Atom yadrosi ya zarralar fizikasi

a  
= ___
r 2
j«fi 
137  e
2 8 ,  2 
E 
2 1 8
----In------
4r--------
9 
m.,c~ 
2 7
(6 .4 .2 9 )
E lektronlarning ekranlovchi ta ’siri  h isobga o lin gan d a va
E y »
  137m ec2Z -1/3
en erg iya sohasi  uchun

---

6 .9 -ra sm d a  elektro n -p o zitro n   ju fti  k esim in in g   e n e rg iy a g a   b o g ‘ liq 
ravish da o‘zgarish  egri ch iz ig i um um iy holda k o ‘ rsatilgan.
K ich ik   e n e rg iy a  v a   katta  Z  larda  elektron-pozitron ju ftin in g   yadro  
m aydonida hosil  bo‘ lish  kesim i,  uning elektron  m aydonida hosil  bo‘ lish 
kesim idan taxm inan m ing marotaba katta bo‘ ladi. Lekin og‘ ir elem entlarda 
E y>  10 M eV  en e rg iyali gam m a-kvantlar uchun  elektron m aydonida juflt 
hosil  bo‘ lish   kesim i  yadro  m aydonida  elektron-pozitron ju ftin in g   hosil 
bo‘ lish   kesim in in g   1%  ni,  y e n g il  elem entlarda  10% yaqin  tashkil  etishi 
m um kin.
E lek tro n -p o z itro n   ju f t in in g   h o sil  b o ‘ lish   ja r a y o n i  z a ry a d la n g a n  
z a rr a la r n in g   to rm o z la n ish   y o k i  rad iatsio n   n u rlan ish   ja r a y o n i  b ila n  
birgalikda kosm ik nurlar tarkibida elektron foton ja lasin in g  hosil boMishiga 
sabab bo‘ ladi. Elektron torm ozlanishi tufayli vujudga kelgan gam m a-kvant 
e n e rg iyasi  E 
Y> 
2m ec2  bo‘ lsa,  elektron-pozitron  ju ftin i  hosil  q ilish   bu 
elektron-pozitron torm ozlanishi va yan a gam m a-kvant hosil q ild ai va h.k. 
Shunday  q ilib ,  k ritik   en ergiyagach a  elektron-pozitron,  foton  y o g ‘ dusini 
h o sil  q ilav erish i  m um kin.
U m u m iy   x u lo s a la r .  Y u q o rid a  g a m m a -k v a n tla rn in g   m u h it  b ila n  
ta ’sirlash uvida fotoeffekt, kompton effekti va elektron-pozitron ju ftin i hosil 
bo‘ lish i n a tijasid a m uhitda yu tilish in i ko‘ rib chiqdik.  Gamma n u rlam in g  
m uhitda to ‘ la yu tilish  koeffitsienti yuqoridagi uch jarayo n  hisobiga yu tilish  
ko effitsien tlari y ig ‘ ind isid an   iborat: