Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

Reagentlarni qo‘shish yo‘li bilan neytrallash. Kislotali suvlarni neyirallashda NaOH, KOH, Na₂CO3 NH,OH (ammiakli suv) CaCO„ MgCO,; dolomit (CaCO, MgCO,), sement ishlatiladi. Eng arzon reagent kalsiy gidroksid hisoblanadi. Uning tarkibida 5—10a faol ohak bor deb hisoblanadi. Soda va natriy gidroksid sanoat chiqindilari hisobida ishlatiladi. Ba’zida neytrallash uchun ishlab chiqarishning turli chiqindilari qo‘llaniladi. Masalan: po‘1at eritish, ferroxrom va domna sanoati shlaklari sulfat kislotasi bo‘lgan suvlarni neytrallashda qo‘llaniladi.
Reagentlar kislotali suvlarning tarkibi va konsentratsiyasiga qarab tanlanadi. Bunda reagent qo‘shilganda cho‘kma tushishi yoki


5.1- rasm. Aralashtirgich neytralizatori:
I — sig‘im; 2 — havoni taqsimlovchi.
127
tushmasligi inobatga olinadi. Kislota tarkibli oqova suvlar 3 turga bo‘linadi:

1. 
   tarkibida kuchsiz kislotalar (H,CO„ CH,COOH) bo‘1gan oqova suvlar;
   
2. 
   tarkibida kuchli kislotalar (HC1, HNO ₃) bo‘1gan oqova suvlar. Ularni neytrallash uchun yuqorida qayd etilgan reagentlar- ning har qaysinisi ishlatilishi mumkin. Bu kislotalarning tuzlari suvda yaxshi eriydi.
   
3. 
   tarkibida oltingugurt va oltingugurtli kislotalar bo‘1gan oqova' suvlar. Bu kislotalarning kalsiyli tuzlari suvda yomon eriydi va cho‘kmaga tushadi.
   

Neyırallash uchun oqova suvga ohak kalsiy gidroksid (ohakli suv «ho‘1» me’yor1ash) yoki quruq kukun («quruq» me’yorlash) ko‘rinishida qo‘shi1adi.
Kislotali suvlarni ohakli suv bilan neytrallash. Sulfat kislotali oqova suvlarni neytrallash uchun ohakli suvdan foydalanilganda gips — CaSO₄ ,2H₂O cho‘kmaga tushadi.


5.2-rasm. Reagentli neytrallash stansiyasi chizmasi: 7—qiimtutgichlar; 2—me’yorlashtirgich1ar; 3—reagentlar ombori; #—eritmali bak; 5—dozator; Waralashtirgich; 7--neytralizator; 8—tindirgich; 9—cho‘kma zichlashtirgich; ?O—vakuum-filtr;
??—suvsizlantirilgan cho‘kma yig‘uvchi; J2—shlam maydonchasi.



5.3-rasm. Kislotali oqova suvlarni kalsiy gidroksid (ohakli suv) bilan neytrallash chizmasi: /—me’yorlashtirgich; 2—ohak (CaO) ni kuydirish uchun qurilma; 3—eritma uchun baklar; Mdozatorlar; 5—neytralizator;
6—tindirgich.


Gipsning eruvchanligi haroratning oshishi bilan o‘zgaradi. Bunday eritmalarning aralashuvida quvur devorida gipsning ko‘chishi va uning to‘lib qolishi ro‘y beradi. Quvur to‘1ib qolmasligi uchun ularni toza suv bilan yuvib turish yoki oqova suvga maxsus yumshatuvchilar, masalan, geksametafosfat qo‘shish kerak. Neytrallangan suvning harakat tezligining ortishi quvur devorlarida gipsning ko‘chishini kamaytiradi.
Ishqorli oqova suvlarni neytrallash uchun turli kislotalar yoki kislotali gazlar ishlatiladi.
^{Kislotali suvlarni neytrallovchi moddalar orqali filtrlab ne}7- trallash. Kislotali suvlarni neytrallash uchun ularni magnezit, dolomit, qattiq chiqindilar (shlak, ku1) qatlami orqali filtrlanadi. Jarayon gorizontal, vertikal ko‘rinishdagi filtr-neytralizatorlarda

6. 
   — S.M. Turobjonov va b. 129
   

5.4-rasm. Ishqorli oqova suvni tutun gazlari büan neytrallovchi neytralizator.
olib boriladi. Vertikal filtrlar uchun ohaktosh yoki o‘lchami 30— 80 mm li bo‘1gan dolomit bo‘1aklari qo‘11aniladi. Material qatlami qalinligi 0,85—1,2 m bo‘1ganda, tezligi 5 m/s, ta’sir1ashuv vaqti 10 daqiqadan kam bo‘lmas1igi lozim. Gorizontal fıltrlarda oqova’ suvning oqim tezligi 1—3 m/s.
Hozirda ishqoriy oqova suvni neytrallash uchun CO ₂, SO„ NO ₂, N ₂O, singari gazlardan foydalanilmoqda.
CO ₂ ning yomon eruvchanligi natijasida neytrallangan eritma deyarli qayta oksidlanmaydi. CO ₂ ning yomon eruvchanligi neytral- lash, eritmalarning qayta oksidlanishi xavfini kamaytiradi. Hosil bo‘lgan karbonatlar sulfat va xloridga qaraganda ko‘proq ishlatiladi.
Bundan tashqari, suvdagi Ch, ionlarining korroziya va zaharlilik
ta’siri, SO ₄* va C13 ionlariga nisbatan kam. Neytrallash jarayoni aralashtirgichli reaktorlarda, tarelkali, plenkali va changlatuvchi kolonnalarda o‘tkazi1adi.
Tutun gazlar ventilator yordamida aralashtirgich vali atrofı- dagi yumaloq bo‘sh1iqqa uzatiladi va aralashtirgich yordamida pufakcha va oqimlar ko‘rinishida oqova suvlarda taqsimlanadi, natijada reaktorga tushadi. Suv va gazlar orasidagi ta’sır1ashısh
yuzasining kattaligi sababli oqova suv tez noytrallanadi. Gazlarda SO₂ ishtiroki ishqorli oqova suvlarning neytrallanishiga sabab bo‘1adi.
Tarelkali kolonnalarda jarayonlarni olib borishda neytrallanish darajasi gazning tezligi oshishi bilan ko‘payadi. Neytrallanish uchun zarur bo‘1gan kislotali gazning miqdori massa sarfi teng- lamasi orqali aniqlanadi:
M = -x f-l F öc,
bu yerda, 3f— neytrallanish uchun zarur bo‘1adigan kislotali gazlarning miqdori; x — tezlashtirish faktori; §, — suyuq fazadagi massa berish koeffitsiyenti; J— fazalar ta’sir yuzasi; bc — jarayon- ni harakatlantiruvchi kuch.
Ishqorli oqova suvlarni tutun gazlar bilan neytrallash sanoat korxonalarida, jumladan, asbest-sement ishlab chiqarish korxo- nasida qo‘llani1gan. Bu korxona oqova suvlarining pH muhiti 12—13 (80 mg—ekv/1)9a teng. Suvning ishqorlanishi unda kalsiy gidroksidning doimiy ravishda ishqorlanib turishi bilan tushun- tiriladi. Neytrallash tutun gazlar (5—6 CO,) bilan absorberda olib boriladi.
Aralashtirgichda reaksiya quyidagicha ketadi:

OH* + HCO°, —+ H₂O + CO3'°; Ca²++ CO,‘²
—+ CaCO,

Kalsiy karbonat sirkulatsion idishda cho‘kma hosil qiladi.
Oqova suv to‘1iq neytrallanganda absorberda karbonatli cho‘kma hosil qilmaydigan aralashma olinadi. Bunda absorberda quyidagi reaksiya boradi:
2OH* + CO₂ —+I-{₂O + CO₃°* , CO,°* + CO₂ + H₂O 2HCO,°
Neytrallash uchun katta oqimli, yirik, teshikli, tarelkali absorberlardan foydalaniladi. Bunda, tarelkalar erkin oqimi 30 dan ko‘proq va yoriq o‘1cham1ari 20x30 mm, ko‘proq bo‘1adi.