Atrof-muhitni muhofaza qilishdagi eng dolzarb muammolar

Elektrdializ

Oqova suvlarni elektrdializ yo‘li bilan tozalash membrananing ikki tomonida elektr yurituvchi kuch ta’sirida eritmada hosil bo‘ladigan ionlashgan moddalarning parchalanishiga asoslangan. Bu jarayon tuzli suvlarni chuchuklashtirishda ishlatiladi. Hozirda ular sanoat oqova suvlarini tozalashda ko‘proq qo“llanilnıoqda.
Jarayon elektrdializatorda olib boriladi. Elektrdializatorning eng oddiysi uch kameradan iborat bo‘lib, bir-biridan membra- nalar bilan ajratilgan (4.5- rasm, a). O‘rtadagi kameraga eritma, elektrodlar joylashgan, 2 yon tomondagi kameraga esa toza suv quyiladi. Anionlar tok bilan anodli bo‘sh1iqqa o‘tadi. Anodda kislorod ajralib chiqadi va kislota hosi1bo‘1adi. Bir vaqtning o‘zida kationlar katodli bo‘sh1iqqa o‘tadi va katodda vodorod ajralib chiqib, ishqor hosil bo‘Iadi. Tokning o‘tish miqdori o‘rtadagi kameradagi tuzlarning konsentratsiyasi nolga yaqinlashguncha kamayib boradi. Diftüziya hisobiga o‘rtadagi kamerada suv hosil bo‘1adi. Bu jarayon tuz ionlarini tegishli elektrodlarga o‘tishini sekinlashtirad .
Elektrkimyoviy faol (ion-almashinuvchilar) diafragmalar qo‘l1ani1ganda jarayon samaradorligi oshadi va elektrenergiya sarfi kamayadi. lon almashinuvchi membranalar harakatlanuvchi ionlar kabi bir xi1 zaryadga ega bo‘1gan ionlarnigina o‘tkazadi.
Elektrdializatorda (4.5- rasm) ikkita membrana bo‘1adi. Ulardan biri anion almashinuvchi bo‘1ib, anionlarni anodli zonaga o‘tkazadi. Ikkinchi membrana katod tomonda joylashgan bo‘1ib, kation almashinuvchi hisoblanadi va u kationni katodli bo‘shliqqa o‘tkazadi.
Odatda elektrolizyorlar kation va anion o‘tkazuvchi mem- branalarning ketma-ketligidan iborat ko‘p kamerali shaklda (100—200 kamera) ıshlab chiqariladi. Elektrodlar ikkita chetki kameralarga joylashtiriladi. Ko‘p kamerali qurilmalarda tok ko‘p sarftanadi.
Suvni chuchuklashtirish maqsadida gomogen va geterogen membranalar ishlatiladi. Gomogen membranalar faqat bitta smoladan iborat va kichik mexanik zichlikka ega. Geterogen membranalar bog‘1ovchi moddalar aralashgan ionit kukuni shaklida bo‘1adi. Undan plastinalar olinadi. Membranalar kichik elektr qarshilikka ega bo‘1ishi kerak. Elektrdializatorlaming ishlash samaradorligiga membranalar orasidagi masofa katta ta’sir qiladi. Membranalarning tiqilib qolishining oldini olish maqsadida oqova suv elektrdializatorga berilishdan avval muallaq va kolloid zarra-

Na* Na

4.5-rasm. G‘ovakli diafragmali (a) va ionit membranali (U elektrdializatorlar chizmasi.
chalardan tozalanadi. 250 mg/1 oqova suvni tozalashda 7 (kYt soat)/m' energiya sarflanadi. Suvdagi tuzlarning miqdori ortishi bilan energiyaning solishtirma sarfi oshadi.
Elektrdializning asosiy kamchiligi membrana sirtida tuzlarning cho‘kishi va tozalash ko‘rsatkich1arining pasayishiga olib keluvchi konsentratsion qutblanish hisoblanadi.


Savol va topshiriqlar

I Oqova suvlarni elektrkoagullash usulida tozalashning afzalligi va kamchiligi nimada?

2. 
   Anodli oksidlash va katodli qaytarish jarayonida anod va katod
   

sifatida qanday moddalar ishlatiladi?

2. 
   Oqova suvlarni elektrflotatsiya usulida tozalash va bu jarayonda qo‘1lani1adigan qurilmalarning ish faoliyatini aytib bering.
   
3. 
   8lektrflotatsiyada asosiy rolni nima o‘ynaydi?
   
4. 
   Elektrdializatorning ishlash prinsipi nimadan iborat?
   
5. 
   Qanday oqova suvlar elektrkimyoviy usulda tozalanadi?
   

5. 
   BOB