Astronomiyadan ma’lumotnomalar
www.Orbita.Uz
kutubxonasi
65
w
w
w
.O
r
b
it
a
.U
z
m
a
’
lu
m
o
tn
o
m
a
la
r
m
a
r
k
a
z
i.
Ba’zi
asteroidlarning orbitasi esa, kichik cho‘ziqliklarga ham ega, masalan Ikar nomli asteroid Merkuriy
orbitasigacha suqilib kirishi mumkin. Barcha
asteroidlarning orbitalari, katta sayyoralarning gravitatsion
ta’siri ostida o‘zgarishlarga duchor bo‘lib turadi. Agar asteroid katta sayyoralarning biriga (masalan Yupiter
yoki Saturn, Mars kabi) o‘ta yaqin kelib qolsa, o‘sha sayyora gravitatsiyasi ta’sirida,
uning orbitasi keskin
o‘zgarishi mumkin.
Asteroidlarning kelib chiqishi borasida bir necha ilmiy farazlar mavjud. Ulardan eng mashhuriga ko‘ra,
Asteroidlarning asosiy markazlashgan hududi – Mars va Yupiter orbitalari oralig‘ida qachonlardir Faeton (uni
Olbers sayyorasi ham deb atashadi) nomli ulkan sayyora mavjud bo‘lgan va u qandaydir falokatli sababga
ko‘ra, parchalanib ketgan. Mazkur sabab Faetonning yirik tashqi osmon jismi bilan (masalan
kometa yoki
boshqa bir sayyora bilan) to‘qnashib ketganligi bo‘lishi yoinki, boshqa kuchlar, masalan Yupiterning tortish
kuchi yoki ichki termoyadro portlashlari natijasida kelib chiqqan bo‘lishi mumkin ekan.
Asteroidlar haqida ba’zi ma’lumotlar
Eng yirik asteroidlar:
№
Asteroid
yo‘ldosh nomi
Quyoshdan o‘rtacha
uzoqligi
(a.b.)
Aylanish davri
(yil)
Diametri
(km)
Ramzi
1
1
Serera
2
2.77
4.60
1003
⚳
2
Pallada
2.77
4.61
608
⚴
4
Vesta
3
2.36
3.63
538
⚶
10
Gigiya
3.15
5.59
450
31
Evfrosinya
3.16
5.62
370
704 Interamniya
3.06
5.40
350
511 Davida
3.19
5.69
323
65
Kibela
3.42
6.35
309
52
Yevropa
3.10
5.45
289
451 Patientiya
3.06
5.37
276
Yerga davriy yaqinlashib turadigan asteroidlar:
№
Asteroid
yo‘ldosh nomi
Quyoshdan o‘rtacha
uzoqligi
(a.b.)
Aylanish davri
(yil)
Diamteri
(km)
Yerga eng yaqin
kelgan masofasi
(mln. km.)
-
Germes
1.29
1.47
1
0.6
-
Adonis
1.97
2.76
0.3
1.5
1620 Geografos
1.24
1.39
3
2
-
Apollon
1.49
1.81
1
3
1566 Ikar
1.08
1.12
1
6
1221 Amur
1.92
2.67
2
15
433
Eros
1.46
1.76
23
23
1
Asteroidlar kashf etila boshlagan ilk davrlarda, qadimgi astronomiya an’analariga ko‘ra asteroidga maxsus ramz berilgan. Biroq,
asteroidlarning juda ko‘pligini u paytlar olimlar tasavvur qilishmagan. Shu tufayli keyinchalik asteroidlar
sonining ortishi bilan
ramz biriktirish an’anasi tartib bo‘yicha 37 asteroiddan keyin to‘xtab qolgan. Mazkur sababga ko‘ra, faqat eng avval kashf etilga
asteroidlargina o‘z maxsus astronomik ramziga ega.
2
Serera 2006 yilgacha eng katta asteroid deb hisoblar edi. 2006 yil 24 avgustdagi Xalqaro astronomiya ittifoqining qaroriga ko‘ra
u kichik sayyora – karlik sayyora deb qayta tasniflandi va asteroidlar turkumidan chiqarildi.
3
Vesta – Asteroidlar ichida qurollanmagan ko‘z bilan kuzatish mumkin bo‘lgan yagona obyekt.