Ion-almashinishusulibilantozalashgamisollar. Metall ionlarini ajratib olish ularning suvdagi konsentratsiyasiga, pH ga, suvning umumiy minerallashuviga, kalsiy va temir ionlarining miqdori hamda konsentratsiyasiga bog‘liq. Metallarni rekupe- ratsiyalash uchun kuchli (H-shaklda) va kuchsiz (Na-shaklda) kislotali kationitlar ishlatiladi.
Ru x i o n1 ar i ni H-shakldagi kuchlî kislotali kationit KY-2-8 da yoki Na-shakldagi Kim-4 karboksil kationitida ajratib olinadi. Zn bo‘yicha KY-2 kationitining dinamik almashinuv sig‘imi 2-3 mg-ekv/g ga, KE-4 da esa 5 mg-ekv/g ga teng. Kuchli kislotali kationitlar pH ko‘rsatkichining katta sohalarida rux ionlari bilan ion almashinadi. Karboksil kationitlar neytral yoki kuchsiz ishqorli oqova suvlarni tozalashda ishlatiladi.
Sulfokationitlar 10a li H 2SO4 eritmasi bilan regeneratsiya- lanadi. Ruxning elyuatlardagi konsentratsiyasi 6-9 g/1 ni tashkil qiladi.
M i s i o n i oqova su lardan pH=12—12,49 da KY-1 kationiti yordamida ajratib olinadi. Ularning sorbsion sig‘imi 1 / bo‘kuvchi smolaga 37—50 g ga teng. Regeneratsiya 5Å li HC1 eritmasi bilan olib boriladi. Misning elyuatlardagi konsentratsiyasi 15-17 g/1 ga yetadi. Mis kislotali oqova suvlardan kuchli kislotali kationitlar bilan ajratib olinadi. Ular sulfat kislotaning 10-20a li eritmasida regeneratsiya qilinadi.
N i k e 1 i o n 1 a r i n i oqova suvlardan dinamik almashinish sig‘imi 67—70 g/kg bolgan KY-2—8 kationiti bilan ajratib olinadi. Oqova suvlarni filtrlash tezligi 12-15 m/soatni tashkil etishi kerak. Regeneratsiya 0,5 m/soat tezlikda 20 Åli H 2SO4 eritmasi bilan olib boriladi. Regeneratsiyadan olingan elyuatlar tarkibida 95 g/l Ni bo‘ladi. Ularni nikellash jarayonida ishlatish mumkin.
Oqova suvlardan 3 valentli Cr3+ kationlarini ajratib olish uchun
H-kationiti qo‘llaniladi, xromat C rO)* va bixromat ionlarini Cr2O2° Ajratib olish uchun esa AB-17, AH-18H, AH-25 anionit- lari ishlatiladi. Xromni yutishda anionitlarning sig‘imi pH ning 1
dan 6 gacha bo‘1gan sohasida pH ga bog‘1iq bo‘lmaydi, pH+6 dan
katta bo‘1ganda anionitning yutish sig‘imi kamayadi. Oqova suvda
C#* ning miqdori 800 dan 140-0 mol ekv/1 bo‘1ganda AB-17-8
anionitining almashinish sig‘imi 270—37-6 mo1 ekv/m' ni tashkil
qiladi. Filtrlash tezligi 10— 15 m/soatga teng deb qabul qilinadi.
Kuchli asosli anionitlar 8-10 Å li o‘yuvchi natriy eritmasi bilan regeneratsiya qilinadi. Tarkibida 40-50 g/1 VI valentli xrom bo‘1gari elyuatlar rekuperatsiyalanishi mumkin. Regeneratsiyaning tezligi 1—1,5 m/soatni tashkil qiladi.
Yuvuvchi suvlarni va xrom elektrolitini tozalash chizrnasi
3.10- rasmda ko‘rsati1gan. Qurilmaning tozalangan suv bo‘yicha mahsuldorligi 2—3 m'/soat ni tashkil qiladi, elektrolit ishlab chiqarishga qaytariladi. Filtrlashdan keyin elyuat ohakli eritma bilan neytrallanadi.
3.10-rasm.Xromliyavuvchisuvlarnivaxrondielektrolitnitozalashqurilmasiningchizmasi: I—me’yorlashtirgich; 2—filtr; 3—kationitli filtrlar; 4—anionitli filtr; 5—anionit reagentini Cr(III) oksidiga aylantirish
uchun kationitli filtr; 7—kislota uchun idish; 8—ishqor uchun idish; 9—ish1ati1gan elektrolit uchun idish; Id—neytralizator; 77—tozalangan
suvni yig‘uvchi idish; 12—Cr(III) oksidini yig‘uvchi idish; 73—tozalangan elektrolit uchun yig‘uvchi idish.
Oqova sum tarkibida bir necha kationlar bo‘1sa, kationit sig‘imi eng kam sorbsiyalanadigan ion bo‘yicha hisoblanadi. Hisobiy konsentratsiyani ajratib olinayotgan barcha kationlarining konsen- tratsiyasi yig‘indisiga teng deb olinadi. Kationit H,SO4 yoki Na2SO4eritmasi bilan regeneratsiyalanadi. Oqova suv tarkibida ko‘p
miqdorda kalsiy ionlari bo‘1sa, kationit qatlamining jipslanib qolishining oldini olish maqsadida regeneratsiyada HC1 yoki NaC1 dan foydalaniladi. Kationitlar regeneratsiyasidan olingan elyuatlarni kislotali eritmalarning turli tuzlari bilan aralashmasi ko‘rinishida ko‘rish mumkin. Bunday elyuatlardan metallarni ajratib olish uchun qayta ishlash juda qiyin.
Oddiy va kompleks sianidlar anionitlar yordamida ajratib olinadi. U oqova suvlarda oddiy (CN*) yoki kompleks’ ionlar
Me(CN) ko‘rinishida uchraydi.
Ishqorli oqova suvlarga tuz shaklidagi anionitlar bilan, neytral yoki kislotali oqova suvlarga gidroksid yoki tuz shaklidagi ionitlar bilan ishlov beriladi (4- jadvalga qarang).
Oqova suvlardan sianidlarni tuzli shakldagi (masalan, Cl — shaklda) anionitlar bilan yutilish reaksiyalari quyidagicha boradi:
RCl + OH* ROH + C1° RC1 + CN* ‹ › RCN + CI*
RC1 + [M e(CNn‘* '' mC1* + RMe(CN’n Sianidlarni gidroksil shakldagi anionitlar bilan yutilish
reaksiyasi quyidagicha:
ROH + CN* RCN + OH*
mROH + [Me(CN).1 RMe(CN), + mOH
Kuchli asosli anionit 5—10a li o‘yu chi natriy yoki NaC1 bilan regeneratsiyalanadi. Regeneratsiya to‘1iq bormaydi (oddiy sianid 80—90a, komplekslar 42—78a desorbsiyalanadi). To‘liq
regeneratsiya borishi uchun regeneratsiyalovchi eritmaning sarfi
ko‘proq bo‘lishi kerak.
Oqova suvlardan fenollar (OH-shakldagi) anionitlar yoki kationitlar bilan ajratib olinadi.
4-jadval Ba’zi ionitlar markalari
