Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

292
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

сўзла ту*7алнб, 
ёэа бошладн 
пастор, — экс-канцлер 
^ р ю н и н г умумий танишларимиз тақдири билан қизиқди, 
на аввал, на кенин биронта шарт қўймай менга қочншга 
ёрдам берган кишининг жасоратига қойил қолди: турма- 
да ва концентрацнон лагерда учратган маҳбусларни су- 
риштирди. Гапни бизни қизиқтирган мавзуга бурганим- 
да, Брюиинг бундай деди: «И ўқ одам доим ноҳақ бўла- 
верадн. Оқ уй ёки Вайтхолл мен билан қизиқмай қўйди- 
лар, чунки улар кучга эга реал сиёсатчилардир, мен бўл- 
сам — реал таъсир кучи қолмаган 
собиқ сиёсатчиман. 
Бизнинг тилимиз ҳар хил ва уларга мен, сўзсиз, юзакн 
мулоҳаза юритувчи киши бўлиб кўринаман: ҳокимиятдан 
маҳрум бўлган сиёсатчидек ўз ихтисосини тез йўқотади- 
ган одам бўлмайди». Шундай бўлса, ҳоэир Германияда, 
Гиммлер оппозициянинг энг яхши вакилларини 
йўқ 
қилиб юборган пайтда, кимни жиддий сиёсатчи, деб ҳи- 
соблаш мумкин деган саволимга Брюнинг: «Гиммлер», 
деб жавоб берди. Мен, сизнинг гапингизда қадрингнзга 
етмаганликлари, чарчашлик, ишончсиэлик ва ватандаи 
жудолик кайфиятларининг таъсирн бор, деб унинг айт- 
ганларини рад эта бошлаганнмда, Брюнинг бир ҳужжат 
^билан танпшишни таклиф этди. Бунинг устига ўша ҳуж* 
жатдан баъзн жойларини кўчириб олншга рухсат ҳам 
бердн. Аввал ҳуж ж ат маэмуни мени ҳайратда қолднрдн, 
кейнн эса бу ҳуж ж ат нацистлар тайёрлаган сохта ҳуж- 
жатмасмикан, деган шубҳамни айтдим. Брюнинг, агар 
ҳужжатлигига ишонмасам, 
шубҳангизнн 
бажону дпл 
маъқуллардим, деди. Мен музокараларда қатнашаётган 
немнс вакилларининг қанчалик эътиборли шахслар экан- 
лигн билан қизиққанимда, Брюнинг бунга аниқ жавоб 
берилса, барн бир маълум даражада сохта бўладн, чунки 
Гитлер диктатураси шароитида фақат фюрернинг ўзн, 
ёкн Гитлернн ағдариб, бутун 
ҳокимиятни 
ўз қўлига 
олишга журъат этадиган энг яқнн ёрдамчиларидан бирн 
қарор қабул қилнши мумкин, деди. Бундай кишилар қа- 
торнга Брюнинг биринчи галда рейхсмаршал Гериигни 
ёки 
Борманни кирнтмоқда. 
У Гиммлернинг ёиринчи 
ўрннга кўтарилишининг реаллигига ишонмайди. «Ғарб- 
даги маълум доиралар унинг тарафдори, аммо, кенг жа- 
моатчилик фикри демократларнннг национал-социалиэм 
^аҳшатларининг тимсоли бўлган Гиммлер билан бир стод 
атрофига ўтиришига розн бўлмайди. Ҳозирги Германия- 
да энг кучлн шахс Гиммлер бўлса ҳам, у билан музо-
263
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кара олиб бормшимнг реаллнгпга ишониш қнГшн». Итти 
фоқчиларнинг Германия билан сулҳ тузишга реал йў£* 
излаш пиятларн қан даражада жиддий зкан, деб сўра- 
дим. Врюнинг бундай музокаралар — қаерда ва ким би- 
лан олиб борнлаётганнни менга айта олмас экан — куль- 
минацпя нуқтаснга етдн, ёки етмоқда, дедн. Меп ундаги 
маълумотлар қанчалик аниқ эканлигпнп сураганнмда, 
Брюнипг, эмпграцняда яшовчи сиёсатчн чнйрпқдан ўт- 
каэнлган миш-мнш гаплардан фойдаланади, деди. Ме- 
нниг Германнядя колган дўстларнм қон тўкншнга 
чек 
Қўйиб, инсониятга зарур типчлик ва осойишталик бериш 
учун иттифоқчилар билан жиддин муэокаралар олиб бо- 
ркшга қандай имкониятлар борлигини аниқлашни топ- 
шмрднлар, деганпмда, Брюнннг бу дўстларнмнинг кнм- 
лмги билан қиэнқди. У ўз саволига аниқ жавоб олмагач, 
менннг бундан кейннги сулҳ йўлндагн изланишларимда 
нуқтаи наэарларнинг турлпча бўлишига ҳоэнрлик кўрн- 
шим учун америкалик ҳамда немнс ўртагидаги суҳбат 
ёзуви билан яна бир марта танншнб чнқншни^таклиф 
этди. Қуйнда шу суҳбатппнг кўчирплган нусхасини ило- 
ва қнламан...».
Зрталаб Шелленбергга 
Борман 
архивн билан нш 
олнб бораётган группадан телефон қнлдилар.
— Бпр-иккита нарса 
топилди, — дейишди 
уп га,— 
брпгаденфюрер, агар бу ерга келсангнз биз снзга бир 
неча ҳужжат тайёрлаб берамиз.
— Ҳознр бораман, — қисқагина жавоб қнлдн Шел- 
ленберг.
Кела солиб, у ечнимасданоқ стол ённга борнб, бнр не- 
ча варақ қоғозни қўлига олди.
Қоғоэларга кўз югуртнрди, ҳайрон бўлганидан қош- 
ларн чимирилиб кетди, кенин шошплмай ечмннб, паль- 
тосинн ёнида турган стул суянчнғига ташладн, чап оё- 
ғини қайпрнб шу стулнинг ўзига ўтнрдн. Ҳуж ж атлар 
чиндан ҳам қизмқарлн эди. Биринчп ҳужжатда бундай 
дейилган эдн:
<Х кунп келншп билан Кальтенбруннер, Поль. Шел- 
ленберг, Мюллер четлатилиши лоэим». Мюллернинг фа- 
милиясп устидан қнэил қалам бнлан ўчирнб қўннлгяА 
эди, буни Шелленберг кичкикагнна силлиқ қоғоэчага 
каттакон савол алоп^тн билан белгилаб қўнди — у за-
284
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

рур нярсаларни ёзиб юрнш учун чўнтагила ва нлорясн- 
^згн столи устида шундаП снллиқ қоғозчаларнн сақлар- 
дн. «Шунн йазарда тутпш керакки, — дейилган эли имзо 
қўйилмаган ва адреси йўқ қужжатда,— гестапо ва СД- 
нинг юқорида помлари кўрсатиб ўтилган раҳбарларннн 
чётлатиш ўзига хос чалғитиш акциясн бўладн. Опсратив 
нуқтаи назардан ҳам, стратегик интилнш нуқтаи наэа- 
ридан ҳам манфаатлор кишиларнинг хаёли апнқ бир ма- 
сала учун жавобгар бўлган ва четлатнлган раҳбарлар- 
нн пзлаш билан банл бўлади».
Шундан сўнг ҳужжатда 176 кишидан иборат рўйхат 
келтнрилардн.
«Ш у рўйхатдаги гестапо ва С Д офицерлари — у ёкн 
бу даражада — асосий далиллар билан эмас. балки ик- 
кинчи даражалн деталлар билан рейх ташқи сиёсатинипг 
туб масалаларнни очиб беришлари мумкин. Уларннпг 
ҳар бири — бу нарса ўзларига номаълум — ягона нақш- 
нинг бнр қисмндир. Нақшнинг шу қисмлари алоҳида 
олннганда арзимас нарса бўлса, ҳаммаси тўпланганда 
бёбаҳодир. Демак, бу кишилар национал-соииалнзм қу- 
рилнши тажрибяси орқали национал-соинализм ндеалля- 
^ини обрўсизлантнришдан манфаатдор бўлган рейх душ- 
манларига хизмат қилншлари мумкин. Ш у нуқтан наэар- 
дан юқорида санаб ўтилган хар бир офниернинг опера- 
цияси бнр жойга тўпданса, рейх учун муваффақиятли 
бўлмаган муноэара ҳосил бўлади. Афсуски, бу офицер- 
ларнннг ҳаммасн Н С Д А П га 1927 йилдан тортиб 19.15 
йилгача аъзо бўлнб кирган ҳаракат ветеранлари бўлган- 
ликларн сабабли, бу ўринда партия кўрсатмалари биляп 
СС практнкасинн аннқ ажратнб олиш мумкнн эмас. Би- 
побарин, шу кншиларни ҳам четлатншга тўла ҳуқуқ бпр 
ва бу иш мақсадга мувофнқ ишдир».
«Тушунарлн, — леди ўзнга ўзи Шелленберг. — Бнэ- 
нинг партиявнй раҳбарпмиз сўз ўннни ишлатмоқдаляр. 
Биз буни «йўқотнш» деб атасак. у кнши «четлатиш» леб 
ишлатяптилар Демак, Мюллерни сақлаб қолиб, мени 
«четлатиш» керак вкан. Аслини олганда худдн шупи 
кутган эдим, бошқа нарсага умид қилиш кулгнли 
бўлардн. Кальтенбруннерни рўйхатда қолдирганляри 
қиэиқ бўлнбдн. Лекин буни ҳам тушуниш мумкин: Мюл- 
^ е р доим кўзга ташланмай ишлаган, уни фақат мута- 
хяссисларгина билади, Кальтенбруннер эса товусдек ўзи- 
нн кўз-кўэ қилаверадн, уни энди бутун жаҳон танийли.
285
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Уни шуҳратпарастлик нобуд қилади — мен доим 
игу 
фикрда эдим. Мен эса рейхга зарурман деб ўйлаб ю^,- 
ганлигим учун нобуд бўлсам керак. Узимиздаги ва чет 
элдаги сирларни очиб бериш йўли билан унга ҳам за- 
рур бўлишим мумкин эди. ^Давлатимизнинг ўзига-ўзн 
эиддият туғдирадиган жони ана шунда — сен қанчалик 
унга хизмат қилишга ҳаракат қилсанг, шунчалик хавф 
остига тушасан. Бинобарин, мен қатори кишилар шах- 
сий сирга айланган давлат сирларини ўэи билан гўрга 
олиб кетишга ҳаққи йўқ. Ҳаёт билан табиий ўлим ўрта- 
сида маълум муддат бўлса керак, ана шунда мен бирон 
кишига ана шу сирларни ҳикоя қилиб бераман. Мендек 
одамларни худди Гейдрихга ўхшатиб тез ва дарҳол на- 
риги дунёга жўнатиш керак...».
У «четлатиш» рўйхатига киритилган кишилар фами- 
лиясини диққат билан ўқиб чиқди. Унда ўзининг кўпги- 
на ходимларининг номпни ҳам топди. 142 рақам рўпа- 
расида СС гцт§.ндартенфюрери Штирлицнинг номи ту- 
рар эди.
Мюллернинг рўйхатдан ўчирилганлигн, Штнрлицнинг 
эса рўйхатда қолдирнлганлиги партия архиви жўнатила- 
ётганда қанчалик шошилинч ва бетартиб тадбирлар к »
рилганлигидан далолат берарди. Рўйхатга ўзгаришлар 
киритиш ҳақидаги кўрсатмани Борман архив кўчирилн- 
шидан икки кун олдин юборган эди, бироқ шошилинч 
шароитда Штирлицнинг фамилиясини ўчиришни унутган 
бўлсалар керак, ё. балки энг машҳур кишилар фамилия- 
си келтирилган биринчи бетини кўриш билан чеклангаи- 
дирлар. Штирлицни шу нарса қутқариб қолганди — ке- 
нинчалик Борман одамларининг «четлатишидан» эмас, 
балки Шелленберг одамларининг «йўқ» 
қилишидан 
қутқариб қолганди: Шеллеиберг қўл остидагилар бундай 
вазифанн яхшироқ ва чаққонроқ бажарардилар, чунки 
уларнинг нхтисоси шуни талаб этарди...
— Бирон ҳодиса бўлдими? — сўради Штирлиц, Мгол- 
лер подвалга тушиши билан.— Мен нимагадир хаво*гир- 
ланиб ўтирдим... 
1
— Яхши қилгансиз, — маъқуллади Мюллер. — А4ен
ҳам хавотирда эдим. 
>
^
— Ёдимга тушди, — деди Штирлиц. 
>
— Нима ёдингизга тушди?
к
286
‘
1
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Рус аёли чамадоиида менинг бармоқ изляпим 
идай пайдо бўлиб қолганлигн ёдимга тушди... Айт*
гандек, унинг ўзи цани? Мен билан учраштирарсиэ... юз- 
ма-юз қиларсиз, деб ўйлаган эдим.
— У касалхонада. Бир оздан кейин олиб келишади.
— Унга нима қилипти?
— Ҳеч шша... Уни гапиртираман деб Рольф болани 
ўртага қўйишда ҳаддидан ошибди.
« ё л г о н
гапиряпти,
—
фаҳмлади Штирлиц.— Агар Кэт 
бирон нарса деган бўлса, мени бу ерга келтириб қама- 
масди. У ҳақиқат атрофида айлзниб юрнбди, лекин гани 
ёлғон».
— Майли, ҳали вақт бор...
— Нега «ҳалн»? Умуман вақт кўп.
— Ҳа, ҳали вақт кўп, — қайтардн Штирлиц. — Агар 
сизни чамадон воқеаси дарҳақиқат қизиқтираётган бўл- 
са, уни эсладнм. Эслагунимча яна бир неча сочим оқар- 
ди, аммо ишончим комнлки, ҳақиқат тантана қиладн.
— Ишончимиз бир-бнрига мувофиқ келганидан хур- 
сандман. Қанн, айтннг ўша фактларнп.
— Бунинг учун сиэ ўша пайтда Байоретерштрассенн 
^ ур ш аб олган ҳамма полпциячиларни чақиртиришингиэ
керак — мен у ерда тўхтаб қолган эдим, С Д нишонини 
кўрсатгандан кейин ҳам ўтиб кетишимга рухсат берма- 
ган эдилар. Шундаи сўнг мен Кесенникштрассе орқали 
айланма йўл билан кетмоқчи бўлдим. У ерда ҳам мени 
тўхтатдилар ва тирбанд бўлиб турган машиналар орасн*» 
га кириб қолдим. Нима гап эканлигини билиш учун ма- 
шинадан тушиб, олдинга ўтдим, аммо полициячилар — 
бири ёш, аммо бемор кўрниарди. сил бўлиши мумкнн, 
иккинчнсининг башарасини эслай олмайман, башарасн 
куядан қоп-қора эди— телефон ёнига ўтиб, Шелленберг- 
га қўнғнроқ қилншга рухсат бермадилар. Мен кишоннн 
кўрсатиб, телефон ёнига ўтдим. У ерда бир аёл бола- 
лари билан турган энан, мен вайрон бўлган жойдан бо- 
лалар аравачасннп чиқариб берднм. Кейин эса яна бир 
неча чамадоннн ўтдан нарироққа олиб бориб қўйдим. 
Бомбардимондан кейин топилган чамадонлар эсингиэдач 
дир. Улар делода бор. Б у биринчиси. Уша чамадон қа- 
ердан топилганлигини пианистка яшаган адрес билан 
•аққосланг. Б у иккинчиси. Уша жойни ўраб олган поли- 
циячиларни чақиртирннг— бечораларга чамадонларини 
олиб чиқишда ёрдам бергаиимнн кўрганликларини ай-
287
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тишсин. Агар мен келтнрган далиллардан биронтаси 
_ ғон чиқса — қўлимга бнтта ўқ билан ўқланган тўлнсиг 
чапи тутқазинг: менннг қутулншпм учун бошқа йўл аа 
анбсиз эканлпгнмни кўрсатувчи 
бошқа 
далил-исбот 
қолмайди.
— Ҳмм, — кулдм Мюллер. — Хўш, нима қипти? Тек- 
ширсак, текшприб кўрамиз-да. Гапингизда мантиқ бор. 
Аввал бнзнпнг немисларимизни тингланлнк, кейин сиз- 
нинг рус аёлингизга қулоқ соламиз.
— Рус аёлимиэни депг?— деди Штирлиц 
ҳам ку- 
либ,— ёки мени чиндан ҳам рус агенти деб ҳисоблай- 
снзми?
— Қўйннг, қўнинг, — деди Мюллер, — гапдан илнн- 
тирмангда бунақа.. .
У Шарлотенбургда, Шлоссштрасседаги полиция фю- 
рерлари мактабининг бошлигнСС оберштурмбанфюрери 
доктор Хельвннгга телефон қилнш учун чнқиб кетди, 
Штирлиц эса ваэнятни таҳлнл қилишни давом эттирди: 
«Агар улар Кэтни гапиришга мажбур этган тақдирла- 
рида ҳам — Мгаллер ўғлинн тилга олди: гўдакни қпйна- 
ган бўлсалар, онаси чидай олмаган бўлиши мумкин, ле- 
кнн 
нш ўйлаганларндай 
чпқмаган — уни 
госпиталг^ 
олиб бормай, шу ерга келтирардилар... Аммо Кэт ме- 
ни таннйман деган бўлса ҳам қўлнда ҳеч қандай факт 
йўқ: машинамни кўрган эмас, мсмнмни билмайди, ме- . 
нинг СС да пшлашнмнп бпламан деса деяверснн — каби- 
нетимда бўлган-ку, ахпр. Менинг қаерда турншнмни бн- 
лади. Аммо уни ўзим айтган бўлншпм мумкин. У адре- 
симни биладн-ю, лекпн бирон марта ҳам бўлган эмас у 
ерда. Демак, мен Борман билан боғлиқ бўлган кўэирпн 
ишлатишпм керак экан. Агар Плейшнер уларнинғ қўли- 
да бўлса — бунда ҳам кутнб ўтнрмасдилар—бундай ҳол- 
ларда пайсалга солпш аҳмоқлнк, ташаббуснн қўлдан 
бой беришдир. 
*
— Спзга овқат берншдими? — сўрадн А\юллер, қай- 
тнб келгач. — Балки тамадди қилиб олармиз?
— Яхши, — кўнди Штпрлнц.
— Юкоридан бирон нима олиб келишларики айтдим.
— Раҳмат. Одамларни чакнртирдкнгизмн?
— Чақиртнрдим.
— Кўринишдан мазангнз йўқ... 
•
— Э, — деди Мюллер қўлнни силтаб — Тирнк юрга- 
нимни айтмайеизми? «Ҳали» деб нимани наэарда тута-
2вв
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ётган эдингиз боя? Очнғини айтаверинг, ичннгизда сақ* 
^лаб ўтирасизми...
— Юзма-юз қилгаиингиздан кейин, — деб жавоб бер- 
дн Штирлиц. — Ҳозир ҳожати йўқ. Агар менинг 
ҳақ 
эканлигим тасдиқланмаса «ҳали*нинг ҳожати қолмайдн.
Эшик очилиб, соқчи устига крахмалланган оқ сочиқ 
ёпилган патнисни олнб кирди. Патнисда ликопчада яхна 
гўшт, нон, сариёғ ва кўк идишчаларда иккита тухум бор 
эди.
— Ана шундай турмада, унинг устидагн подвалда 
бпр-икки кун мириқиб ухлашга ҳам рози бўлар эдим. 
Бомбардимонлар ҳам эшитнлмас экан.
— Ухлашга улгурасиз, шошилманг...
— Раҳмат...— Штирлиц кулиб юборди.
— Ннма деяпсиз? — кулди Мюллер. — Жнддий гап... 
Узпнгизни дадил тутишингиз менга маъқул. Бу ерда бир 
неча одамларим билан суҳбат қилганнмда шалпайиб қо- 
лншганди. Ичаспэми?
— Иўқ Раҳмат
— Умуман ичмайсиэми?
— Мен севган коньякни ҳам яхши билиб олган бўл- 
^ангнз керак, деб чўчнйман.
— Узингизнн Черчнлль билан тенг қилманг. Фақат 
Черчиллнинг рус коньягини яхши кўришини биламая, 
холос. Майли бўлмаса... Ичмайсизми, таъбингиз, меи нч- 
моқчиман. Ростдан ҳам маэам йўқроқ.
Уқ овоэини эшнтгач, Кэт даҳшатли ҳодиса юз бер- 
ганипи дарҳол фаҳмлади. У эшик ёнига бориб, кўчага 
қаради, у ерда иккита қора машина ва йўлка ўртасида 
букилиб ётнб, жон бераётган Гельмутни кўрдн. У орқа- 
сига чопиб келди. Уғли яшик устида безовталаниб ётар- 
ди Қўлидаги қизча эса ширин уйқуда эди. Кэт қизчани 
ўғли ёнига қўйди. У шошилинч ҳаракат қнлар, қўлларн 
титраркан: «Қўй, секинроқ! Нега энди «секинроқ» экан, 
қнчқирганим йўқ-ку, ахир», дея хаёлидан ўткаэди.
У қоронғида ходалар ва тошларга қоқилиб, қўлиии 
плЬига уэатганча кетаверди. Бир вақтлар у ўғил болалар 
билан ана шундай қилиб уруш-уруш ўйнашарди. У анча 
•Р^вюрак қиэ бўлиб, ўғил болалар доим ўэ ўйинларига 
чақнришардн. Аввал у санитарка эди, кенин уни доим 
қиэиллар командири бўлиб юрадиган олтинчи подъезд-
19-2842
289
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

да турадиган Талька Тутер севиб қолиб, ҳамшира дара- 
жасига кўтарди, кейин эса Катянп учинчи ранг ҳарбий* 
врачи деб аташни буюрди. Уларнинг штаби Спасо-На- 
лнвковская кўчасидаги 
уйнинг подвалида 
жойлашган 
эди. Бир кун подвалда чироқ ўчиб қолди. Подвал эса 
катта бўлнб, адашиш ҳеч гап эмасди. Ш таб бошлиғн 
Игорь қўрққанидан ниғлаб юборди. Талька уни аълочн 
бўлгани учунгина отрядга олган эди. «Бизларни анар- 
хнстлар деб атамасликларп учун бўлмаганда битта ях- 
ши ўқийдиган ўқувчи керак, — деган эди ўшанда Таль- 
ка. — Кенин унга штаб бошлиғи лавозимнни бердим - - 
урушда унинг ҳеч қандан аҳамияти йўқ. Подвалда буй- 
руқларимни ёэиб ўтиради. Штабларнинг оқларда аҳа- 
мияти бор, қизилларда эса фақат бир киши — комиссар 
аҳамиятли». Игорь йиғлаб юборганда, подвал жимжит 
бўлиб қолди, Катя Талька ҳам ўзини нўқотиб қўйганли- 
гини сездн. У нндаман, бурнини тортиб ўтирарди. Игорь 
бўлса раҳмларини келтириб баттар авжига чиқа бошла- 
ди. Унинг кетидан штаб ходимларидан яна кимдир йиғ- 
лай бошлади. «Учир овозларингни! — бақириб берди 
Талька, — ҳозир олиб чиқаман ҳаммаларингни. Жой- 
жойингда ўтир. Ҳозир келаман!» У ўн минут ўтгач, чи-* 
роқ ёнишн билан келди. Унинг ҳамма ери чанг, бурни 
чақа эди. «Чнроқнн 
ўчирамиэ,— деди у, — келажакда 
ростакам уруш бўлиб қолса, подвалдан чнроқсиз чиқиш- 
ни ўрганиб олишимиэ керак». «Ростакам уруш бўлиб 
қолса, — деди штаб бошлиғи Игорь, — биэ подвалларда 
эмас, ер устида урушамиз». «Сенга ҳам гап борми? Сен 
ваэифангдан бўшатилдинг, — жавоб берди Т а л ьк а .— 
/-Урушда кўз ёши қилиш халққа хоинлик қилишдир! Ту- 
шундингми? Сен қўрқоқсан!» Эскн стол устига чиқиб, 
лампочкани бураб ўчиришди. Талька уларни қоронғи 
подвалдэн олиб чнқди, ана 
шунда Катя уни биринчи 
марта ўпиб қўйган эди.
«У бизларни пайпаслаб девор тагидан юриб олнб 
чиққан эди, — эслади Катя. — Унинг қўлида гугурт бор 
эди шекнлли. йўқ, гугурт ҳам йўқ эди. Унда гугурт ни- 
ма қилсин? 
ё ш и
тўққизда эди, ҳали чекмасди».
Кэт орқасига қаради: болалар ётган яшик кўринмас- 
ди. Ҳамма ёқ қоронғи эди. У шу ерда адашиб қолиб, бо- 
лалар ётган яшнкни топа олмасликдан қўрқди. Уғлинин» 
йўргаги ҳўл бўлиб кетган бўлса керак, у йиғлаб қизчани 
ҳам уйғотиб юбориши, уларнинг овозини эса кўчадаги-
290
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лар эшитиб қолиши мумкин. У ночорлнкдан хўрлиги ке- 
лар, ўзинн кераксиз одамдек сезарди. У деворни пайпас- 
^лаганча орқаснга қайтди. Шошилганидан қандайдир қу- 
вурга қоқилиб мувозанатичи йўқотиб қўйди. Қўлини 
олдинга уэатганча йиқилиб тушди. 
Зарбадан кўзлари 
чақнаб, бошига нимадир зарб билан урилганидан ҳуш- 
дан кетди...
... Кэт ўзига келгач, қанча вақт — бир дақиқами ёки 
бир соатми — ётганини билмади. Қўэини очаркан, қаи- 
дайдир шовиллаган овоэни эшитди. Унинг чап қулоғи 
ғадир-будур темир устида ётарди, ҳалиги товуш шу те- 
мир тагидан эшитиларди. Кэт бундай шовиллаган овоз- 
нн у бир вақтлар тоғдаги дарада юрганида эшитган эдн. 
Зарба таъсири остида бошим гувиллаб ётипти шекилли, 
деб ўйлади, аммо бошини темир устидан кўтарса ҳалнгн 
овоэ тўхтади. Кэт темир тагида каналиэация борлигннн 
фаҳмлади. У темирни қўлн билан ушлаб туриб, бунга 
иқрор бўлди. Берлин остидаги каналиэация ва водопро- 
вод йўллари жуда катталигини у Эрвиндан эшитган эди. 
Кэт темир қопқоқни кўтармоқчи бўлди, аммо эплай ол- 
мади. Кейин у қандайдир занглаган темирча топиб, у 
билан люк қопқоғини кўтарди ва четга суриб қўйдн 
^ Э н д и чуқурдан сувнинг шовиллагани аниқ эшитилиб, бу- 
тун подвалга ёйилди.
... Уша пайтда улар Гера Сметанкин, Мншаня Велн- 
ковский ва унинг ўзи тоғда кўм-кўк дара бўйлаб «Олис 
ерда, денгиэ ортида олтин ўлка бор» қўшнғнни айтнб 
кетардилар...
Дарада ҳаво иссиқ, ҳамма ердан қарағай ва арча 
ҳидн анқирдн. Теварак-атроф нгнабаргли кўм-кўк да- 
рахтлар билан қопланган. Йирик шағал йўлдан тепалик- 
ка кўтарилиш анча мушкул эди. Ҳаво иссиқ, сув ичкила- 
рп келарди. Ҳамон сув учрамаслигидан ҳайрон бўлишар- 
ди. Ш у дарадан қор босган Красная Поляна деган жойга 
ўтишлари керак эди. Ш у ерда дарёча бўлиши керак, ле- 
кпн ундан ҳамон дарак йўқ эди. Қарағайлар учини ши- 
тирлатпб шамол эсарди, аммо шамол овози сукунатни 
бузмай, уни янада чуқурлаштирарди. Борган сари оёқ 
остидаги кулранг, баъзи жойларда эса оппоқ тус олган 
шағал бирданига қорая бошладн ва ўн минут ўтмасдан 
шағал орасидан шнлдираб оқаётган ариқчани кўрдилар, 
• олисдан эса шовиллаган овоэ эшнтилди. Сал кенинроқ 
улар айқириб оқаётган оқим бўйлаб кетаверднлар, сув-
291
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дан эсган муэдек шамал оёқларини жунжиктирди. Кейни 
улар қор босган мандснчага нўтарн.пдилар, ҳамма еқнн 
яиа сукунат босди — чунки қор эриб, унинг остидан чи-% 
қаётган оқнм пастда қолган эди. Улар қор устидан яна 
баландроқ кўтарилдилар ва қеч зот йўқ, шу баландлнк- 
да уларда қандайдир нотаниш юксак тантана, кўтарин- 
кнлнк руҳн пайдо бўлди...
Оқ сочли полициячи қўлидаги чироғини ёқиб, уминг 
шуъласини подналдан аплантириб чиқди.
— Менга қара, ҳалиги 
эсэсчини 
битта 
пнстолет 
бнлан ўлдиришганми ёки икки киши отганми? — деб сў- 
ради у ённдаги одамлардан.
Кимдир жавоб бердн.
— Мен лабораторияга телефон қилдим. Натижаси 
ҳалн тайёр эмас экан.
— Гестапода ҳамма нарса бир минутда бажарилади 
денншади-ку? Маҳмаданалар. Қани ана у ерга қараб 
кўринглар — кўэим яхши кўрмайди: иэми ёки йўқми?
— Чанг кам... 
ё э
пайти бўлгянида...
— Қани энди воқеа ёэ пайтида бўлган бўлса, 
агар 
ихтнёримизда доберман-пинчер ити, кейин ССдан пши- 
ринаётган ўша хотиннннг қўлқопи бўлса-ю, ит дарҳол 
иэга тушса... Қани, мана бу чекилган папиросни текшн- •
рнб кўринг?
— Эски. Тошдек қотиб қолгаи.
— Сиз ушлаб кўринг, ҳа, ушлаб кўринг, кўринишига 
ишонманг: бизнинг ишимизда ҳамма нарсани қўл билан 
ушлаб кўриш керак... Худога шукур, Гюнтер ёлғиз эди, 
агар унннг ўрнида бўлганимда Мариямга муздек ўлик- 
хонада ётганимни қандай бориб айтардинглар?
Учинчи полициячи келди. 
У подвалдан яна чиқнб 
кетадиган жой бор-йўқлигини текшириб кўрди.
— Хўш ? — сўради оқ сочли чол.
— У ерда иккита чиқадпган жой бор ку, аммо тўсил- 
ган.
— Ннма билан?
— Ғишт билан.
— Чанг кўпми?
— Иўқ. У ерда ҳам майда тош сочилиб ётибди. Чаиг 
деган нарса йўқ.
— Демак, ҳеч қандай иэ йўқми?
— Майда тош устида из қоладими? 
■
— Қани юринглар, ҳар эҳтимолга қарши яна бнр
292
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

марта 
кўздан кечираблик. 
Аблаҳлар жуда 
апёр бў- 
^ ад и .
Улар бнрга юра бошлашди, йўл-йўлакан бир-бирла- 
ри билан секин суҳбатлашиб, чироқ билан подвалнннг 
ғишт ва ходалар ётган бурчакларини ёритпб яна бир 
карра текшириб ўтардилар.
Оқ сочли ёнидан сигаретичи олиб-
— Ҳоэир, мен тутатиб олай,— деди.
Ш у пайтда у темир қопқоқ устнда турардн.
Кэт қопқоқ устида 
полициячилар депсинаётганини 
эшитиб турарди. Уларнинг ғўнғир-ғўнғир овозларини 
ҳам эшитарди-ю, лекин оёғи остида, чуқурликдаги сув- 
нпнг шилдирашидан сўзларини англаёлмасди. У оёқла- 
рини иккита темир зинага қўйиб, болаларни қўлида кў- 
тариб тураркан, яна болалар билан бирга пастдаги иф- 
лос сувга йиқилиб тушмай деб жони ҳалак эди. Тепада- 
ги овозларни эшитгач эса, у: 
«Агар қопқоқни очишса,
ўэимни пастга ташлайман. Болаларга ҳам, менга ҳам 
шуниси яхшироқ бўлади», деган қарорга келди. 
Уғли 
^ржирғана бошлаганинн сеэди, ҳадемай йиғлаб юбориши 
тайин. Нима қнлсин, аллалаб ҳам бўлмайди, мувозанат 
йўқолиб ағдарилиб кетишн ҳеч гап эмас.
— Лаънати гугурт, — деди оқ сочли, — нам тортиб 
қолибди.
— Менда зажигалка бор.
— Раҳмат... Меникининг тоши тугаёзибди, ғилдирак- 
ча тагида кичкинагина бўлакчасп қолибди, ҳеч ололма- 
япман — кўз ожизлик қиляптн.
— Устага кўрсатиш керак.
— Қидиравериб сарсон бўлдим, — жавоб берди оқ 
сочли, зажигалкани эгасига қайтараётиб. — Бутун Бер- 
лпнда биронта устахона 
қолмабдн-я! Ҳамма усталар 
фронтда.
— Менга берсангиз тузатиб бераман.
— Раҳмат, дўстим, ҳожатнн чиқарган бўласиэ.
— Нарироқни ҳам кўрамнзмн?
ж 
— Албатта. Кейин виждон азоблапмаслиги учун охи- 
ригача текшириб кўриш керак.
Шундан сўнг улар олға қараб юрдилар.
:Я42
293
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Бола ниғлаб юбордм. Аввал у секин йиғлам бошлади, 
бироқ Кэтнннг наэарида чшгқнраётгандек ва уни ҳамма 
зшитаётгандек туюлди. У эҳтиётлик билан боласинннР- 
юанга экгашиб, пичирлаб алла айта бошлади. Аммо бо- 
ла борган сари қаттнқроҳ йиғлай бошлади.
— Йиғлама, дўмбоғим, — шивирлаб илтимос қилди 
Кэт, — бир оз йиғламай тур...
«Қорни очди шекиллн,— пайҳади у.— То эмизмагу- 
иимча тинчимайди. Қандай эммздим-а экди?»
Яхшики, қизча ҳамон уйқуда эди. Пастда, қоронғида 
сув шовнлларди.
«Юқоридагнлар ахир кетишлари керак-ку? — ўйлар- 
ди у. — Э, худо, ўзинг мададкор бўл...».
16
Мюллер, Шолъи ва Штирлин Холтоффнинг бўм-бўш 
кабннетида девор ёнига цатор қўйнлган стулларда ўтн- 
рардилар. Оберштурмбанфюрер Айсман эшикни очнб, 
форма кийган полиииячмни олиб келди.
— Хайль Гитлер!— қичқирди у, генерал формасн- 
даги Мюллерга кўэи тушиб. 
л
Мюллер ҳеч қандай жавоб бермади ва кулиб юбор- 
маслик учун ўэини чалғитди: Штирлиц устидан олдин- 
дан шубҳа туғдирмаслнк учун юзма-юэ қилиб тергов 
эксгериментига ҳозир гестапонинг бошқа ходимларини 
таклиф қилиш мумкин эмас эди. Шунинг учун юзлашти- 
риш операциясини у шу нш билан таниш бўлган юқорп- 
даги уч кншига топширган эди.
— Снз шу уч кишидан биронтасини танимайсизми? — 
сўради Айсман полициячнлардан.
— Йўқ, — деб жавоб берди полициячи, Мюллер кам- 
зулидаги орденлар белгисига ва Рииарлик бутига ҳадик- 
смраб кўэ қирини ташлаб қўяркан.
— Сиз булардан бирортасини ҳеч вақт учратганми- 
сиз?
— Менимча, учратмаганман.
— Балки бомбардимон пайтнда, вайрон бўлган ун- 
ларпи қуршаб турилганда, бир ров бўлса-да, учратган- 
дирсиэ?
— Форма кийган одамлар кўп келишарди, — деб ж а «
впб берди полициячи, — форма кийган кўп кишилар вай-
294
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

роналарни кўргани келиб туришарди. Аниқ бирон киши 
-4димда қолган эмас, албатта...
— Майли, раҳмат, — дедн Айсман, — навбатдагиси- 
ни чақиринг.
Полициячи чиқиб кетгандан сўнг, Штирлиц буидай 
деди:
— Улар бу тарэда фақат рейхсфюрернигина танишла- 
ри мумкин. Устингиздаги форма уларни гангнтиб қўЛяпти.
— Гангитмайди, қўяверинг, — жавоб берди Мюллер. 
— 
ё
яланғоч бўлиб ўтиришим керакми?
— Унда, жилла бўлмаса аниқ жойни айтиб сўранг, — 
плтимос қилди Штирлиц. — Бўлмаса эслашлари қийии — 
улар кўчаларда ўн соатлаб туришади, шундай бўлгач, 
ҳамма одамлар ҳам кўзларига бир хил бўлиб кўриниши 
^урган гап.
— Майли, — деди Мюллер, — уларга ёрдам берақо- 
лннг... — Б у гуноҳ эсингиздами ўэи?
— Йўқ, 
бунисини 
кўрмаганман. Кўрган 
одамим 
эсимда қолади.
Иккинчи полициячи ҳам ҳеч кимни танимади. Кўри- 
нишидан сил касалига дучор бўлган касалманд, ёшгнна 
■^пуцман еттинчи бўлиб кирди.
«Агар Мюллер мени букишдан манфаатдор бўлса ёкн 
қўлида бевосита ҳам Кэтдан, ҳам Плейшнердан олин- 
ган далиллари бўлганпда, мен билан бунақанги пачакн- 
лашиб ўтирмас эди. У аросатда қолган. У изланмоқда. 
Унинг аниқ режаси йўқ — бу ҳам менинг толеим, менинг 
фойдам».
— Сиз шу кишилардан биронтасини кўрганмилин- 
гиз? — сўради Айсман.
— Иўқ, менимча йўқ...
— Сиз Кепенникштрасседа қуршовда турганмидн- 
нгиз?
— Ҳа, ҳа, — хурсанд бўлиб эсладн шуцман, мана бу 
жаноб ўэ нишонини кўрсатган эди, мен уни ёнғин бўлган 
жойга ўткаэиб юборгандим.
— У ўтказинг деб илтимос қилднми?
— Йўқ... Шунчаки ўз нишоншш кўрсатди, холос, у 
машинада эди, мен эсам ҳеч кимни кўймаётган эдим... У 
ўтиб кетди... Мумкин эмасмиди? — бирданига қўрқиб сў-
«ради шуцман. — Агар унинг ҳақи бўлмаса... С Д ва гес- 
тапо одамлари ҳамма ерда ўтказилсин, деган буйруқ 
бор-ку, ахир.
295
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Унинг ҳақи бор эди, — деди Мюллер, ўтирган ж о ^
йидан кўтарилар экан, — у душман эмас, 
қўрқманг... 
Ҳаммамиэ бирга ишлаймиз... У ёнғин жойидан ҳомила- 
дор хотинни қиднрдими?
— Иўқ... Ҳомиладор хотинни кечаси олиб кетган эди- 
лар, у бўлса эрталаб кетаётган эди.
— У ўша бечора хотиннинг буюмларини қидирдн- 
ми?.. Сиз унга ёрдам бердингиэми?
— йўқ, — жавоб берди шуцман, пешанасинн тириш- 
тириб, — у ерда қандайдир аёлнинг каравотчасини четга 
олиб чиқиб қўйди... Болалар каравотчасини... Йўқ, меп 
ёрдам бермадим, ёнида тургандим...
— У чамадонлар олдида турганмиди?
— Кимни сўраяпсиз? Аёлнпмн, каравотними?
— Аёлни сўраяпман. 
•
— Буниси ёдимда йўқ. У ерда қандайдир чамадонлар 
ётган эди шекилли, лекпн аниқ ёдимда йўқ. Лекин кара- 
вотча эсимда , чунки у буэилиб кетганди, бу жаноб унн 
жой-жойига улаб, кўчанннг нариги бетндаги йўлкага 
олиб бориб қўйдп.
— Нега? — сўради Мюллер. 
^
— У ер хавфсиэроқ эди, ўт ўчирувчнлар ҳам би зуо- 
монла туришарди. Ўт ўчирувчилар қўлларидаги шланг- 
лари билан каравотчани ишдан чиқаришлари мумкнн 
эди. Унда болакай нимада ётарди, аёл эса кейин кара- 
вотчанн бомбапанага қўйиб, 
боласини ухлатди — буни 
ўэ кўзим бплан кўрдим...
— Раҳмат, — деди 
Мюллер, — бизга 
катта ёрлам 
бердпнгиз. Сиэ бўшсиэ.
Шуцман чиқиб кетгач, Мюллер:
■
— Қолганларнни ҳам жўнатиб юборинг, — деди Ай- 
сманга.
— Яна битта кексароғи бўлнши керак, — деди Штир- 
лиц, — у ҳам мсбот қилиб беради.
— Бас, етар, — дедн Мюллер афтинн буриштирмб.— 
Шунннг ўэи етарли.
— Биринчи занжирда турганларни чақирилса бўл- 
масмпкан, улар менга йўл кўрсатишган эди.
— Буни ҳам аниқладик,— деди 
Мюллер.— Шольц, 
буни аниқ исбот этишдими?
— Ҳа, обергруппенфюрер. Уша куни нарядлар т а *
йннлаган ва кўча 
ҳаракати 
бнлан 
алоқа 
боғлагап 
Хельвиг берган гувоҳлик шу ерда.
296
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Раҳмат, — деди Мюллер, — ҳаммангнэ бўшсиз.
-ф 
Шольц билан Айсман эшик томон юрдилар, Штпр-
лиц ҳам уларга эргашди.
— Штирлиц, мен сизни яна бир мииут ушлаб қола- 
ман, — деб Мюллер унн тўхтатди.
У Айсман ва Шольц чиқиб кетгупича кутпб турди, 
кейнн тамаки тутатпб, стол ёнига ўтдн. Кейин стол че- 
1
т)га ўтириб олиб — гестапонинг ҳамма ходнмлари унпнг 
бу одатини билиб олган эдилар— сўрадп:
— Майлп, майда-чуйда далиллар тўғри келяпти, мен 
эса буларга ишонаман. Энди бнтта саволпмга жавоб 
берсангнэ, ҳадрлм Штпрлиц: пастор Ш лаг ҳаерда?
Штирлиц ўзиии ҳайрон ҳолган ҳплиб кўрсатди. Ке- 
йин шартта Мюллер томон ўгирнлиб, дедн:
— Ана шундан бошлаш керак эди!
— Нимадан бошлаш кераклигини ўзим яхши била- 
ман, Штирлиц. Снзнинг анча ҳаяжонланганлигингиз ту- 
шунарли, аммо одобни ёддан чиҳарманг...
— Обергрулпенфюрер, сиз билан очиҳ гаплашншга 
рухсат беринг!
— Рухсат берайми? Менга ким рухсат беради?
Ф  
— Обергруппенфюрер, Борманнпнг телефон орқалн 
гапнрган гаплари Шелленберг кўриб чнққандан кейннгн- 
на рейхсфюрер столи устнга тушишини биламан. Снз- 
нипг ренхсфюрер 
буйруқларини 
бажарншга 
мажбур 
эканлигингизнп ҳам тушунаман. 
Гарчи бу бупруқлар 
ўзннгизнинг дўстингиз ва менннг шефим томонидан ҳпй- 
ла қилиб чиқарилган бўлса ҳам уларни бажаришга маж- 
бурсиз. Борманнинг шофёри юқоридан берилган буйруқ- 
қа биноан гестапо томонидан 
қамоққа олинганлигига 
аминман. Ш у кишини қаманг, деб снэга буйруқ бериш- 
ганига ишончим комил.
Мюллер эринчоқлик бнлан Штирлицнинг кўзига қа- 
ради, бутун асаб торлари таранг тортнлганини сезди — 
у ҳамма нарсани кутса ҳам, буни кутмаган эди.
— Нега сиэ шундай деб ҳисоблайсиз... — деб гап 
бошладн у, аммо Штирлиц яна унннг сўзнни бўлди.
— Обергруппенфюрер, сизга менн партайгеноссе Бор- 
ман билан учраштирмаслик мақсадида ҳар қандай йўл 
билан, ҳар қандай кишилар орқали, ҳар қандай вазият-
Ф  да обрўсизлантирнш топширилган. Ш у кунги ишнн нима- 
дан бошлаб нима билан тугатганннгизни 
кузатиб тур- 
дим — сизда, одатдагидек, ҳамма нарса бор эдн, фақат
297
1
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бир нарса — илҳом етишмади, чунки менинг Борман би- 
лан учрашувимга чек ҳўйишдан кнм манфаатдор экан- 
лигини тушуниб турибсиз. Борман билан нега учрашмоҳ- 
чи бўлганлигммнн қайтнб келгач айтиб бера оламан. 
Ҳозир эса вақтнм йўқ: соат бешда мени Борман кутади. 
Мени гумдон қилишдан манфаатдор бўлмасангиэ керак.
— Борман билан қаерда учрашасиз?
— Табиатшунослик музейн ёнида.
— Рулда ким ўтнради? Иккннчи шофёрми?
— й ўқ. Уни гестапо орқали Шелленберг сотиб олган- 
лиги бизга маълум.
— «Биз» деганингиз ким бўлди?
— Биэ деганим — Германия ва фюрер ватанпарвар- 
лари.
— Сиэ учрашувга менинг машинамда борасиз, — де- 
ди Мюллер, — бу сиэнинг хавфснзлигингнз учун зарур. ■
V — Раҳмат.
— Портфелга диктофон солиб олиб, Борман билан 
бўлган ҳамма гапнн ёзасиз, шофёр тақдири ҳақида ҳам 
сўэлашиб оласиз. Снз ҳақсиз: уни қамашга ва учинчи
даражали сўроқ қилишга мени мажбур этдилар. Кейин
шу ерга қайтиб келасиз ва нималар ҳақида гаплашга- 
*
нингизни биргалашпб тинглаймиз. Машина сизни ўша 
ерда, муэей олдида кутиб туради.
— Бундай қилиб бўлмас,— жавоб берди Штирлиц юз 
бериши мумкин бўлган турли эҳтимолларни шитоб би- 
лан хаёлан чамалаб кўраркан.— Мен ўрмонда яшайман. 
Мана менннг калнтим. Уша ерга боринг. Борман ўтган 
гал мени машинада уйимга элтиб қўйган эди: агар шо- 
фёр буни айтиб берганида, етти соат давомнда мени қий- 
намаган бўлардингиэ.
— Эҳтимол, мен буйруқни бажаришга мажбур бў- 
либ, қийналишингиэни бундан етти соат олднн тугатар- 
мндим, — дедн Мюллер.
— Агар шу нарса юз берганда, группенфюрер, сиз 
шу бинонинг ўзнда кўпгина душманлар билан юзма-юз 
тўқнашардингиз, сизнинг ютиб чнқишннгнзга ҳам ишон- 
чим комил эмасди.
Эшик ёмнга борганда Штирлиц сўради.
— Айтгандек, мен мўлжал қилнб қўйган комбина- 
нияда рус аёлн жуда керак. Нега сиз уни олдириб кел- ф 
мадингиз? Берндан олинган шифр юзасидан қуруқ ман- 
навоэчиликнинг ннма кераги бор эдн?
29В
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Буларнинг ҳаммаси сиз ўйлаганча аҳмоқона гап 
эмас. Б у ҳақда Бабельсбергда учрашганимизда, сизни- 
кида, Борман билан суҳбатдан кейнн фнкрлашиб ола- 
мнз.
— Хайль Гптлер! — деди Штирлиц.
— Қўйсангиэ-чи, — тўнғиллади Мюллер, — бусиэ ҳам 
қулоғим битган...
— Тушунмаднм... — худдп ҳандандир тўсиққа учра- 
гандек тўхтади Штирлиц, қўлини қоп-қора эшикнинг 
вазмнн мис тутқичидан олмай туриб.
— Қўйинг. Ҳамма нарсани яхши тушунасиэ. Фюрер- 
нпнг бирор нарсани ҳал қнлишга қурби етмай қолди, эн- 
ди Германия манфаатларнни Адольф Гитлер шахспга 
аралаштирмаслик керак.
— Нима деяётганингизни...
— Ҳа, ҳа, ҳа! Нима деяётганимнн билиб турибман! 
Бу ерда ёэиб оладиган аппарат йўқ, агар бу гапнмнн 
бирор кишига айтмоқчи бўлсангиз, ҳеч ким ишонмай- 
дн — бировга антншга журъат ҳам қила олмайсиз. Аммо 
сиэ ўзингиз билиб қўнинг (менга таклиф этаётганингпз- 
дан кўра ноэикроқ ўйиини чамаламаган бўлсангиэ, ал- 
батта): Гитлер Германияни ҳалокатга олиб келди. Бу 
мавжуд аҳволдан қутулиш йўлини кўрмаяпман. Тушун- 
дингизми? Кўрмаяпман. Утирсангиз-чи, ўтиринг. Ҳали 
нигирма минут вақт бор. Иўлингизга беш, кўпи билан 
етти минут керак. Снз Борманда қутулиш плани бор, 
деб ўйлайсиэми? Рейхсфюрернинг режасидан маъқулро- 
ғн-я? Буни ўйлаб кўринг... Гиммлернинг чет элдаги одам- 
ларининг ҳаммаси хавф остида, у ўэ агентларидан иш 
талаб қилиб, уларга ғамхўрлик қнлмасди. Ҳолбуки, Гер- 
мания — Америка, 
Германия — Англия, 
Германия — 
Бразилня институтларндан биронта киши ҳам қамалга- 
ни йўқ. Гиммлер бу дунёда яшприниб юра олмайди. 
Борман эса яшириннб юра олади. Шуни ўйлаб кўринг. 
Унга бир нарсани тушуитиринг: — бунн қандай қнлнб 
одоблироқ қилнб айтишнн ўзингиз ўйлаб кўринг — яқнн- 
да ҳамма нарса ҳалокат билан тугагач, мутахассислар- 
снэ иш кўра олмайди. Гнммлернинг чет эл банкларидагн 
омонатларинпнг кўпчнлиги иттифоқчилар қўлнга туши- 
шн турган гап. Борманнинг эса банклардаги омонатлари 
юз марта кўпроқ бўлиб, уларнинг қаерда эканлигшш 
ҳеч ким билмайди. Ҳозир, сиз, Штнрлиц, унга душман- 
ларшш ағдарншга ёрдам 
берар экансиэ, 
келажакла
299
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ўэингиз учун ҳам кафолот талаб қилниг. Гиммлернинг 
олтини — пуч нарса, ўйинчоқ. У Борман олтинининг нн- 
қоби, холос. Гиммлернпнг олтини назоратдан холи экан- 
лнгини ва энг яқмн, тактика мақсадларигагина хизмат 
қилнши мумкинлигинн Гитлер яхши биларди. 
Партия 
олтпни, Бормаи олтпни эса пачоқ агентлар ва миннстр- 
ларнинг қайта-қайта сотиладиган шофёрлари (бу шо- 
фёрлар ўэ министрларига ўпнаш қидириб топардилар 
ва кейинчалик қнлмишларн Шелленбергнинг расмларн- 
ла ўэ аксинн топарди) учун эмас, балкн маълум вақт 
ўтиши билан дунёда нацпонал-социализмдан бўлак йўл 
йўқ эканлигини тушунган ва минглаб ҳнсобланган знё- 
лнлар учун мўлжалланган. Партиянннг олтини келажак 
томои ташланган кўприк, ҳозир бир ойлнк, бир яшар, уч 
яшар бўлган болаларимиэга 
қаратилган мурожаатдир. 
Хозирги ўн яшар болаларга керак бўлмаймиз биэ: биз 
ҳам, биэнинг ғояларимиз ҳам керак эмас, улар оч-ялан- 
гоч ва бомбалар остнда қолганликлари учун бизнп ке- 
чнрмайдилар. Ҳозир ақлн ҳеч нимага етмайдиганлар эса 
бизларни афсонавий қаҳрамонлардек тилга олиб юра- 
дигаи бўладилар, афсонанинг ўзини эса тўқнй билпш 
керак, яъни бизнинг сўзларимизни одамэоднинг йнгирма 
йилдан кейннги ҳаётига мос оҳангга сола оладиган эр- 
такчпларнн етиштнрмоқ зарур. Бпрон жойда «салом» 
сўзи ўрнига бнрор кимса шарафига «хайль» сўзини пш- 
лата бошлашса — ўша ерда бпзни кутнб туришган бўла- 
ди, ўша ерда биз қайта туғилиб, буюк йўлни яна бош- 
лаймпз! !965 йилга бориб неча ёшга кирган бўласиз? 
Етмншларга яқинлашиб қоларсиэ? Сиэ бахтли одамсиэ, 
спз омон-эсон яшаб, ҳалн ўзингизни кўрсата оласиз: ет- 
мнш ёш — сиёсатчининг гуллаган пайти. Мен эса саксон 
ёшнн урнб қоламан... Шунинг учун келажак ўн йилгача 
мени қизнқтиради ва агар мендан қўрқиб эмас, балки 
аксннча, менга таянпб иш кўрмоқчи бўлсангиз, бнр нар- 
санн эсдан чиқарманг: Мюллер, яъни гестапо — кекса- 
йиб, чарчаб қолган бир одам. У бу курсида ўтириб пул 
жамғаргани йўқ. У ўэининг сўнггн йилларини зилол сув- 
ли ҳовузи бор кичкннагина фермада ўтказиш ниятида, 
шунннг учун мен ҳозир ташаббускорлик 
кўрсатишнм 
мумкин... Яна — бунп, албатта, Борманга айтиш керак 
эмас, аммо ўэипгиз эслаб қолинг: Берлиндан тропик мпн- 
тақадаги кичкнна фермага бориш учун шошилпш яра- 
мапдн. Фюрернннг кўпгнна ланчалари бу ердан яқинда
300
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

қоча бошлаб, қўлга тушадилар... Берлинда рус тўплари- 
^ нинг гулдуроси эшптилаётган, солдатлар эса ҳар бир уй 
учун жанг ҳилаётган пайтда, эшикни тақ этиб ёпмай, хо- 
тиржамлик билан жўнаб кетиш мумкии. Ф ақат Борман- 
га ва фюрерга маълум бўлган партия 
олтпнн сирлни 
олнб кетиш лоэим. Фюрер нариги дунёга кетганидан ке- 
лин, Борман учун эарур одам бўлиб қолмоқ керак, унда 
у йигирманчи асрнинг Монте-Кристоси. бўлиб қоладн. 
Шундал қилиб, ҳоэир, Штирлиц, фурсат иойлаш 
кура- 
шн кетяптн, бунинг тагида эса биргина сабаб, биргипа 
моҳият... оддий ва гўзал одаминлик моҳняти 
ётарди .. 
Эндн кетаверлнг... Диктофонни машина олдлда Шольц 
топширади... Хўш ? Нима дейснз? Агар сиэ Гитлернннг 
галаба қозонишига аминман десангиз, ншонмайман. Жа- 
воб қайтарманг, керак эмас. Машинада кетаётганда алт- 
ган гапларим устида ўйлаб кўринг. Сизни ҳеч қандай 
ҳийла-найранг ишлатмай ўэ тарафимга тортиб олганим 
ҳақида ҳам ўэингизга ҳисоб бериб қўйинг. Шелленберг 
ҳақида бугун бўш вақтда гаплашамиз. Аммо Борманга 
менинг бевосита ёрдамимсиз Швейцарияда ҳеч нарсани 
эплай ололмаслигингизни айтишингиз керак.
^
— У чоғда, — секин жавоб берди Штирлиц, — унга
слз керак бўласиз, мен ортиқчалик қилнб қоламан...
— Борман сизснз ёлғиз ўзим ҳеч ннма қнла олмас- 
лигимнл тушунади. Сизнинг шефингиз идорасида менга 
қарашлн одамлар унчалик кўп эмас...
Штирлиц кетгач, Мюллер бнр ўзи Холтофф кабинети- 
да узоқ ўтириб қолди. 
У бошини 
эгиб, 
букчайнб, 
қўлларини осилтирнб жим ўтирарди. 
Кейин танасини 
зўрға кўтариб ўз хонасига чиқиб кетди. Шольцнинг ёни- 
дан ўта туриб сўради:
— Хўш, ннма гап?
— Бутун теварак-атрофни тнт-пит қилнб чиқдик, аёл- 
пл топнб бўлмади...
— Штирлцц уйида қолганлардан қаидай хабар бор?
— Ҳеч ким телефон қилмабдн, ҳеч ким келмабдм 
ҳам...
— Утираверпшсин. Борман машинаси Бабельсбергга 
йўл олпши билан дарҳол хабар қилинг, чиқиб кетишсии 
у ердан. Хоналарда тамаки чекпшмасин, гиламларга кул
^.т\'ширишмасин. Ҳамма станцпяларга қўлнда эмнзиклн 
боласи бор барча ёш аёллар ушлансин, деб хабар қп- 
линг. Беистисно, ҳаммаси. Қўлида бола кўтарган аёлнн
\
301
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

кўрдиларми, полицияга олиб келанерсинлар. Фотосурат- 
лари борми жойларда?
— Ҳа, тарцатдик.
Мюллер бош ирғиб қўйиб, ўз кабинетига кирди, пў- 
лат сандиқни очиб, бир шиша деҳқонча Бавария арағи- 
ни олди-да, оғзидан икки қултум ичди.
Кэт оёғи увушаётганлигини сезди. Қиэча ҳам уйғо- 
ниб кетди, эндн болалар бир-бирларига жўр бўлиб йиғ- 
лардилар. У тепадаги, подвалдагиларнинг овози эши- 
тилмай қолганини сеэди, ана шу темир қопқоқ устига 
йиқнлиб тушгандагина сувнинг шовнллаган овози эши- 
тилганини эсладн. Аммо 
қўрққанидан ҳамон қопқоқни 
очмасди. У боши билан қопқоқни қандай кўтариши ке- 
раклиги, аввал болаларни тош устига қўйиб, тепага чи- 
қиш олдидан бир оэ дам олажагини ипидан-игнасигача 
ўйлаб олди. У дақиқа сайин юқорига чиқиш муддатини 
ортга сураверди. У олтмишгача санаб бўлгач, янглиш- 
мадимми, деб яна бошқатдан санай бошларди. Универ- 
ситетда биринчи курсда ўқиб юрган пайтларида «Воқеа 
бўлиб ўтган жойни текшириш» ҳақида махсус семинар^ 
бўлган эди. Петровкадан келган 
терговчилар амалин 
курсни қандай олиб борганлари^ҳар қандай майда ало- 
матларга ҳам эътибор бериш кераклигини уқтирганлик- 
лари ҳали-ҳали унинг ёднда. Ана шунинг учун бўлса ке- 
рак у қопқоқни ёпиш олдидан, аввал англамай, ғоятда 
сезгирлик ишлатиб, ўнг қўли билан болаларни бағрига 
босиб, чап қўли билан тош-қумларнн сепиб қўйганди.
«Қанча вақт ўтдийкнн? — ўйларди Кэт. — Бир соат- 
ми? Йўқ, кўпроқ бўлса керак. Еки камроқмикин? Ҳеч 
мия ишламаяпти. Яхшиси қопқоқни очавераман, 
агар 
улар шу ерда бўлсалар ёки биронтасини ташлаб кетгаи 
бўлсалар, пастга қадам ташлайман, вассалом».
У худди фотосуратда кўриб тургандек, 
Рольфнинг 
бўйнидан аққан қон халқоб бўлнб ётган хона кўз олднга 
келди. Рольфнинг бармоқлари худди паркетни кўчирмоқ- 
чи бўлгандек полни тнрнардн. Секин ҳаракат қилаётган 
бармоқлар олдида қоп-қора тўппонча кини ётарди... Уша 
вақтда у қора қин ҳақида эмас, дераэа ёнпда, стол ус- 
тида ётган ўғлп ҳақида ўйларди.
«Айтгандан, тўппончанинг 
нима керагн бор? 
А гар* 
пастга қадам ташласам — ҳамма нарса ҳал бўладн-қўя-
302
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ди, — деб 
хаёл сурардн 
Кэт. — Тўппончанинг кераги 
*ЙўҚ».
У боши билан қопқоқни кўтарди, аммо у очилмади. 
Кэт оёғнни тираб, қопқоқни боши билан қаттиқроқ кўч 
тарди.
«Улар устида туришган эди,— дарҳол тушунди у,— 
шунинг учун очиш қийин бўляпти. Ҳечқиси йўқ. Занг- 
лаган эскн темирда, уни бошим билан қимирлатиб, ке- 
нпн очаман, агар шунда ҳам очилмаса, болаларни ўнг 
қўлимга олиб, чап қўлимга 
бир оз дам бериб, кейин 
кўтараман. Албатта очаман. Ҳозирнинг ўзида қизчани 
ўнг қўлимга ола қолай. Тушириб юбормайман, албатта 
тушириб юбормайман, тушириб юборишга ҳеч ҳаққим 
нўқ. Ҳар эҳтимолга қарши адёлни 
тишлаб олай. Ҳар 
эҳтимолга қарши. Чап қўлим дам олсин».
У йиғлаётган қизчани эҳтиёткорлик билан ўнг кўк- 
раги устига суриб қўйди, чап қўлини кўтармоқчи бўл- 
ган эди, аммо кўтара олмади; шишиб кетган қўли унга 
қулок солмасди.
«Майли,— деди ўзига 
ўзи Кэт.— Буни 
қўрқадигаи 
жойи йўқ. Ҳозир қўлни игналар санчигандек бўлади-да, 
^кейнн қизиб ўзига келади. Унг қўлим болаларни ушлаб 
тура олади. Ьолалар енгил. Ф ақат қизча тинчроқ ётса 
бўлгани. Қиэча ўғлимдан каттароқ. Ҳам каттароқ, ҳам 
оғнрроқ...»
Кэт кафтини очиб-ёпиб бармоқларини машқ қилди- 
ра бошлади. У боғ қўшниларн бўлмиш чолни эслади. 
Бўйи баланд, оэғин, мовий кўэлари чақнаб турган ўша 
чол улар ўтнрган айвонга келиб, 
нон ва мой тамадди 
қилаётганларидан 
куларди. «Ф ақат ақлини йўқотган- 
лар ейиши мумкин бу нарсаларни,— дер эди у,— колба- 
са — заҳар! Пишлоқ ҳам заҳар! 
Булар организмлар- 
нинг зарарли ҳосили! Нонми? Нон замазканинг ўзи! 
Қаннатилган гўшт ейиш керак! Қалампир, карам, шол- 
ғом ейиш керак! Ана шундагина ҳаётингиэ абадий бў- 
лади! Мен миллион йил яшашим мумкин! Мени фириб- 
гар деб ўйласангиэ керак! Иўқ, ундай эмас, мен фақат 
консерватив медикларимизга қараганда дадилроқ фикр 
қиламан! Касал дегап нарса йўқ! Ошқоэон яраси ёки 
силнн даволаш кулгили нарся! Ҳужанраларни даволаш 
^ е р а к ! Абадий ёшликнинг 
пойдевори — парҳеэ, тўғри 
нафас олиш ва психотерапиядир! Агар сиз тиряк нар- 
санинг асоснни ташкнл қилган хужайрани тўғри оэиқ-
303
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лантнриб турсангиэ, унга тўғри кислород бериб турсан- 
гиэ, уни машққа ўргатсангиз, шу 
қужайра ва сиэнинг^ 
моҳиятингизнп ташкил этган бошқа миллиард-милли- 
ард ҳужайралар билан суҳбат қнлиб турсангиэ, уларни 
ўз иттифоқчингиэга анлантирган бўласиз. Ҳар бир ки- 
ши тасоднф ва вазнятлар гирдобида яшовчи эаиф ин- 
сон эмас, балки қуёш остида шу давргача яшаб келган 
давлатлардан энг 
онглнси бўлмиш 
миллион-миллион 
ҳужайралар давлатининг доҳийсидир! Юлдузлар олам- 
ларнннг, галактикаларнинг 
доҳийсидир! Кнм эканли- 
гиигиэни тушуниб олинг ниҳоятКХўзннгиэни очиб, ўзин- 
гнанинг ким эканлигингизга назар ташланг. Уэингиэни 
ҳурмат қилишни ўрганинг ва ҳеч нарсадан қўрқманг. 
Агар инсоннинг инсонийлик бурчини тушуниб олсангиз, ' 
бу дунёдагн ҳамма даҳшатлар хомхаёл ва кулгнли нар- 
салардир!»
Кэт ўз бармоқлари билан суҳбатлашмоқчи бўлди-ю, 
аммо болалар борган сари кўпроқ йиғи солавердилар 
ва энди ҳужайралар армияси 
билан суҳбат қилишга 
вақти қолмаганлигинн тушунди. У ҳали ҳам бўйсунма 
ган чап қўлини кўтариб, карахт бармоқлари билан қоп- 
қоқни қимирлата бошладн. Қопқоқ хиёл қимнрлади. У «
боши билан ҳам ёрдам 
қилиб кўрди, қопқоқ жойндан 
снлжиди. Подвалда 
одам борлиги ёки йўқлигнни су- 
риштирмай, Кэт болаларни тепага 
қўйди, кейин ўэи 
чнқди юқорига, у ҳолдан тойган, ҳеч нимани суриштир- 
май, ҳеч қаёққа қарамай, болалар ёнига чўзилганича 
ётиб қолди: сўнггн воқеалар 
иисон қурби етмас дара 
жада куч сарфлашга мажбур этганди уни...
— Улим ҳаётдан фақат икки фактор: ҳажм ва ҳара- 
кат билан фарқ қиладн.^Гирнк жон гўрдан каттароқ 
ёпиқ бинода яшайди, холос. У уй-жой, оила, ақлдан оз- 
ганлар клиникаси, исловатхона, парламент деб аталган 
ана шу бннони вақтн-вақти бплан ташлаб кетиш им- 
кониятига эга, холос. Екн, аксинча, кирнб туриши мум- 
кнн. Бутун фарқ шунда,— деди пасторнинг баланд бўй- 
ли, озғиндан келгаи, кўринншдан жуда 
кекса, аммо 
ўзипи ёш кўрсатишга 
интилган 
италнялнк суҳбатдо- 
ши.— Мен қўрс бўлиб кўринишдан 
қўрқмайман. М е
1
^
сиэдап қўрслик аломати бўлмнш 
тўғри гапни айтаве- 
ришни сўрайман.' Тўғри гап— қўрсликнииг энг юксак,
304
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

одилона аа мақсадга мувофиқ кўрикишидир. 
ё к и
, ак- 
синча айтганда, ҳис-туйғуларга ишониб, гапирган га- 
пимнинг шакли устида бош қотириб ўтирмайман.
— Б у гапларингизни эшитиш мен учун оғир,— деди 
пастор,— чунки шу пайтда, 
Германияда, ҳар минутда 
оч аланғоч аёллар жон бермоқда, бомбалар остида бо- 
лалар ҳалок бўлмоқда. Даҳшатли уруш пайтида эмас, 
тинчлик пайтларда ана шундай хулосалар қилишни ке- 
чириш мумкнн... Аммо ҳозирги кунда бу шафқатсиз- 
ликдир.
— Бу масалада ҳам сиз билаи келнша олмайман, 
чункн гинч даврнинг ҳар бир кунида уруш чиқиши мум- 
кин ва аксинча, урушнинг даҳшатли соатлари тинчлик 
кунлари яқинлашаётганлигидан 
далолат беради. Биз 
сирли параболада яшамоқдамиз. Тарих заминмда тушу- 
ниб бўлмайдиган геометрик шакллар ётади, мени ҳатто 
алдаш ихтисоси бўлган дипломатия ҳам ўзининг ноэик 
математик тузилиши билан қизиқтиради. Албатта, унга 
маълум 
бир масофадан 
қарллса, 
ана шундай 
тую- 
лади.
— Сиз билан 
иш юэасидан чинакам суҳбат қилиш 
қийин экан,— деди пастор,— турли тумаи масалалар ус- 
тида баҳслашувга вақтим йўқ. Менга ўз ёрдамини ая- 
масликни ваъда қилган жаноблар Германиядаги мил- 
лнон-миллион одамлар тақдирини ҳал 
қила оладиган 
кишилар билан боғлаб қўнишингиз мумкинлигини айт- 
ган эднлар. Агар ниҳоятда қнмматли тинчлик даврини 
бир кунга бўлса ҳам яқинлаштира олсак — кейинчалик 
бизнин| кўц суноҳларимизни кечириб юборадилар.
— Марҳамат. Мен сиэнинг 
ҳамма саволларингизга 
жавоб беришга тайёрман.
— Ҳаммасига жавоб 
беришнинг ҳожати йўқ. Агар 
ҳамма саволларга жавоб беришга рози бўлсангиз, сиз- 
га ишончнм йўқолади.
— Ақлли гап.
— Мен дипломат эмасман, топширнқ билаи келднм 
бу ерга...
— Ҳа, ҳа, тушунарли. Сиэ ҳақингизда мени бирмун- 
ча хабардор қилган эдилар. Бнринчи савол: кимларнинг 
вакилисиэ?
— Кечирасиэ, аввал мен сиэнинг жавобингизни тинг- 
лашим керак: сиз ўзингиз кимсиэ? Мен Гитлер қўл ос- 
тнда қолган одамлар ҳақида гапираман. Улар ва улар-
2 3 -2 8 4 2
305
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

нинг қавм-қариндошларининг ҳаёти хавф остида. 
Сиэ 
учун эса ҳеч қандай хавф йўқ — бетараф мамлакатда- 
^
сиз.
— Бетараф мамлакатда гестапо агентлари иш кўр- 
майдилар, деб ўйлайсизми? Аммо бу хусусий бир нар- 
са — суҳбатимизга ҳеч қандай алоқаси йўқ. Мен амери- 
калик эмасман, инглиэ ҳам эмасман.
— Мен 
бунн сизнинг 
инглизча 
гапиришингиздан 
пайқаб олдим, италиялик бўлсангиз керак?
— Ҳа, италиялик бўлиб туғнлганман. Лекин мен 
Қўшма Штатларнинг гражданиман, 
шунинг учун мен 
билан очиқ гаплашаверишингиз мумкин. Биэнинг учра- 
шишимизга ёрдам берган кишиларга ишонсангиз керак, 
албатта.
Пастор Брюнинг уни таништирган суҳбатни эслади. 
Шунинг учун у бундай деди:
— Ватанимдаги дўстларим барча немис армиялари- 
нинг тезроқ таслим бўлишн ва ҳамма СС қисмларинннг 
тугатилиши миллион-миллион кишилар ҳаётини сақлаб 
қолади, деган фикрдалар ва мен 
уларнинг шу нуқтаи 
наэарини тўла қувватлайман. 
Шунингдек, дўстларим 
иттифоқчиларнинг қайси бир вакили билан алоқа боғ- 
♦
лашимиз мумкинлигини ҳам билиш ниятидалар.
— Сиэ рейхнинг барча 
армиялари — ғарбда ҳам, 
шарқда ҳам, жануб ва шимолда 
ҳам бнр вақтда тас- 
лим бўлишини назарда тутяпсизми?
— Сиз бошқа йўлни таклиф этмоқчимисиэ?
— Бизнинг суҳбатимиз жуда 
ғалати ўтяпти: асли- 
ни олганда, музокаралар олиб боришдан биринча гал- 
да биэ эмас, немислар манфаатдор, шунинг учун шарт- 
ларни биэ таклиф 
қилишимиэ керак. Тўғри 
эмасми? 
Менинг дўстларнм сизлар билан конкрет гаплашишлари 
учун, ота-боболаримиз ўргатиб келганларидек, музока- 
раларни ким билан, қачон, қай даражада, кимнинг ёр- 
дами билан олиб боришни билишимиз керак. Акс ҳол- 
да биз сизни ашаддий гестапо агенти, ёки қўлида етар- 
ли кафолати бўлмаган киши, ёки бизии сохта хабарлар- 
га ишонтириш мақсадида интилаётган объект, деб ҳи- 
соблашимиз мумкин.
— Мен сиёсатчи эмасман. Эҳтимол, сиз ҳақдирсиэ... 
Аммо менинг 
самимнйлигимга ишонишингизни сўрай- 
ман. Мени бу ерга 
юборган группа орқасида 
кимлар 
турганлигини аниқ билмайман, лекин мен билган аиа
306
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

шу группанинг вакплн етарли даражада эътиборли 
кишп.
— Б у мушук-снчқон ўйинидек гап. ЬСнёсатда ҳамма 
нарсани олдиндан аниқлаб 
олиш керак.^Газеталардан 
снёсий янгилнкларни ўқиб юрувчи одамларгагина сиё- 
сатчилар асосий 
мақсадларини 
яшириб, 
бпр-бириии 
алдаётган, ҳинла-найранглар 
ишлатиб, бир-бирларига 
ёлғон гапираётгандек бўлиб туюлади. Сиёсатчилар сав- 
долашадилар, чунки 
улар учун 
ҳеч қандай 
сир йўқ, 
Улар нимани ва қанчага 
савдо қилишни 
мўлжаллаб 
юрадилар. 
Агар улар 
савдо-сотиқда нўноқлик қилса- 
л а р — агар тоталитар давлат вакили бўлсалар— ўз ше- 
риклари томонидан 
ағдариладилар, 
ёки улар парла- 
ментли демократия мамлакатларининг вакиллари бўл- 
са л а р — навбатдаги сайловларда мағлубиятга учрайди- 
лар. Мен дўстларингизга қуйидагиларни топширишни 
маслаҳат берардим: улар 
кимларнинг 
вакили, улар- 
нмнг программаси, биринчи галда мафкуравий програм- 
маси, ва биэнинг ёрдамимизга таянгудек бўлсалар, Гер- 
манияда амалга оширмоқчм бўлган режалари нималар- 
дан иборат эканлигини 
билмагунимизча, 
улар билан 
сўзлаша олмаймиз.
— Мафкуравий 
программа аниқ: 
нацизмга қарши
программа. 
--- -
Б у мафкуравий программанинг фақат биринчи бос- 
кичн бўла олади. Дўстларингиэ келгуси 
Германияни 
қандай тасаввур қилмоқдалар? Қандай йўлдан боради? 
Немисларга қандай шиорлар тақдим қиласизлар? Агар 
сиэ дўстларингиэнинг фикрини айта олмасангиз, ўэин- 
гизнинг бунга қаидай қарашингизни билсак яхши бў- 
ларди.
— Менинг қарашларим субъектив бўлиши мумкин,— 
деб жавоб қилди пастор.— Ҳар ҳолда, агар сиэлар ме- 
нннг дўстларим коммунистик йўлни назарда тутмоқда- 
лар, деб ўйласангиз, 
янглишган бўласиз. Аммо ҳозир 
Германияда мавжуд бўлган герман халқини бостириш 
аппаратини у ёки бу шаклда 
сақлаб қолиш мумкин, 
деган фикр ҳам мен учун даҳшатлидир.
— Қарши савол: агар Гитлер кетса, герман халқини 
тартиб доирасида ким ушлаб туради? Черков аҳлими? 
Концентрацион лагерларда ётганларми? 
ё к и
гитлериэм 
билан алоқанн узишга қарор қилган мавжуд лолиция 
қисмларинннг команднрларими?
307
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Германияда полицня кучлари 
СС рейхсфюрери 
Гиммлерга бўйсунади...
— Бундан хабардорман...
— Демак, 
гап, сиз айтгаидек. халқни 
анархиядан 
сақлаб қолиш, уни тартиб доирасида ушлаб тура ола- 
диган имкониятга эга СС ҳокимиятини 
сақлаб қолнш 
устида бормоқда.
— Бундай таклифни 
кнм киритяпти? Менимча, бу 
масала ҳали ҳеч қаерда муҳокама 
қилннмаган.— деб 
жавоб берди италиялик ва пасторга бутун суҳбат даво- 
мида биринчи марта кулман, жиддий қараб қўйди.
Пастор қўрқиб кетди— ортиқча гапириб қўйганлиги- 
ни сезди: бу қурмагур 
италиялнк ҳоэир унга ёпишиб 
олиб, Брюнинг унга кўрсатган 
америкаликлар билан 
СС ўртасидаги муэокаралар 
стенограммаси юзасидан 
нималарнн билишни сўрай бошлади. Пастор ёлгон га- 
пира олмаслигини билардн: ёлғон гапирса, юзидан бил- 
дириб қўярди.
Даллес бюросининг ходимларидаи бнри бўлгап нта- 
лиялик эса ўэ ҳузурига қантгач, сухбат ҳақнда ҳисобот 
ёэиш олдидан узоқ вақт мулоҳаза юрнтиб ўтнрди.
«Е у Германияда ҳеч кимнинг вакили бўлмаган, ҳеп 
нарсага арэимайдиган 
одам,— деб ўйларди 
нталия 
лик,— ёки жуда ўткир раэведкачи. У савдолашишнинг 
уддасидан чиқмади, аммо 
ҳеч нарсанн айтмади ҳам. 
Аслини олганда, мен уларнинг ниятини билишга интил- 
ганимдан кўра, бнэларнииг нимани исташимизни к
9
п- 
роқ билар экан у. Аммо унннг сўнгги сўэларидан маъ- 
лум бўлдикн, Вольф билан музокаралар ҳақида нима- 
лардир уларга маълум бўлиб қолган».
Кэтнинг метрога 
тушиш учун пули йўқ эди. Аммо 
печкаси бор бирор иссиқ жойга бориб, болаларни эми- 
эиш ва йўргаклаш эарур эди. 
Агар бундай қилмаса, 
болаларнинг ҳалок бўлиши ҳеч гап эмас, совуқда юр- 
ганларига анча вақт бўлди.
— Ш у аҳволга тушгандан кўра эрталабнинг ўзида 
ҳалок бўлганнмиз яхшироқ эди,— деб илгаригидек ўзи- 
га кела олмай хаёл қила бошлади Кэт — 
ё к и
қопқоқ 
остидалнгида шундан қилиш мумкнн эди.
Унда хаоф сезгисн йўқола 
бошлади: у подвалдан 
чиқиб, теварак-атрофга назар гашламан, автобус бека-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

тига қараб юрди. У қаерга боришни ҳам, қаердан пул 
олишни ҳам, болаларни бир 
дақиқа қаерга қўйишни 
• ҳам билмасди. У кондукторга пули йўқлиги, пули бом- 
бардимонда вайрон бўлган уйида қолганлигини айтди. 
Кондуктор бир оэ вайсаб олгач, қочқинлар пунктига 
мурожаат қилишни маслаҳат берди. Кэт дераза ёнига 
ўтириб, ҳолдан кетаётганлигини сездн. Бу ер унчалнк 
совуқ эмас, шунинг учун уни уйқу босарди. «Ухламан- 
ман,— деди у ўэига ўзи.— Ухлашга ҳаққим йўқ».
Аммо дарҳол ухлаб қолди.
Кэт уйғотмоқчи бўлиб елкасига қоқаётганликларини 
ва силкитаётганликларини сеэиб турдн, аммо кўзини 
оча олмасди, у танаси исиганини, 
роҳат-ҳаловат қил- 
ганлигини сезди, болаларнинг йиғиси эса узоқдан эши- 
тиларди.
У тушида қандайдир ажойиб, рангли маизарани кўр 
ди: у тушида бу нарсаларнинг дидсиз ва ўта таъсир- 
чанлигидан 
куларди — мана, 
у ўғли 
билан кўм-кўк 
қалин гилам"устидан бир уйга кириб кетншяпти: ўғли 
қўғирчоқ кўтариб олган, ўзи юриб кетяпти. Уларни қи- 
зил либос кийиб 
олган Эрвин, онаси, миллион йил 
яшашни ваъда қилган боғ қўшниси кутиб олишяпти...
Ш 
— Майне даме!— кимдир уни қаттиқ туртганди, чак- 
каси муздек ойнага тегди.— Майне даме!
Кэт кўзини очди. Қоп-қоронғи автобусда унинг ёни- 
да кондуктор билан полиииячи турарди.
— Н има?— дея пичирлади 
Кзт, болаларни бағри- 
га босиб.— Нима?
— Ҳаво ҳужуми,— худди 
ўшандай шнвирлаб 
жа- 
воб берди кондуктор — Юринг...
— Қаерга?
— Бомбапанага,— деди 
полициячи,— Келинг, 
ёр- 
дамлашиб юборайлик.
— Йўқ,— деди Кэт, 
болаларни 
бағрига 
босиб. — 
Уэим кўтараман.
Кондуктор елкасинн қисиб қўйди, аммо бошқа ҳеч 
нима демади. Полициячи уни қўлидан 
ушлаб, бомба- 
панага бошлаб кетди. У ер иссиқ ва қоронғи эди. Қа- 
ердандир болаларнинг 
йиғлаган овозн 
эшитиларди. 
Кэт бурчакка ўтди — иккита ўғил бола ўрнидан гуриб 
унга жой беришди.
Ш 
— Раҳмат.
У болаларни ёнига 
ётқизиб қўйди ва гитлерюгенд
309
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

аъзоси бўлган қизчага мурожаат қилдн, қизча у ерда 
навбатчилик қиларди:
— Уйим вайрон бўлди, менда ҳатто нўргак ҳам йўқ, 
ёрдам беринг! Нима қилишимни ҳам билмайман...
Қиэча бошини қимирлатиб, ёш болали аёллар ўтир- 
ган жойга борди; у ер энг хавфснэ жон бўлса керак. 
Кўп ўтмай у қайтиб келди.
— Марҳамат,— деди қизча,— бу ерда 
тўртта йўр- 
гак, ҳозирча етиб турса керак. Эрталаб «Муҳтожларга 
ёрдам» ташкилотининг энг яқин бўлимига 
мурожаат 
қилишни маслаҳат бераман — фақат сиз яшаган жой- 
даги полиция комиссариатининг справкаси ва аусвай- 
сингиз керак бўлади.
— Ҳа, албатта, раҳмат сизга,— деб 
жавоб 
берди 
Кэт, болаларни йўргаклар экан.— Б у ерда сув йўқми- 
кин? Сув ва печка бўлса, ўзимдаги йўргакларни ювар- 
дим, шунда саккизтаси эртага етарли бўларди...
— Совуқ сув бор, совун ҳам беришса керак. Кейин 
олдимга келсангиз, ўэим ташкил қилиб бб^м ан
— Катта раҳмат сизга.
— Хизмат кўсатиш — менинг бурчнм.
Болалар қорни тўйиб уйқуга кетгач, Кэт ҳам девор- 
га суяниб жилла бўлмаса ярим соат 
ухлаб олмоқчи 
бўлди. «Ҳоэир 
ҳеч нарсага ақлим 
етмайди,— деди у 
ўзнга ўэи,— иситмам чиқяпти, 
қопқоқ остида шамол- 
лаб қолган бўлсам керак... Болалар шамолламаган бў- 
лишлари керак, ҳар ҳолда адёлга ўралган эди, ҳоэир 
ҳам оёқлари иссиқ. Бнр оэ ухлаб олиб, кейнн цима қи- 
лишни ўйлаб кўраман».
Яна бетайнн тушлар кўра бошлади: 
кўк, оқ, қизил
ва қора шуълалар кетма-кет ўзгариб кўзни чарчатар- 
ди. У ранглар ўйинини диққат 
билан куэатиб турди. 
«Балки қовоқ остида кўзим айланаётгандир,— дарҳол 
пайқади Кэт,— мактабда полковник Суздальцев бу нар- 
са кўзга ташланадн деган эдн». У қўрқиб ўрнидан ту- 
риб кетди. Атрофдагилар мудраб ўтиришардн: бомбар- 
димон гулдурослари ва зенит тўпларининг тариллаши, 
худди қулоққа пахта тнқяб олгандек, узоқдан эшити- 
ларди.
«Штирлицнннг олдига боришим керак»,— деди Кэт 
ўзига-ўзи ва энди хотиржам, аниқ фикр юритаётганли- ■« 
гидан ҳайрон бўлнб. «Иўқ,— деган овоэ эшнтилди унинг
210
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

цалбидан,— унинг олдига бориш ярамайди. Сўроқ ки-
• лаётганда уни ҳам тилга олган эдилар-ку». «Хўш, бўл- 
маса қаерга борай? 
Уэим гестапога борганим 
яхши 
эмасми. Агар уни қидириб топмасам, Берлинда юрга- 
нимдан нима фойда? «Сен уни қам, ўзингни ҳам қўлга 
туширасан. Уни ҳам, ўзингни ҳам ҳалок қиласан».
Кэт яна кўзини юмди, ярим соат ухладк. Кўзнки оч- 
гач, ўзини енгилроқ сезди. Пешанасини 
ушлаб кўрса, 
иссиқ. «Ҳа, шамоллабман. Иссиғим бор. Шунинг учун 
бемаъни тушлар кўрдим. Буниси қўрқинчли эмас. Ша- 
моллашдан ҳеч ким ўлмайди».
Штирлиц ҳақида ўйлаётганини ёдидан чиқарган бўл- 
са ҳам, аммо унинг кўз олдида 42 75 41 рақами худ- 
ди пардага ёэилгандек намоён бўлди.
— йигитча,— ёнида мудраб ўтирган болани туртиб 
деди у,— яқин орада телефон йўқми?
— Ним а?!— деди йигитча, қўрққанидан сакраб ту- 
риб.
— Хотиржам 
бўлинг,— деб 
уни 
тинчлантнрди 
Кэт.— Мен телефон борми, деб сўраяпман?
Гитлерюгенд аъэоси бўлган қиэча шовқинни эши-
• тиб, Кэтнинг ёнига келиб, сўради:
— Сизга бирор ёрдам керакмн?
— Йўқ, йўқ,— жавоб берди Кэт.— йўқ, ташаккур, 
ҳамма нарса жойида.
Ш у вақт бомбардимон тугаганлигини билдириб сн- 
рена увиллай бошлади.
— У қаерда телефон борлигини сўраган эди,— де- 
ди йигитча.
— Метро 
станциясида,— деди 
қизча. 
Бу 
ерга 
яқин — бурчакда. Танишингиз ёки қариндошингизга те- 
лефон қилмоқчимисиз?
— Ҳа.
— Бориб телефон қила қолинг, болаларингизга мен 
қараб тураман.
— Лекин менда автоматга 
ташлаш учун йигирма 
пфенинг ҳам йўқ...
— Менда бор. Мана, марҳамат.
— Раҳмат... Олис эмасми?
— Икки мннутлик йўл.
^
— Агар болалар йиғлай бошласалар...
— Мен уларни кўтариб овутаман,— деди қизча ку- 
либ,— хавотирланманг.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Кэт бомбапанадан гогурганича чиқиб кетди. Метро 
якингина ерда экаи. Телефон-автомат 
ённдаги ҳалқоб *
сув бетидаги муз парда ялтирарди. Тўлишиб, товланиб 
турган ой кўкимгир шуъла таратди.
— Телефонлар ишламайди,— деди 
шуцман.— Порт- 
лаш тўлқинида бузилган.
— Яна қаерда телефон бор?
— Қўшни станиияда. . Телефои 
қилишнкгиз жуда 
эарурми?
— Ж уда ҳам эарур.
— Юринг, бўлмасам.
Шуцман билан Кэт бўм-бўш метро станциясига туш- 
дилар, кейнн полнциячи хонасига кириб, чироқни сқди 
ва стол устида турган телефон аппаратини имлаб кўр- 
сатди.
— Фақат тезроқ телефон қилинг,— деди.
Кэт стол 
атрофидан айланиб 
ўтиб, 
аёллар учун 
мўлжалланган 
баланд креслога 
ўтирди ва 42 75 41 
рақамларини терди. Бу Штирлицнинг телефони эди. У 
узун ва қисқа 
снгналларга қулоқ 
солар экан, ойна 
остида бир қанча телефон номерлари ёнида турган ўэи- 
нинг катта расмини дарҳол пайқамади. Шуцман папн- •
рос чекиб, унинг орқасида турарди.
Камин олдидаги 
Штирлиц яхши кўрадиган 
крес- 
лода ўтирган Мюллер сўради:
— Шофёр ҳақндаги гап қани?
— Сиғмади. Мен Борманга: «Бир минут сабр қил- 
сангиз, мен плёнкани бошқатдан ўраб олай» деёлмас- 
дим-ку, ахир. Мен унга, сиз, айнан сиэ унинг шофёри 
ҳаётини сақлаб қолиш учун 
бор кучингизии ишлати- 
шингиэни аииқлашга муваффақ бўлдим, дедим.
— У нима деди?
— У, подвалларда қийноққа лучор қилинган шофёр
ўз иродасини йўқотган бўлса керак, шунинг учун ҳам 
» 
энди унга ишониб бўлмайди деди. Бу масала 
уни ун- 
чалик қиэиқтирмади. Шундай қилиб, 
бу масалада ҳам 
кўнглингиэ тўқ бўлсин, обергруппенфюрер. Ҳар ҳолда, 
шофёрни ўэ ҳузурингиэда ушлаб туринг, уни яхшироқ 
боқсинлар. Кейнн нима бўлишини кўрармиэ.
— Шофёр бнлан бошқа 
қиэиқишмайди, деб ўйлай- ^
сизми? 
.
— Ким?
312
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Борман.
— Нпма маъно чнқадп? 
Шофёр — ншлов берилган 
материал. Ҳар эҳтимолга қарши мен унн сақлаб турар- 
дим. Рус пианисткасп қаерда? У ҳозир бизга катта иш 
бернши мумкин эдн. Унннг ишлари 
қалай? Госпитал- 
дан олиб келншднми?
— У бизга қандаи нш бернши мумкнп? Радно ҳий- 
ла-найрангларнда антганнмизни қплади, аммо...
— Буниси тўғри,— маъқуллади Штирлнц.— Буниси 
шубҳасиэ. Аммо уни қандайдир йўл билан Швейцария- 
даги Вольф бнлан боғласак, қандай бўлар экан?
— Хомхаёл
— Балки. Баъэан фантазняга берилпб кетаман
— Кейин, умуман олганда...
— Нима экан?
— й ўқ ,— ўзини тўхтатиб қолди Мюллер,— мен сиэ- 
иинг таклифингизни таҳлил қилмоқдаман. Меи уни бош- 
қа жойга кўчирдим, у билан Рольф иш олнб борявер- 
син, у ҳозир сизга унчалпк зарур эмас.
— Рольф ҳаддидан ошириб юборибдимн?
— Ҳа... бир оэ...
— Шунинг учун уни кнмдир ўлдирибдими?— секин 
• д ед и Штирлиц. Борман бнлан учрашувга кетаётганнда,
гестапо коридорида бу янгилкк қулоғига чалинган эдн.
— Б у менинг ишим, Штирлиц. Келишиб олайлик 
мендан нимани 
билишингиэ керак 
бўлса — шунмгина 
биласиз. Мен эшик тешпгндан 
мўраловчпларнн ёмон 
кўраман.
— Қанси 
томондан мўраловчнларни 
ёмон 
кўра- 
сиз?— сўради жаҳл бплан Штирлпц.— Қадимги поляк 
томошасини 
кўрсатаётганда мени 
қўғирчоқ сифатида 
ўйнатишларини истамайман...
— Ҳамншами?— кулнб сўради Мюллер.
— Деярлик ҳамнша.
— Майли. Бу ҳақда ҳам гаплашармнз. Ҳозир ҳали- 
• ги қнсмни яна бир марта тннглайлик...
Мюллер Борман сўзнни бўлиб, 
«тўхтатпш» тугма- 
спни босди-да:
— йигирма метрча орқага қайтаринг,— деди.
— Марҳамат. Мен қаҳва дамлайми?
— Майли дамланг.
9  
— Коньякка қалайсиз?
— Ҳеч ёқтирмаймаи. Рост бнр куни Кальтеибруннер
*842
313
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

дузурнда ичган эднм, чакки эмас экан. 
Умуман меп 
ароқ ичаман. Коньякда 
ишқор бор, томирга таъсн о^
қнлади. Ароқ, чинакам деҳқон ароғи эса киши танаси- 
ни иситади.
— Сиэ текстни ёэиб олмоқчимисиз?
— Керак эмас. Эсда қолади. Аммо қиэиқ жайлари 
бор...
«Борман. Больф 
Гиммлернинг вакили 
эканлнгинн 
Даллес бнладнмн?
Штирлиц. Меннмча, сезса керак.
Борман. Б у ўринда, «менимча» дейиш жавоб эмас. {_ 
Агар у Вольфга Гнммлернннг 
вакили сифатида қара- 
ётганлигини 
аниқ билсам, ана шундагина 
коалнция- 
нинг яқин келажакда барбод бўлиши мумкинлнги ҳа- 
қида гапирнш мумкин эдн. Агар улар рейхсфюрер би- 
лан иш кўришга рози бўлсалар, уларнинг ёзилгансуҳ- 
батиии ўз қулоғим билан эшитишим керак. Агар шу 
суҳбат Геббельс қўлга 
тушиб қолиб, радиода фойда- 
даннлса, Кремль, Лондон ва 
Оқ уйда содир бўлажак 
ҳодисаляр ривожн қандай бўлишини билмадим-ов.
Штирлнц. Бу ерда, Берлинда-чи?
Борман. Б у ўэ-ўзндан маълум. Мени ҳозир бу нар- 
са ҳаяжонга солмаётир. Тўғрироғи, мени ҳаяжонга с о - *
лаётган нарса фақат шугина эмае. Сиэ ўша плёнкани 
топа оласиэми? 
НЯ)|/.
Штирлиц. Аввал Вольфнинг ўэн Гиммлер номндан 
иш кўраётганлигига иқрор бўлсин.
Борман. Нега сиэ унинг Даллесга шундай дейнши 
мумкинлигига ишонмаяпсиз?
Штирлиц. Билмадим. 
Мен буни фараз 
қилялман. 
Душманларимиэ 
пропагандаси рейхсфюрерни ҳаддан 
ошнб ёмонлашмоқда, уни ўтакетган 
эолим қилиб кўр- 
сатмоқда... Улар, аввало, Вольф кимнинг вакили экан- 
лиги масаласини 
четлаб ўтишга ҳаракат 
қиладилар. 
Уларни 
қизиқтирадиган 
нарса шу одамнинг 
ҳарбий 
жиҳатдан қанчалик аҳамиятли эканлиги бўладн.
Борман. 
Мен Вольф 
кимнинг вакили 
эканлигини 
уларга ўз оғзи билан айтишни истардим. Худди Вольф- 
нинг ўзи айтишини... Еки — жилла қурса — сизнинг ан- 
тишингизни истардим...
Штирлиц. Қай маънода?
Борман. Маъносими? 
Маъноси катта. 
Ш тирлнц.,^ 
Ж уд а катта, менга ишонаверинг...
з н
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Штирлиц. 
Операцияни амалга ошириш 
учун меи 
унинг дастлабки мақсадини 
тушуниб олишим 
керак. 
Агар мен бутун бир группа 
билан бирга 
ишлаётган 
бўлсам ва ҳар бир киши бошлиҳқа ўэининг топганини 
олиб келаверса, унда бу бой материаллар асосида ман- 
эара аниқ намоён бўларди. У чоғда менинг асосий ва- 
зифани билишимнинг ҳожати бўлмасди: мен фақат ўз 
соҳам бўйича вазифамни бажариб 
тураверардим. Аф- 
суски, биэ бундай имкониятга эга эмасмиэ...
Борман. Айтинг-чи, агар Сталин ғарбнй иттифоқчи- 
ларнинг худди СС раҳбари Гиммлер билан, таслим бў- 
лишга тайёр бир группа генераллар билан эмас, бу- 
тунлай инқироэга 
учраб, иродасини 
йўқотган аблаҳ 
Риббентроп билан эмас, балки Германияни большеви- 
змга қарши пўлат қўрғонга айлантира оладиган киши 
билан музокара олиб бораётганликларини билиб қолгу- 
дек бўлса, хурсанд бўлармикан...
Штирлиц. 
Менимча, Сталин бундан хабар топгач, 
хурсанд бўлмаса керак...
Борман. Сталинга бу ҳақда мен хабар берсамишон- 
майди. Б у
ҳақда национал-социалиэмнинг 
душмани, 
^ масалан, сизнинг пасторингиз хабар қилса, ёкн бошқа 
бир киши хабар етказса, ишонармикаи?
Штирлиц. Номзодларни Мюллер билан маслаҳатла- 
шиш керак, деб ўйлайман. У бунгв мос одамни топа 
билади ва қочишини уюштиради.
Борман. Мюллер дам-бадам 
менга яхшилик қилиб 
туради.
Штирлиц. Унинг аҳволи жуда 
мураккаб эканлиги- 
дан хабардорман: у менга 
ўхшаб таваккал иш қила 
олмайди, кўэга 
дарҳол ташланиб 
қолади. 
Қейин, у 
бевосита Гиммлерга бўйсунади. Агар ишнинг шунчалик 
мураккаблигини тушунсангнз, бу вазифани ундан бош- 
қа ҳеч қандай одам 
бажаролмаслигнга ишонч 
ҳосил 
қиларсиэ деб ўйлайман, лекнн 
сиэнинг мақсядингизга 
ишончи комил бўлган чоғдагина.
Борман. Ҳа, ҳа... 
Б у ҳақда кейин гаплашамиз. Б у 
битта деталь. Асосийси: сизнинг вазифангиз — музока- 
раларни бузишдан эмас, балки 
муэокараларга ёрдам 
беришдан иборат. Сиэнинг вазифангиэ — Берндаги фит- 
начиларнинг 
Гиммлер 
билан алоқасини 
яшмришдан 
эмас, балки шу алоқани аниқлашдан иборат. Ш у дара- 
жада аниқлаш кераккн, у бнлан фюрер олдида Гимм-
315
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лернп, 
Сталин 
оаднла 
Далдеснн, Гиммдер 
олдида 
Больфкн обруснзлантнрнш мумкнн бўлснн. 
*
Штнрлиц. Агар амалнй ёрдам керак бўлса, мен кнм 
билан алоқа боғлашнм мумкнн.
Борман. Шелленбергнпнг ҳамма буйруқларини ба- 
жараверинг — муваффақият гарови шунда. Элчихонани 
ҳам бехабар қолдирманг, акс ҳолда уларни ранжитиб 
Қўниш мумкин: партня бўйича маслаҳатчи сиз ҳақнн- 
гиада хабардор бўладп...
Штирлиц. Тушунарли. Аммо, Шелленбергга қарши 
ёрдам керак бўлиб қолиши мумкин. 
Бундай ёрдамни 
фақат бир киши — Мюллер 
кўрсатншн мумкпн. 
Мен 
унга қай даражада таянишим мумкин?
Борман. Мен ҳаддан ташқарн 
содиқ кишиларга 
ишонавермайман. Мен индамас кишиларни яхши кўра- 
ман...г
Ш у пайтда телефон жирингладн. Мюллериннг чўчнб 
тушганини Штирлиц кўриб турди.
— Кечирасиз, обергруппенфюрер,— деди,— балки бу...
— Марҳамат, майли...
Штнрлиц трубкани олди:
— Штирлиц эшитади... 
ж
У трубкадан бирданига Кэтнннг овоэини эшитдн:
— Б у менман,— деди у — Мен...
— Яхши1— деб жавоб бердн Штирлиц.— Ҳозир бо- 
раман, партайгеноссе. Сиэни қаерда кутай?
— Б у мен,— қайтарди Кэт.
— Қандай 
бориш 
қулайроқ?— деди 
Штирлип, 
яна унга ёрдамга келиб, айни пайтда, Борман телефон 
қиляпти, дегандек Мюллерга диктофоини имлаб қўйди.
— Мен метродаман... Полициядаман...
— Нима?
— Мен телефон қилгани шу ерга келдим...
— Қаерга?
У К эт айтган адреснн эшитиб, яна «хўп бўлади, пар- 
тайгеноссе», деб трубкани 
қўйди. Уйлаб ўтиришга 
вақт йўқ эди. Агар унинг телефондаги гапларини тинг- 
лашни 
давом эттираётган 
бўлсалар, 
маълумотларни 
Мюллер фақат эрталабга яқин олади. Кейин нима қи- 
лиш бир гап бўлар. Асосийси — Кэтни олиб кетиш ке- 
рак. У ҳоэир ҳам кўп нарсани билади. Қандай ҳаракат 
қилишни кейнн ўйласа ҳам бўлаверадн. Ҳоэирги 
асо- 
сий ваэифа— Кэтни олиб чиқиб кетиш,
316
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Кэт эҳтиёткорлик 
билан трубкани 
ҳўйдн ва схол. 
^ устндаги ойна тагида турган расмини бекитиб қўйган 
береткасини қўлнга 
олди. Шуцман 
илгаригидек унга 
қарамас эди. У юрагини ҳовучлаб, ҳозир орқамдан ча- 
қириб 
қолади, 
деган хавотирда эшик томон 
юрди. 
Аммо гестапо одамлари, 
полицпяпи, авиало, 
нигирма 
беш ёшлар чамасидаги ёш аёлнн, иккинчндан, қўлида 
боласи бор аёлни ушлаш кераклигндан огоҳлантнргам 
эдилар: шуцман олдига эса ёшн қирқларга борган, со- 
чи оқ аёл кирган эди, қўлида боласн йўқ, аммо кўзн 
расмдагига ўхшарди, ўхшаса ўхшабдн-да, дунёда бир- 
бирнга ўхшаш кўзлар кам дейсизмн?
— Балки мени кутпб турарснз обергруппенфюрер?
— Кутиб турарсизмиш, Шольц номаълум жойда уч 
соат йўқ бўлиб кетганимни чаққанн 
Гиммлернинг ҳу- 
эурига югурмайднми? 
Нега телефон 
қилнбдн? Унинг 
телефон қилиши 
кераклигннн 
менга айтмаган 
эдин- 
гиз-ку?..
— Эшитдингиэ-ку — дарҳол етиб кел деяптн...
— Суҳбат қилиб бўлншингиз билан менинг олдим- 
га келинг. Кабинетда тунаб қоламан.
*
— Шольц хўжайннга сиэни сотнб юради, деб ўйлай-
спзми?
: — Бошлаган бўлса керак, деб шубҳаланяпман. 
У. 
аҳмоқ, мен доим ҳар бир гапга лаббай деб тураднган 
аҳмоқ секретарлар билан ншлаб келдим. Аммо бундай- 
лари ғалаба кунларида маъқул бўлар эканлар, ҳалокат 
ёқасига келганда ўэларини қутқариб қолншга интилиб, 
дам у томонга, дам бу томонга оғаверарканлар... Аҳ- 
моқ, мени қаҳрамонларча ҳалок бўлмоқчи 
деб ўйлаб 
юрнбди... Рейхсфюрерни кўрмайсиэмн, у ҳам ўзига 
яраша: излаётганлигини шунчалнк 
яшириб юрпбдики, 
ҳатто Шольцнинг ҳам ақли етиб турибди бунга... Кел- 
ганингнзда Шольц бўлмайди: бир 
ашаддий ватанпар- 
вар болакай навбатчилик қнладм, шеърлар ҳам ёзнб 
турадн болакай...
17
Ярим соат ўтгач, Штнрлиц Кэтни машинага ўтқаз- 
♦ди. Яна ярнм соатча у кетига ҳеч ким тушмаганлшини 
текшириб ва Кэтнинг шу куни нималарни бошдаи ке-
317
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

чнрганлигшш 
тинглаб шаҳарни 
кезнб 
юрди. 
Кэт 
Аиғлаб ҳикоя қиларди. Штирлиц уни тинглар экан, қнз- , 
нинг азобдан қутулиши Мюллернинг маккорона ҳнйла- 
ларидан биримикин ёки ҳар бир разведкачига маълум 
бўлган ҳаётда бир 
марта учрайднган 
тасодифмикин, 
деган саволни ечишга интилди.
У шаҳарни 
анча айланди, кейин Берлин атрофини 
ўраган айлана йўлга тушиб олди. Машина ичи иссиқ 
эди. Кэт унинг ёнида ўтирарди, болалар эса тиззасида 
ухлаб ётишарди. Штирлиц ўэ мулоҳазасини давом эт- 
тнрди: «Агар мен телефон орқали Борман билан эмас, 
аёл киши билан гаплашганимни Мюллер билнб қолса, 
бутун нш пачава бўлади. Гпммлернинг Берндагн най- 
рангларини барбод қила олмайман».
Штирлнц йўл 
четидаги кўрсатгич ёнида 
тўхтади: 
Рубинерканалгача 
уч 
километр қолганди. 
Б у ердан 
Потсдам орқали Бабельсбергга бориш мумкин.
«Й ўқ,— деган 
қарорга келди Штирлнц.— ОшхоЙа- 
даги идиш-товоқнинг жойи ўзгариб 
қолганидан кўри- 
ниб турибдики, к у н ^ зн уйимда Мюллернинг одамларн 
ўтнришган. Ким билади, балки — мени «муҳофаза 
қн- 
лиш» учун — улар Мюллер кўрсатмаси бнлан яна қай-^ 
тнб боришар. Айниқса бояги телефонлардан кейин».
— Қизалоқ,— деди у машинани 
таққа тўхтатиб,— 
орқага ўт.
— Ннма бўлди?
— Ҳеч нима бўлгани йўқ. Жоним, ҳаммаси жойида. 
Энди ишимиз беш. Энди сен билан биэ ғолиб чиқдмк. 
Еки йўқми? Пардани бекитиб ухлайвер. Печкани ўчир- 
майман. Устингдан қулфлаб қўяман, сени ҳеч ким бе- 
эовта қилмайди.
— Қаерга борамиэ?
— Яқин 
жойга,— жавоб 
берди 
Штирлиц.— Узоқ 
эмас. Тннчгнна ухлайвер. Уйқуга 
тўйиб олишинг ке- 
рак — эртага ташвиш ва ҳаяжонлар кўп бўлади.
— Қандай ҳаяжонлар?— сўради Кэт, 
машинанинг 
ўриндиғнга ўтнб ўтирар экан.
— Яхши гаплар,— жавоб 
бердн Штнрлиц 
ва: «У 
билан анча қинналсам керак. 
Асаби анча бузилибдн, 
бу унннг айби эмас, 
албатта», деган мулоҳазаларни 
кўнглндан ўтказди.
У Вальтер Шелленбергнинг боғидан уч ҳовли бе] 
да тўхтатди машннаснни.
51В
*
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Ишқилиб, уйида бўлсин-да,—■
деб қайта-қайта так- 
рорларди 
Штирлиц,— ишқилиб, 
Гиммлернинг Ноуэц 
ёки Гебхарднинг Хохенлихендаги 
уйига кетган бўлма- 
син, ишқилиб уйда бўлсин-да».
Шелленберг уйда экан.
— Бригаденфюрер,— деб 
гап бошлади 
Штирлигц- 
устки кийимини ечмай. У Шелленбергнинг қаршисидагй 
стул четига 
ўтирди. Шелленберг устида иссиқ халат, 
яланг оёғига чориқ илиб олган эди, Штирлиц Шеллен- 
бергнинг тўпиғи атрофидаги териси оппоқ ва ноэикли- 
гига кўзи тушди.— Мюллер Швейцариядаги Вольф ми^г 
сиясидан сал-пал хабардорга ўхшайди.
— Бе, 
қўйсангиз-чи,— деди 
Шелленберг,— бундай 
бўлиши мумкин эмас...
— Бўлмаса мен қаердан билдим?
Шелленберг 
халатига ўраниб 
олди, дарҳол ўэинн 
ўнглаб сўради:
— Ҳа, айтгандек, қаердан билдингиэ?
— Мюллер мени ўзига ёлламоқчи бўлганида билиб 
олдим. 
.
— Нега энди Мюллер шахсан сизни ёлламоқчи бўл- 
дийкин?
— Унинг одамлари пастор 
сирини очган бўлсалар 
керак: бу бизнинг фойдамиз, мен дарҳол Бернга жўна- 
шим керак. Мен пастор ишини бошқаришим керак, сиз 
эса мен у ёқдан юборадиган ишорадан кейин Вольфдан 
воэ кечишингиз керак.
{ у  Штирлиц доимо 
масаланинг асл моҳиятини 
топиб 
гапирарди. 
Шелленберг 
ҳам уни 
дарҳол 
тушуниб 
оларди. 
ц
— Дарҳол Бернга жўнанг...
— Ҳужжатлар-чи?. 
Еки яширин 
жойдан 
ўтаве- 
райми?
— Йўқ, бу телбалик бўлади Сиэни 
швейцариялик 
контрраэведкачилар дарҳол қўлга туширишлари мум- 
кин, жанг охирида улар америкаликларга лаганбардор- 
лик қиладилар... Йўқ, идорамизга бориб, ишончли ҳуж- 
жатлар олинг. Мен телефон қиламан.
— Керак эмас. Яхшиси, ёзиб беринг.
— Ручкангиз борми?
— Уэ ручкангизда ёзиб берсзнгиэ яхшироқ бўлади.
Шелленберг юзларини кафти билан ишқалаб, зўра-
ки кулиб, деди:
319
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

бу.
... Штирлиц жўпаб кетгач, 
Шелленберг ўша эаҳо- 
тиёҳ машина чақириб:
— Доктор Гебрахдт санаторнйсига жўнадик,— деди 
шофёрга.
Гиммлернинг штаб-квартираси ўша ерда эди.
Штирлиц эса ўзп 
ва хоттпш 
фрау Ингрид фон 
Кирштайн номига иккита пастпортни чўнтагига солиб 
машинасини чегара томон ҳайдаб борарди.
Германия чегарасидагн шлагбаум орҳада колгач, у 
Кэтга қараб деди:
— Ана, қнзалоғнм, ҳаммаси орқада қолдн деявер.
Бу ерда, 
Швенцарияда осмон 
ёп-ёруғ ва баланд
эди. Орқада, бир неча метр нарироцда қолган жойнниг 
осмони ҳам бепоён, худди шу ердагидек тонг шуълаля- 
рида чўмилган, кўэдан ғойнб бўлаётган сарғнш ой гар- 
диши кўриниб турарди, худди шу ердагидек кўкимтир- 
сарғиш осмонда зарғалдоқлар сайрарди, у ҳам шу ерда- 
гидек каби гўэал туюларди— аммо у осмон Германпя ос- 
мони эди. У осмонда ҳар бир дақиқада иттнфоқчиларнннг 
ярқираган самолётлари пайдо бўлиши, ҳар бир дақиқа- 
да шу самолётлардан бомбалар ажралиши ва ер юзига 
ўлим келтираётган бомбалар дастлабки қуёш нури сс- 
тида ярқнраб худди устингиэга тушаётгандек туюлиши, 
кейин эса, кўздан ғойиб бўлиб, баҳорги йўллар балчи- 
ғини кўтариб ташлаши мумкин эди, чунки ўзи билан 
ўлим олиб келган самолётлар берган тезлик туфайли 
бомбалар ҳали тирик, аммо бечора, ожиэ инсон кўэн 
ўнгидан дарҳол ғойиб бўларди...
Штирлнц машинасини Берн 
тамон ҳайдарди. Кич- 
кинагина шаҳарчадан ўтаётганда 
у светофор олднла 
тўхтади: кўчадан 
бутерброд тамадди қилиб 
болзлар 
ўтарди. Кэт йиғлаб юборди.
— Нима бўлди?— деб сўради Штирлиц.
— Ҳеч нима,— жавоб бердн 
у,— мен 
тиичлнкка 
етиШдим-у, у ҳеч қачон етиша олмайди...
— Қўй, қайғурма, кичкинтой касофатлардан қутул- 
ди-ку, қиэча ҳам,— деди Штнрлиц...
У Кэтни эркаламоқчн, юпатмоқчи бўлди, аммо кўн- 
глидаги ҳис-туйғуларни сўэ билан ифодалай 
олмади.
Ҳалн уйқум 
тарқагапи йўқ, сезилиб тургзндир
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Ж уд а қизиқ. У баъзан ичида неча марталаб иозик ва 
чиройли галларни топиб Сашенъкасинй эркалатиб юрар- 
ди... Айтилмаган, лекии қанта-қайта 
кўнгилда қайта- 
рилган сўзлар шеърга айланиб кетпшн екн ҳеч рўёбга 
чикмай қалбда оғнр юк бўлпб қолпшн лозим 
:
'с— Келажакни ўйлаш керак,— дедн Штпрлиц ўрнп- 
сиэ иборани ишлатганлигини дарҳол фаҳмлаб. 
•
/ -  Утмишспэ келажак 
ҳам бўлмайди,— деб жавоб 
берди Кэт, кўз ёшнни артар экан,— кечнр менн... Ғ
1
иғ- 
лаётган аёлни овутнш қанчалик қийинлпгинн биламан.Л- 
... Штирлни пастор Ш лаг 
билан учрашиб, 
ундан 
Даллес бнлан генерал Вольф ўртасидаги музокаралар 
юзасндан материал олгач, Кэтга ҳаммаси ортда қолди, 
деб қаттиқ янглишганлигпга 
иқрор бўлди. Ҳали ҳеч 
ннма тугамабди, о^тда қолмабди. Аксинча, бутун иш 
элди бошлаппши керак экан...
<
г Ю стас — Марказга.