Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali Yayla

Cumhuriyetin İlânı (29 Ekim 1923) 
2 Ekim 1923’te İtilâf Kuvvetleri İstanbul’dan ayrıldı. 13 Ekim’de 
Ankara’yı Türkiye Cumhuriyeti’nin başkenti yapan yasa kabul 
edildi. Atatürk daha 24 Eylül’de Cumhuriyet’i kurmak niyetini; 
“Neue Treie Presse” adlı bir Viyana gazetesi muhabiriyle yaptığı 
görüşmede ortaya koymuş; 23 Nisan 1920’de kurulan sistemin 
Cumhuriyet olduğunu fakat adının açıklanamadığını belirtip, 
yapılacak işin yalnızca isim koymak olduğunu söylemişti
. 
 
27 Ekim’de Fethi Okyar Hükümeti istifa etti. Yerine yeni bir 
hükümet oluşturulmasında güçlük çekiliyordu. Çünkü usûle göre 
her bakanın tek tek meclis tarafından seçilmesi gerekiyordu. Bu da 
bakanlar kurulu içinde uyum sorunları yaşanmasına neden ol-
uyordu. Oysa cumhuriyet olunca başbakan, bakanlarını kendi be-
lirleyecek, dolayısıyla uyumsuzluk ihtimali azaltılmış olacaktı. İşte 
cumhuriyet bir bakıma bu tip teknik zorlukları çözmek için pratik 
bir çare olarak geliştirilmiş gibidir.
29 Ekim 1923 günü 1921 Anayasası’nda gereken değişiklik kabul 
edilerek Cumhuriyet kuruldu. TBMM reisi olan Mustafa Kemâl oy-
birliğiyle cumhurbaşkanı seçildi. Teşekkür konuşmasında “Türkiye 
Cumhuriyeti mes’ut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” dedi. 1920’ler 
İlke 7: Yedek subayların yaşam ve geleceklerini kendilerine ve ülkeye en yararlı 
bir biçimde güven altına almak temel amaçlarımızdandır. 
İlke 8: Halkın işlerinin en kolay biçimde sonuçlandırılması, çalışkan, yetenekli, 
dürüst bir memurlar zincirinin tam bir düzenle, usûllere ve yasalara uygun ola-
rak iş görmesine bağlı olduğundan memur sınıfı, bu anlayışla tamamlanacak ve 
bütün devlet hizmetleri aralıksız denetim ve gözetime tabi olacaktır. Öte yandan 
memurların atanması, görevden alınması, rahat ve huzur içinde yaşamaları, 
dokunulmazlıkları, sorumluluk, emeklilik ve ödüllendirilmeleri bir usûle bağla-
nacaktır. Yurt münevverlerinden (aydınlarından) ve çeşitli mesleklerden devletin 
hizmet birimlerinde en iyi biçimde yararlanılması kararlaştırılmıştır. 
İlke 9: Harap olan ülkemizin çabucak onarılıp yeniden yapılanması için devletçe 
alınacak tedbirlerden başka inşaat ve tamirat, yer yer şirketler kurulması teşvik 
edilip sağlanacak ve ferdî girişimleri korumayı sağlayan hükümler konulacaktır. 
42
1935 yılında yapılacak 4. Kongrede parti “Cumhuriyet Halk Partisi” adını ala-
caktır. 

---

Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Ders Notları Öğr. Gör. Ali YAYLA 
 
Sayfa 76 / 174
Avrupa’da cumhuriyet düzenlerinin, demokrasinin; 1930’lar da yo-
baz, ırkçı, hatta totaliter diktatörlüklerin gelişme yılları olacaktır
43
.