Asr jahon ta

XX ASR JAHON TA'LIM TIZIMIDAGI GLOBAL TENDENSIYALAR..


Reja:
1. Amerika Qoʻshma shtatlarida ta’lim tizimi.
2. Yaponiya, Janubiy Koreya ta’lim tizimi.
3. Fransiya, Germaniya ta’lim tizimi.
4. Oʻzbekiston ta’lim tizimi va hamkorlik yoʻnalishlari.
Amerika Qoʻshma Shtatlarida ta’lim tizimi. Amerika Qoʻshma shtatlarida bolalar 6 yoshdan 17 yoshgacha 12 yil oʻqiydilar. Ta’lim tizimi quyidagicha tashkil etilgan:
1. 3 yoshdan 5 yoshgacha maktabgacha tarbiya muassasalarida.
2. Boshlangʻich maktab. Bu bosqich 1-5-sinflarni oʻz ichiga oladi.
3. Toʻlik boʻlmagan oʻrta maktab. Bu bosqich 6-8-sinflardan iborat.
4. Yuqori maktab. Bu bosqichda 9-11-sinflar boʻladi. Mazkur yuqori maktab bilan oliy ta’limni aralashtirmaslik kerak.
Amerika maktablarida 9-sinfgacha asosiy e’tibor matematikaga emas, balki tabiiy fanlarga qaratiladi, yuqorida tasdiqlangan yagona dasturlar boʻlmaydi. Oʻquvchilar uchun yagona, majburiy darsliklar, qoʻllanmalar yoʻq. Amerika maktablarida texnikaviy jihatdan yaxshi jihozlangan, sinflar kompyuterlashtirilgan. Har bir maktabda boshlangʻich sinf oʻquvchilarini tashiydigan maxsus avtobuslar, stadionlar, turli laboratoriyalar bor. Amerika maktablarining aksariyati davlat ixtiyorida boʻlib, davlat mablagʻi bilan ta’minlanadi. Lekin shaxsiy maktablar ham anchagina. Katta shaharlarda yashovchi oʻziga toʻq ota-onalar farzandlarini shaxsiy maktablarga berishga harakat qilishadi. Davlat maktablarida tekin, shaxsiy maktablar esa – pullik oʻqitiladi. Vashington shahridagi shaxsiy maktabda bolani oʻqitish uchun bir yilga taxminan oʻn ming dollar toʻlash kerak. Bunday maktablarda boy oila farzandlari ta’lim oladilar. Shaxsiy maktablarning har biri oʻziga xos xususiyatlarga, maxsus dasturlarga, maxsus oʻqituvchilarga ega. Bunday maktablarda sinfda oʻqiydigan oʻquvchilar soni kam boʻladi. Shaxsiy maktablarda boshlangʻich sinflardan boshlab estetik tarbiyaga, san’atga alohida e’tibor beriladi.
Amerika davlat maktablarining yuqori sinflaridagi oʻqish-oʻqitish tizimi biznikidan tubdan farq qiladi. Yuqori sinflardagi har bir oʻquvchiga alohida oʻqituvchi-murabbiy biriktiriladi. U shu oʻquvchining qobiliyati, qizikishlarini sinchiklab oʻrganib, faqat shu oʻquvchiga mos alohida reja tuzadi, uning oʻqishiga rahbarlik qiladi. U oʻrganishi lozim boʻlgan majburiy fanlar roʻyxatini tuzib chiqadi. Masalan, 9-sinf oʻquvchisi bir fandan, deylik, kimyodan kuchli boʻlsa-yu, chet tilidan oqsasa, bu oʻquvchiga 9-sinfda oʻninchi sinf rejasi boʻyicha kimyoni oʻrganishga ruxsat etiladi. U chet tilini 9-sinf hajmida yoki yengillashtirilgan reja boʻyicha oʻrganishi mumkin. Kimyodan yoki matematika, biologiya, fizika va boshqa tabiiy fanlardan maktab rejasini muddatidan oldin tugatgan, barcha nazorat ishlarini topshirgan oʻquvchiga maktabda oʻqib yurgan vaqtidayoq shu fanlar boʻyicha oʻzi kirmoqchi boʻlgan kollejning birinchi kursi imtixonlarini ham topshirishiga imkoniyat yaratiladi.
Amerikaning yuqori maktablarida shunday oʻqituvchilar borki, ular kollejlarning birinchi kurslarida oʻqitiladigan ma’lum fanlardan dars berishlari hamda imtixon olishlari shart. Amerika maktablarida bitirish imtixonlari yoʻq. Oliy oʻquv yurtlariga kirish uchun bizdagidek kirish imtixonlari olinmaydi. Biroq har bir abiturient oliy oʻquv yurtiga kirish uchun matematika va ingliz tilidan sinov (test) topshiradi. Bunday testlar Amerikada har yili 3-4 marta oʻtkaziladi. Sinov savollari kitob shaklida har yili chop etiladi. Ularda mingga yaqin mashqlar, masalalar va ularning yechimlari koʻrsatiladi. Sinflarda qanday savollar boʻlishi bizga oʻxshab sir tutilmaydi, balki ochiq-oydin “matematika va ingliz tilidan bu yil mana shu savollarga javob berish lozim” deb koʻrsatiladi. Oʻquvchilar bu kitobni olib, kirish sinovlariga tayyorlanadi.
Amerikada talabalar matematika va ingliz tilidan kirish sinovlarini 10-12-sinflarda oʻqib yurgan vaqtlarida, oʻzlariga qulay paytda topshira oladilar.
Amerika oliy oʻquv yurtlariga kirish uchun belgilangan sinov (test)lar ikki xil boʻladi: