Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

2mec
E
6.9-rasm .

---

//  =  / 'f+ ^ k. mp+ ^ j. 
(6-4.31)
Y utilish koeffitsienti  bilan k esim  b o g ‘ liq  boMgani  uchun:
//  = N 
<7
 ,+N (6 .4 .3 2 )
Bu  yerd a N -  sochuvchi m ark azlar konsentratsiyasi.
Fotoeffekt va elektron-pozitron ju ftin in g  hosil boMishi uchun sochuvchi 
m arkazlar -  atomlardan, Kompton effekti uchun esa elektronlardan  iborat.
6.10-rasm .
Shunday q ilib , yuqoridagi  uch ja ra y o n n in g  to‘ la kesim i:
a   =  a   r+  a ump+  <7j 
( 6 -4 -33 )
bu  y e rd a  
a f ~  Z5/Em  -   k ic h ik   e n e rg iy a la r d a   a  f ~ 
-   k atta
en ergiyalard a,  f r komp~Z/Ey  va 
c r Z2ln 2 E y .
K ich ik   e n e rg iy a la r   (E y  <  E ,)  so h a s id a   fo to effekt,  o ra liq   e n e rg iy a
E\  —Ey  < E 2  so h asid a  K om pton  e f fe k ti,  yu q o ri  e n e rg iy a   E y  >  E2
sohasida elektron-pozitron ju ftin in g  h o sil bo‘ lish i aso siy rol o ‘y n a y d i.  E, 
va E2 energiya chegaralari turli m uhitlar uchun har hil qiym atga eg a boMadi. 
M asalan , alyu m in iy uchun E,  =  0,05 v a  E2  =  15 M eV, qo‘ rg ‘ oshin uchun 
esa E,  =  0,5  va E2  =  5  M eV  v a h.k.
6.10-rasm da qo‘rg ‘oshin uchun fotoeffekt, Kompton effekti va elektron- 
pozitron ju ftin in g   hosil  bo‘ lish  k e sim in in g   gam m a-kvan t  e n e rg iy a sig a  
bog‘ liq  ravish da o ‘zgarish  egri ch iz iq la ri  k o ‘ rsatilgan .

---

1. Z aryadli zarralam in g m oddalar bilan ta’sirlashuv turlarini  ayting.
2.  Ionizatsiya energiya y o ‘ qotish qanday kuch ta ’sirid a am alga ortadi ?
3.  S o lish tirm a   io n iz atsiy a  e n e rg iy a   y o ‘ qo tishning  tu sh u vch i  zarra 
zaryad i,  m assasi, tezligi  va m uhit xususiyatlariga bogMiqmi?
4.  B or form ulasi  va bogMiqlik tom onlarini aytib bering.
5.  I o n iz a t s iy a   e n e r g iy a   y o ‘ q o tis h n in g   e n e r g iy a g a   b o g M iq lig i 
(relya tiv istik  tuzatm alar)  qanday  ifodalanadi?
6.  R ad iatsio n   en erg iya  y o ‘ qotishning  zarra  va  m uhit  k a tta lik la rig a  
(zaryad,  m assa,  tezlik, zic h lik )  bogMiqligini tushuntiring.
7.  R adiatsion  uzunlik,  kritik energiya nim a?
8. V avilov-C herenkov nurlanishi xususiyatlari boshqa nurlanishlardan 
qanday farq  q ilad i?
9.  V a v ilo v -C h e re n k o v   n u rla n ish   sharti  v a   b o g M iq lik   to m o n la ri, 
qoM lanilishini tushuntirib bering.
10.  G am m a-kvantlam ing  m uhit  bilan  ta ’sirlashuv  qanday  turlardan 
iborat?
11.  Q a y s i  t a ’ s ir la s h u v g a   k o ‘ ra ,  g a m m a - k v a n tla r   m u h it  b ila n  
ta ’sirlash ad i?
12.  G a m m a -k v a n tla rn in g   m u h itd a   y u t ilis h   f o r m u la s i,  y u t ilis h  
koeffitsientlari,  o‘ lchov b irlik lari,  fizik m a’ nosini  aytib bering.
13.  Fotoeffekt  hodisasi,  fotoeffekt  hodisasining  bogMiqlik  tom onlari 
(foton en erg iyasig a, m uhit zaryad iga, elektronning bogManish en eriyasig a 
v a h.k.)ni tushuntirib bering.
14.  Oje elektron qanday vu jud g a keladi?
15.  Kompton effekti v a uning bogMiqlik tom onlari nim alardan  iborat?
16.  N im a  uchun  Kompton  so chilishini  fotonning  toMqin  n azariyasi 
aso sid a tushuntirib boM maydi?
17.  Kompton  effekt kesim i,  teskari  Kompton  effekti  v a uning m uhim 
tom onlari  nim alardan  iborat?
18.  Elektron-pozitron ju fti  hosil  boMish  shartlari  va  u su llarin i  aytib 
bering.
19. G am m a-kvantlam ing to‘ la yutilish  koeffitsienti va uning bogMiqlik 
tom onlarini tushuntiring.

---