Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

р =
  - 
/I  •
Zarraning  dualizm   xususiyatiga  ko‘ra,  «Р  impulsli  zarra 
x
  nuqtada 
joylashgan», deb bo‘Imaydi. Kvant nazariyasiga asosan «Р impulsli zarra 
ehtimollik bilan 
x
 nuqtada qayd  qilinishi  mumkin» deyishimiz kerak.
Zarrani  ham  zarra,  ham   toMqin  deyar  ekanmiz,  biz  taqribiy  m a’noda 
aytishimizni  ko‘zda  tutamiz.  Shuning  uchun,  zarrani  taqriban  zarra  deb 
qarash  uning  koordinatasi,  impulsi  va  energiyasini  taqriban  berilishini 
anglatadi. Miqdoriy jihatdan ushbu aytilganlar Geyzenbergning noaniqlik 
munosabatlari  orqali  ifodalanadi.  Kvant mexanikasida  kichik  m asofalar 
k o o rd in a ta   im puls  n o a n iq lik la ri,  katta  e n e rg iy a la r  e n e rg iy a -v a q t 
noaniqliklari  munosabati  bilan  bog‘langan:
Bu  noaniqlik  prinsiplari  zarra  vaziyati,  impuls,  energiya  va  o ‘lchash 
vaqtini aniqlashda erishish mumkin boMgan maksimal aniqlikni ko‘rsatadi.
(7.1.3),  (7.1.4)  m unosabatlardan  katta  energiyalarning  kichik  m asofalar 
bilan bogManishi  ko‘rinib turibdi:  qancha kichik masofani o'rganm oqchi 
boMsak,  shuncha katta energiyali  zarralar kerak boMadi.
M ikroobyektlarda faqat ularningxarakterli oMchamlariginaemas, balki 
kichik masofalarda boMadigan jarayonlarning o‘tish vaqti ham ko‘rsatgich 
boMib,xizmat qiladi.  Bu jarayonlarning eng kichik o ‘tish vaqti elem entar 
zarraning o ‘rtacha oMchami  1  fermining yorugMik tezligiga nisbati  bilan 
a n iq la n a d i  va  ta q rib a n   1 0 '23  s  ga  teng.  Bu  en g  tez  ja ra y o n la rn i 
xarakterlovchi vaqtdir. Jarayonlarning o ‘tish vaqti elementar zarralarning 
o ‘zaro ta ’sirlashuv kuchining spetsifikasiga bogMiq  boMadi.
Yana  shuni  ham  aytish  kerakki,  mikrodunyodagi  har  qanday jarayon 
ehtim oliy xarakterga ega.  M asalan, reaktorda paydo  boMadigan  neytron- 
larning o ‘rtacha yashash vaqti  960 s.  Bu hamma neytronlar 960  s yashab 
baravariga parchalanadi degan m a’noni anglatmaydi, vaholanki, b a’zilari 
180  s gacha yashashi  mumkin.
Ehtim oliy statistik qonuniyatlar ko‘p sondagi zarralar sistemasigagina
Ax •