Атм окда. Ги тлер ч и лар Герм ани яси ни нг сўнгги кунлари

ф. масди.
— С алом ,— деди у туйнукдан қараган аёлга. — Ур- 
сула Қальдер... Қизнм... Рухсат берншган...
гтт
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Ҳа, биламан. Лекнн ҳозир қизча ухлаши керак...
— Мен жўнаб кетяпман. Фронтга жўнаб кетяп м ан.^
Бнр оз айлантирмоқчиман, қўлимда ухлар... Иўргагинн 
ўзгартнриш эарур бўлиб қолса дарров олиб келаман.
— Доктор рухсат бермас, деб қўрқаман...
— Мен фронтга кетаётирман, — қайтарди Гельмут, — 
боламнн кўришдан маҳрум қнлмассиз.
— Яхши... Тушунарли... Ҳаракат қиламан. Бир оз 
кутинг, бирпас.
У бирпас эмас, ўн минут кутдн, унинг бутун вужудн 
титрарди, тиши-тишига тегмасди.
Ниҳоят туйнукча очилиб, унга оппоқ конверт узатиш- 
ди. Қиэнинг юзи оппоқ мато билан бекитиб қўйилганэди.
— Кўчага чиқмоқчимисиэ?
— Нима? — унинг гапига тушунмай сўради Гельмут.
Унинг қулоғига гап кирмасди, бировнинг гапи эшнги
беркқўшни хонадан эшитилаётган бўлиб туюларди. Кон- 
тузиядан кейин ҳаддан ташқари ҳаяжонланса, ана шун- 
дай ҳолатга тушарди. Кўчаларда бир неча марта ҳуш- 
дан кетиб қолган ҳоллар 
ҳам бўлган, 
бомбардимон 
вақтида вайрон қилинган госпиталлар ва етимхоналар- 
нн кўрганида у ҳушдан кетарди. 
•
— Агар қизча билан сайр қилмоқчи бўлсангиэ, сизга 
еравача берамиэ.
— Нега?
— Қўлда кўтармаслик учун.
— Иўқ, раҳмат, қўлда кўтарсам роҳат қиламан.
— Яхшиси боғимиэга киринг — у ер тинч ва бомбар- 
димон бошланса бомбапанага кириб олишингиз мумкин.
— Яхши. Мен хабар оланчи, автобус келмаганмикан, 
кейин уйга кираман...
— Қайси уйга?
— Боғга... Қечирасиз, боғга...
— Тобингиэ жойндами, ўзи?
— Ҳа? Нимайдн?
— Рангингиз оппоқ оқарган...
— йўқ, йўқ, — дедн Гельмут ва кўчага чиқиб кетди.
У кўчага чиқпши билан орқасида машина тормози-
нинг чийиллашини эшитди. Ҳарбий шофёр Гельмутдан 
икки қадам нарида тўхтаган машинаси эшигидан қараб, 
бақирди: 
«
— Кўрмнсан! Машннани кўрмайсанми?!
Гельмут қиэини бағрига босиб, ннмалардир деди ва
278
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

подвал 
томон йўрғалаб кетди. 
Кэт эшик олдида 
^ у н и кутиб турарди. Бола яшик устида ётарди. У ётган 
жойида қимирлаб ухлаб ётарди.
— Ҳозир, — деди Гелъмут қизини Кэтга узатар экан, 
— олиб туринг, мен бекатга бориб тураман. Муюлишдан 
чнқиб келаётган автобус кўриниб туради у ердан. Кў- 
ркниши билан бу ёққа чопаман
Кэтнинг қизчани авайлаб олаётганини 
кўриб, Гель- 
мут кўзига яна ёш келди.
— Яхшиси бирга 
борақолайлик, — деди Кэт, — ке- 
лпнг, бирга борамиз!
— Қўяверинг, мен дарҳол 
қайтаман, — деб жавоб 
берди у, эшик олдидан. — Уларнинг қўлида суратингиз 
бўлиши мумкин, мен эсам контузиягача бутунлай бош- 
қача эдим. Кутиб туринг, ҳоэир қайтаман.
У автобус бекати томон югурнб кетди. Кўчада ҳеч 
зот йўқ эди.
«Етимхонани кўчириб кетсалар, мен қизимдан маҳрум 
бўламан. Кейнн уни қаердан топнб бўлади? Бомба та- 
гида ҳалок бўлншга тўғри кел са— бирга ҳалок бўлган 
яхши. Б у аёл уни эмизиши мумкин — ахир, эгизакларни 
Ф  ҳам бир аёл эмизади-ку... Бу ишим учун худо илгариги 
гуноҳларимни кечирар. Ақалли Смоленск ёнидаги ўша 
даҳшатли гуноҳнмни.
Бмғир томчплай бошладп. Муздек ёмғир ёғарди, ле- 
кин, деди ўзига-ўзн Гельмут, 
баҳор ёмғнридан кейин 
кун исий бошлайди.
«Етимхонадагп сапптаркалар автобусга ўтираётгани- 
мизнн кўрмасалар бўлганн. Ҳайвонот боғнгача етиб пл- 
сак, у ердан поеэдда жўнаймиз. Еки қочоқлар орасига 
кирнб оламиз. Улар ичида ғойиб бўлнш осонроқ. Мюн- 
хенга етиб олгунимизча у қнзчатш эмиэнб туради. Кейин 
онам ёрдам берар. У ердан энага топнш мумкин бўлар. 
И ўқ бундай қнлиб бўлмайди, мени қпдиришади-ку ахир... 
Демак, онампнкига боришим мумкин эмас. Аҳамияти 
йўқ. Ш у шаҳардаи ғойпб бўлиш керак. Далалар бошла- 
ниши бплан ёки ўрмонга киришимиз бплан хамма нарса 
ўзгаради. Шидюлга, денгпэ томонга бориш ҳам мумнин. 
Ханснннг олднга: фроптдаги ўртоғимнинг олдига кетга- 
пммни ким билиб ўтирибди».
9  
Гельмут қалпоғини қулоғига туширди. Тнтроғи босил- 
дн. Танасининг чап томонига аста-секин 
иссиқ югура 
бошлади.
279
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

«Ёмғир ёққани яхши бўлди, — ўйларди у, — ҳар ҳа- 
лай, атрофингда қандайднр ҳаракат бор... Бнрон нарса- 
ни кутиб турганингда ҳамма ёқни сукунат босса, кшии 
чидай олмайди. Емғир ёкн қор ёғиб турса киши ўэини 
унчалик ёлғиз сезмайди».
Ҳамон ёмғир қуярди, лекнн бирданига булутлар тар- 
қаб, баланд-баландларда кўм-кўк осмон парчаси ва қу- 
ёшпинг бнр чети кўрпнди.
«Ана баҳор ҳам етнб келдп, — ўйлади Гельмут. — Эн- 
дн мансалар ҳам чнқа бошлайди...».
Муюлншда олди текнс автобус кўринди.Тельмут под- 
вал томон чопмоқчн бўлиб тургаи эди, бнрданига авто- 
бус орқасидан нккита қора даҳшатлн машнналар чиқиб, 
кўча қоидасинн бузнб етпмхона томон келавердн. Гель- 
мутнинг яна оёғи бўшашиб кетди, чап қўли муэлай бош- 
ладн — булар гестапо машинаси эдн. У аввал қочмоқчн 
бўлди, лекнн қочиб кетаётган одамнн кўрнб шубҳалана- 
дилар, кейин эса рус аёлп билан қизинн қўлга тушириб, 
олнб кетадилар; энг яхшиси шу ерда қимирламай туриш, 
ўтиб кетганларидан кеннн, подвалга бориб ҳовлима-ҳов- 
ли ғониб бўлиш кераклигинп фаҳмладн. «Қизнмни ҳо- 
эир олнб кетганимни айтадилар ва улар дарҳол тсва- 
рак-атрофни қндира бошланднлар. Подвалдан рус аё.пн- *
ни дарҳол топиб оладилар. У менинг қиэим эканлигипн 
айтмас. Яшнрин квартирада ҳам ҳеч ннма айтмади-ку».
Қизинпнг тақднри кейин нима бўлишинп яхши тасав- 
вур қила олмас эди. Агар шу ерда ҳушидан кетиб қол- 
са, уни шу аҳволда қўлга тушнрадулар. Кейин қиэнни 
ечинтириб совуқ кираётган дераза рлдида ушлаб тура- 
дилар, баҳор эса энди бошланяпти ва ҳаво ҳали-вери 
нсиб кетмайди... Лекин ҳоэир бошқача қилса, рус аёли 
отишмани эшитиб, иима бўлганиии дарҳол пайқаб ола- 
ди. Нонкўрлик қилмас. Бўлиши мумкин эмас...».
Гельмут асфальт йўлга отнлиб чнқиб, биринчн маши- 
нанинг ён ойнасига бнр неча марта ўқ уздн. У автомат- 
дан сурункаснга узилган ўқ овоэннн эшитнб, ҳаётидаги 
охиргн оғриқни сезгунга қадар хаёлндан ўтган нарса1
: 
«Унга қизимнинг нсмини антмадим-ку...» деган фнкр бўл- 
ди ва шу ўй бплан жон берди.
— Иўқ, жанобим,— дедн бундан олдин Гельмутнинг 
қиэчасини чиқариб берган аёл,— ўн минутча бўлди, яо - ^
лос...
2 во
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

— Бўлмаеа қиэча қаерда? — қовогини солиб сўради
сочли иэқувар, сочини бўяган ўртоғининг жасадига
қарамасликка ҳаракат қилиб. V эшик ённда, ерда ётар- 
ди; унинг жуда қарилигн яққол кўзга ташланади: у со- 
чини сўнггн марта бўяганидаи бери анча вақт ўтган 
бўлса керакк! , сочининг таги кул ранг.учлари эса жи- 
гар ранг эдн.
— Меннмча улар машинада кетднлар, — деди 
яна 
бир аёл,— шундоқ ёнгинасига бир машина келиб тўхта- 
ганди.
— Қнзчанинг ўэи машинага ўтнриб кетднми?
— йўғ-э, — жиддий жавоб 
бердн аёл, — унннг ўэи 
машинага ўтира олмайди, ҳали чақалоқ-ку...
Мюллер бундай деди:
— Ҳамма ерни яхшилаб текширинглар, мен қайти- 
шим керак. Иккннчн машнна ҳам ҳоэир келнб қолади, 
у нўлга чнқибди... Қпэ қандай қилиб машинага чиқнб 
қолиши мумкин? — сўрадн у, эшик 
олдида 
орқасига 
ўгирилиб. — Қанақа машина экан?
— Катта машнна.
— Ю к машннасимн?
Ф  — йўқ, енгил машина. Яшнл ранг...
■
— Номерни эслаб қолмагандирсиэ, албатта.
— Эътибор бермабман.
— Тушуниб 
бўлманднган 
вазнят, — деди Мюллер, 
эшнкни очиб. — Атрофдаги уйларнн текширинг... Тушу- 
ииб бўлмайднган ваэнят...
— Атрофдаги ҳамма уйлар вайроп.
— Вайронларни ҳам текшнринг, — дедн у, — умумап 
олганда, бу иш шунчалик аҳмоқона ва ғўрларча бажа- 
рилгМжи, инма қилишингни бнлмайсан. Мутахасснс бўл- 
м аг^! кишининг мантпқннн тушунншннгиэ қийин экаи.
— Балки у ўтакетган айёр мутахассисднр? — деди оқ 
сочли чол сигарета тутатар экан.
— Айёр мутахассис етимхонага бормасди,— жавоб 
берди Мюллер ва хонадан чиқиб кетди: яқинда Шольнга 
телефон қилнб, Берндагн яширнн квартнра фош этилга- 
ни, Шнейцария полицняси томонидан қўлга туширилга- 
ни, чунки шифрни олиб борган рус ялоқачисн ўэнни ўЗи 
ўлдирганн ҳақидаги хабарни эшитган эди.
* Пастор Шлаг, маслаҳат қнлнб олганлариден, Ш7нр- 
лицга Лоэанпа манэараси тасвирлапган откритка ж ў-
2В«-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

натиб, истнқомат қилаётган жойига қайтиб келдн: у Му* 
қаддас Лаврентий ибодатхонасида яшарди. У ерга 
тапонннг қўли етнб бормайди, дегаи эди Штнрлнц пас- 
тор қўниши мумкин бўлган жойларни бирин-кетин эсла- 
ганида. У яшаётган хона баланд, 
шифти гумбазсимон 
эди. Ана шу оппоқ гумбаэсимон шифтигина унинг ибо- 
датхонада яшашидан дарак берарди, холос. Жиҳоэлар 
гамшоқ, қип-қизил духоба билан қопланган эди.
Шлагга бу хона бирон 
сабаб билан меҳмонхонада 
яшашни истамаган чет эллик меҳмонлар учун мўлжал- 
ланганини айтдилар. Б у чет эллик меҳмонлар, дейишди 
пасторга ҳамсуҳбатлари, европаликларни бир-бирлари- 
ни қириб юборишларидан қутқариш учун сулҳга эришиш 
мақсадларнни кўзлаб келган одамлар.
Ш лаг ойна олдига ўтириб олиб, узоқ вақт шаҳарни 
томоша қилди: бу ерда чироқпаналар йўқ, магазин пеш- 
тоқлари ва кинотеатрларда ранго-ранг чироқлар ёниб 
турарди. У айниқса одамларии томоша қилишдан чарча- 
масди. У талай йиллардан бери бунчалнк кўп ёшларни 
учратмаганди. Шунннг учун ҳам кейинги пайтларда Гер- 
манняда дунё кексайиб қолгандай бўлиб туюларди.
Кимдир эшикни тақиллатди. 
^
— Ҳа, кираверинг.
— Қаҳва ичасиэми? — сўради хизматчн чол.
— Ташаккур, ичмайман.
— Агар қаҳва, чой ёки сув ичгингиэ келиб қолса, 
менга қўнғироқ қилишннгиэ мумкин.
— Раҳмат.
— Бўлмаса, менга рухсат. Хайрли тун, пастор.
— Хайрли тун. Ҳа айтгандек, сиздан бир нарсани сў- 
рамоқчи эднм. Сизда люминал ёки бром йўқми? Ҳеч 
уйқу йўқ...
— Сўраб кўрай. Ҳозир қайтаман.
Пастор йнгирманчи 
йиллардан бери 
яхши билган 
Германиянинг собиқ канцлерн Брюнинг билан олиб бор- 
ган бугунгн суҳбатидан кейин, бирон дори нчмасам уй- 
қум келмас, деб ўйлади. У бугунги таассуротларни ёзнш 
учун дарҳол қўлига қалам олиши мумкин эди. Таассу- 
рот шунчалик кутилмаган ва даҳшатли эдики, пастор ав- 
вал ўэига келиб олиши, Брюнингдан эшитган гапларга 
қайтадан баҳо бериши ва шундан кейингина уни қоғо^ 
га тушириши керак эди.
«Суҳбат бошланишида,— деб шошнлмай, ҳар бир