|
Reja: - Radioaktivlik hodisasi. Radioaktiv yemirilish turlari va zaralari
Yadro fizikasi — fizikaning atom yadrosi tuzilishini va ularning xossalarini, radioaktiv yemirilish va yadro reaksiyasi mexanizmini oʻrganuvchi boʻlimi. "YA.f." atamasiga umumiy maʼno berib, Yadro fizikasiga koʻpincha elementar zarralar fizikasi ham kiritiladi. - Zamonaviy Yadro fizikasi tor soha va yoʻnalishlarga aniq boʻlinmagan. Odatda, past, oraliq va yuqori energiyalar Yadro fizikasi farqlanadi. Past energiyalar Yadro fizikasiga yadro tuzilishi masalalari, yadrolarning radioaktiv yemirilishini oʻrganish, shuningdek, energiyasi 200 MeV gacha boʻlgan zarralar keltirib chiqaradigan yadro reaksiyalarini oʻrganish kiradi.
- Energiyasi 200 MeV dan 1 GeV gacha boʻlgan energiyalar oraliq energiyalar deb, 1 GeV dan katta energiyalar yuqori energiyalar deb ataladi. Bunday boʻlinish shartli boʻlib, tezlatish texnikasining rivojlanishi tarixi bilan bogʻliq. Hozirgi zamon Yadro fizikasida yadro strukturasi yuqori energiyali zarralar yordamida tekshiriladi. Elementar zarralarning fundamental xossalari esa yadrolarning radioaktiv yemirilishini tadqiq qilish natijasida aniqlanadi.
- Past energiyalar Yadro fizikasining tarkibiy qismi sekin neytronlarning modda bilan oʻzaro taʼsirini va neytronlar taʼsirida boradigan yadro reaksiyalarini tadqiq qiluvchi neytron fizikasidan iborat. Yadro fizikasining yangi sohasi koʻp zaryadli ionlar taʼsirida sodir boʻladigan yadro reaksiyalarini oʻrganishdir. Yadrolarning elektronlar va fotonlar bilan oʻzaro taʼsirini oʻrganish Yadro fizikasining alohida yoʻnalishini tashkil qiladi. Yadro fizikasining eksperimental vositalari majmui turlituman va murakkabdir.
- Yadro reaksiyasi — turlicha zarrachalar taʼsirida atom yadrosining oʻzgarishi. Ularning turlari koʻp. Yadro reaksiyasi yuz berishi uchun oʻzaro taʼsirlashuvi yadrolar yoki yadro va zarralar orasidagi masofa 3sm atrofida boʻlishi kerak. Yadro reaksiyasiga misol qilib zaryadli zarrachalar turli yadrolarga qoʻrsatgan taʼsirni, fotonlarning yadrolarga taʼsirini, neytronlarning yadroga taʼsirini, termoyadro reaksiyalari va boshqalarni koʻrsatish mumkin.
Radioaktivlik hodisasi Yadroning o’z-o’zidan bir yoki bir nechta zarrachalar chiqarish hodisasi radioaktivlik deyiladi. Shunday yadrolarni radioaktiv yadrro deb yuritiladi. Radioaktiv yadrolarning o’zidan biron-bir turdagi zarralarni chiqarib, boshqa yangi yadroga aylanish jarayoni radioaktiv yemirilish deyiladi. Radioaktiv yemirilishda radioaktiv yadrolarning sonining o’zgarishiga aytiladi. Radioaktivlik - bu beqaror atom yadrosi nurlanish chiqarib energiyani yo'qotish jarayoni. Radioaktivlik nurlanishni chiqarishga olib keladigan bo'lsa, barcha nurlanish radioaktiv material tomonidan hosil bo'lmaydi. Alfa, beta va gamma parchalanishi uchta keng tarqalgan jarayon bo'lib, ular orqali radioaktiv materiallar energiya yo'qotadi. Radioaktiv yemirilish turlari Tabiatda mavjud yadrolarning radioaktivligi tabiiy radioaktivlik deyiladi. Ba’zi hollarda radioaktiv yadrolar biron-bir turg’un yadrolarni zaralar bilan yoki yadrolar bilan bombardimon qilish natijasida hosil bo’ladi. Bunday radioaktivlikni sun’iy radioaktivlik deyiladi. Radioaktiv moddani magnit maydoniga joylashtirilsa zarralar dastasi uch qismga α- zarrachalar, β- zarrachalar, γ-zarachalarga bo’lingan. Yemirilish turlari Alfa yemirilishi: Yadrodan alfa-zarra (A = 4, Z = 2) ajralib chiqadi, natijada yangi yadro (A -4, Z - 2) hosil bo'ladi. Proton emissiyasi: Ota-ona yadrosi proton chiqaradi, natijada yangi yadro hosil bo'ladi (A -1, Z - 1). Neytron emissiyasi: Ota-ona yadrosi neytronni chiqarib yuboradi, natijada yangi yadro (A - 1, Z) paydo bo'ladi. O'z-o'zidan bo'linish: Barqaror bo'lmagan yadro parchalanib, ikki yoki undan ortiq kichik yadrolarga bo'linadi. Beta minus (β.)−) yemirilish: A, Z + 1 bo'lgan qizni berish uchun yadro elektron va antineutrino chiqaradi. Beta plyus (β+) yemirilish: A, Z - 1 qizini berish uchun yadro pozitron va elektron neytrinoni chiqaradi. Elektron suratga olish: Yadro elektronni ushlaydi va neytrin chiqaradi, natijada yangi yadro beqaror va hayajonli bo'ladi. Izomerik o'tish (IT): hayajonlangan yadro gamma nurini chiqaradi, natijada bir xil atom massasi va atom raqami (A, Z) bo'lgan yadro paydo bo'ladi. A - atom massasi yoki protonlar soni va ortiqcha neytronlar, Z - atomlar soni yoki protonlar soni α-yemirilish α-emirilish. Og’ir yadrolarning o’z-o’zidan α- zarrachalar chiqarish jarayoni α- yemirilish deyiladi. U ZXA Z-2UA-4 2He4 (6.2) siljish qoidasiga bo’ysunadi β-yemirilish YAdrolarning o’z-o’zidan elektronlarni (β-) yoki pratonlarni (β+) chiqarishi (β) yemirilish deyiladi. siljish qoidalariga bo’ysunadi. Radioaktiv oilalar Radioaktiv qatorlar, radioaktiv oilalar — genetik bogʻlangan radioaktiv izotoplar guruhlari. Bu guruhlarda har bir keyingi izotop oʻzidan oldingi izotopning a yoki (3-parchalanishi natijasida hosil boʻladi. Har bir radioaktiv qator yarim yemirilish davri (T1/2)katta boʻlgan izotopdan boshlanib, turgʻun izotop bilan tugaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
