortiqcha asbob-uskunalarni sotish operatsiyalarini hisobda aks ettirishning to’g’riligi;
6. Ijaraga berilgan yoki olingan asosiy vositalar bo’yicha operatsiyalarni hisobda aks ettirish zarurligi va to’g’riligi;
7. Asosiy vositalarning ayrim ob’ektlarini korxona xodimlarining shaxsiy foydalanishlari uchun berish hollari mavjudligi;
8. Asosiy vositalarni qayta ro’yxat qilishning o’z vaqtida va to’liq o’tkazilishi, uning natijalari hisobda aks ettirilishining to’g’riligi;
9. Amortizatsiya ajratmalari va asosiy vositalarning eskirishi summasini aniqlashning to’g’riligi, ularning hisobda o’z vaqtida va to’liq aks ettirilishi;
10. Rejali oldini oluvchi tuzatish reja- jadvallarining bajarilishi va joriy hamda kapital ta’mirlashga ajratilgan smeta mablag’larining o’zlashtirilishi;
11. Asosiy fondlardan foydalanish samaradorligini aniqlash, serunum texnika va zamonaviy texnologiya sotib olinganda investitsiya faoliyati rejasi mavjudligini aniqlaydi.
Mehnatni tashkil qilish va ish haqi bo ‘limida ishni tashkil qilish holatini, m i yuqori darajaga ko‘tarish uchun yo‘naltirilgan tadbirlar rejasini bajarilishini, korxona mehnat resurslarining kategoriya va malakalaming ta’minoti, ish vaqti fondidan foydalanish, ish haqi fondini sarflanishi tahlil qilinadi. Marketing bo ‘limi mahsulot bozorlarini va sotib olish bozorlarini, mahsulotlaming bozorlardagi о‘mini, mahsulotning raqobatdoshligini va uni oshirish yo‘llarini, korxona narx-navo siyosatini va korxonaning tashqi faolyati bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa masalarini o‘rganadi. Ishlab chiqarish bo‘limi hajm va assortimentga bog‘liq mahsulotni ishlab chiqarish rejasini amalga oshirishni, ishlab chiqarishning davomiyligini, mahsulot sifatini oshirishni, yangi texnika va texnologiyalami joriy etish, ishlab chiqarishni kompleks mexnizatsiyalash va avtomatizatsiyalash, uskunalaming ishlashini, material resurslami ishlatilishini, texnologik siklning davomiyligini, ishlab chiqarishning umumiy texnik va tashkiliy darajasini tahlil qiladi.
Bosh ntexanik va energetik bo‘limi mashina va jihozlami ekspluatatsiyasini, jihozlami modemizatsiyalash va remont ishlarini bajarish reja-grafikalarini, remont ishlarining sifati va narxini, jihozlami to'iiq ishlatishni, energoresurslardan ratsional foydalanishni o‘rganadi.
Texnik nazorat qilish bo‘limi xomashyo va tayyor mahsulot sifatini oshirish, xarid qiluvchilami reklama, mahsulotni ishlab chiqarish sifatini oshirish va boshqalami tahlil qiladi. Ta’minot bo ‘limi ishlab-chiqarishning material-texnik sifatini va vaqtida bajarilishini, rejadagi hajm, muddatlar, sifat bo‘yicha 249 yetkazib berishni, omborxona zaxiralari holatini, transporttayyorlov chiqimlami nazorat qiladi. Sotish b o ‘limi shartnoma majburiyatlarini va mahsulotni hajmi, sifati, muddati bo‘yicha iste’molchilarga yetkazib berish rejasini bajarilishini, omborxona zaxiralari holati va tayyor mahsulot to‘liqligini nazorat qiladi. Iqtisodiy tahlilni amalga oshirishda ish jamoalari alohida o‘rin egallaydi. Ularga rejalashtrishda ijtimoiy va iqtisodiy masalalami hal qilishda, moddiy resurslami ratsional sarflashda, ilm-fan va texnika yutuqlarini joriy etish masalalarida, ish faoliyati sharoitlarini yaxshilash hamda himoya qilish kabi yo‘nalishlar va boshqa shu kabilarda ko‘plab vakolatlar berilgan.
Iqtisodiy tahlilni amalga oshirishda jamoaning birgalikdagi harakati, uning umumiyligni, yetarli malakaga ega ekanligi, korxona faoliyatini, uning natijalarini yanada chuqurroq o‘rganishni, samaradorlikni oshiruvchi zaxiralami tadbiq etishni ta’minlashga yordam beradi.
Korxona faoliyati tahlili alohida masalami o'rgana oladigan va tahlilini kopleks tarzda amalga oshiradigan yuqori turuvchi boshqaruv organlari mutaxassislari tomonidan ham amalga oshiriladi. Bunday tahlil natijasida korxona faoliyatidagi iqtisodiy holatlami ma’lum bir jihatlari o‘zgartirilii mumkin. Muassadan tashqari iqtisodiy tahlil statistik, moliya institutlari, soliq inspeksiyalari, ilmiy-tadqiqot institutlari va boshqalar tomonidan bajariladi. Statistik organlar statistik hisobotlami jamlaydilar va tahlil qilib, natijalami kerakli vazirlik va tashkilotlarga foydalanish uchun yuboradilar. Murakkab strategik muammolami' hal etish bilan bog'liq bo'lgan bir marotabali analitik tadqiqotni amalga oshirishda* korxonalar biznesidagi mavjud bo‘lgan va bo‘lishi mumkin, bo‘lgan muammolami hal etishga yordam beradigan auditorlik va konsalting uyushmalari xodimlarining xizmatlaridan foydal'anishlari mumkin. Ichki xo‘jalik, muassasa va muassasadan tashqari tahlil hamma ko‘rinishidan foydalanish korxona xo‘jalik faoliyatini har tomonlama o‘rganish va uni samaradorligini oshirish yo‘llarini to‘liq o‘rganish imkonini yaratadi.