Atmosferani Ifloslantiruvchi Radioaktiv Moddalar

«Ximiya i jizn» jurnalining 2011 yil 5-sonidan

Foydalanildi.

Zr – SIRKONII
Bu modda sof holda kumushsimon yaltiroq, qattiq, bolg’alanuvchi, plastik modda. U elektr tokini va issiqlikni yomon o’tkazadi. Uning 5 ta izotopi ma'lum, ⁹⁰Zr, ⁹¹Zr , ⁹²Zr , ⁹⁴ Zr va ⁹⁶ Zr.

Zr-zirkonium forscha «zargun»-oltin tosh so’zidan olingan. Davriy jadvalda VI guruhda joylashgan. Tartib raqami 40, nisbiy atom massasi 91 gr, zichligi 6.4gr/sm³, suyuqlanish harorati 1900°S, qaynash harorati 5050°S.

Modifikatsiyalari. Uning sun'iy yo’l bilan hosil qilingan 2 ta izotopi radioaktiv moddalar hisoblanadi. Sirkoniyning a va v modifikatsiyalari ma'lum. a-sirkoniy geksogonal panjarali, v-sirkoniy hajmiy markazlashgan ko’p panjarada kristallanadi.

Xossalari. Kimyoviy xossalari jihatdan gafniyga juda o’xshash bo’lgan sirkoniy ftorid va nitrat kislotalar aralashmasida eriydi. Kislorod azot, uglerod, galogenlar bilan qizdirilgandagina birikadi. O’z birikmalarida to’rt valentlikni namoyish etadi.

Texnikada. Elektr tokini olislarga uzatishda minoralarga o’rnatilgan izolyatorlar tarkibida sirkoniy bo’ladi. Samolyot turbinalarini bir tekisda ishlashini ta'minlaydi. Sirkoniy oksidi dunyodagi eng qiyin suyuqlanadigan moddalardan biri. U garchi 2680° S da, shu holatda ham turli kimeviy ta'sirlarga chidamli bo’ladi. Undan kvars eritiladigan tigellar tayerlashda, metall eritiladigan pechlar teriladigan g’ishtlarda, issiqlikka chidamli sir tayyorlashda, qiyin eriydigan shisha ishlab chiqarishda foydalaniladi.