Asoslarining shakllanishi

TOSHKENT 2017

1. 
   • Diniy ong asoslarining shakllanishi
   

2. 
   • Ilk diniy tasavvurlar
   

• 
  Insoniyatning qadimiy hayot tarzi
  

3

• 
  Birinchi, “teologik yondashuv” (dinning paydo bo‘lishi bevosita insoniyatning yaralishi bilan bog‘liq);
  

• 
  Ikkinchi, “materialistik yondashuv”
  

(dinlar soddadan - murakkabga, umumiylikdan - xususiylikka, ko‘pxudolikdan - yakkaxudolikka tomon uzoq tarixiy evolyutsion jarayonni bosib o‘tgan)

• 
  Tomas Gobbs – odamlarning tabiat va jamiyat rivojlanishi qonuniyatlarini bilmasligi,ular oldidagi ojizligi, doimo tahlika va qorquvda yashashlari natijasida din vujudga kelgan;
  
• 
  Ogyust Kont va Lyudvig Buxnerlar - din bu ijtimoiy hodisa, inson tafakkuri, emotsiyalari mahsulidir;
  

• 
  ingliz faylasufi Xerbert Spenser - ibtidoiy qabila dinlarining kelib chiqishiga qo‘rquv natijasida “ajdodlarga sig‘inish” sabab bo‘lgan;
  

• 
  taniqli psixolog Zigmund Freyd - dinning kelib chiqishi aynan qo‘rquv hissi bilan bog‘liq;
  

• 
  Ibtidoiy odamlar ruhlarga, tabiat hodisalari (suv, olov, quyosh singari)ga va mavjudotlar (ot,
  

bug‘u, mushuk kabilar)ga sig‘inganlar.










- Bu nafaqat uning hayoti va faoliyatiga, fe'l- atvoriga, balki uning fikrlash darajasiga, kuchli hayajonlanishiga, tasavvur etishiga, mustahkam haqiqiy yoki soxta mantiqiy qonuniyatlarni kashf etishiga ta'sir ko‘rsatdi.





Ibtidoiy odam o‘z qarindoshlarini ko‘mishda maxsus marosimlar, ma'lum tayyorgarlik udumlariga amal qilar edi

• 
  Ibtidoiy odam marhum ajdodlarining ruhlari sehrli usullar bilan hayvonlar hulqiga ta'sir etish imkoniyatiga ega deb bilar edilar. Bu tasavvurlar tiriklar bilan marhumlar o‘rtasidagi vositachilar, ya'ni turli hildagi sehrgarlar va shamanlar
  

faoliyatining kelib chiqishiga sabab bo‘ldi.

• 
  Ibtidoiy odamlar o‘zlari va hayvonlar o‘rtasidagi tabiiy va g‘ayritabiiy aloqalar mavjudligi haqidagi tasavvurlarga ega edilar. Bu bilan birga marhum ajdodlarining ruhlari sehrli usullar bilan hayvonlar hulqiga ta'sir etish imkoniyatiga ega deb bilar edilar.
  

• 
  Totem so‘zi - Shimoliy Amerikada yashaydigan Ojibva qabilasi tilida
  

«uning urug‘i» ma'nosini anglatadi. Uning mohiyati
«odamlarning hayvonot yoki o‘simlikning muayyan turlariga qarindoshlik aloqalari
bor», deb e'tiqod qilishdir.

• 
  Animizm (lotin tilida anima - ruh, jon ma'nolarini anglatadi). Animizm ruhlar mavjudligiga ishonch, tabiat kuchlarini ruhlantirish hayvonot, o‘simlik va jonsiz jismlarda ruh, ong va tabiiy qudrat borligi haqidagi ta'limotni ilgari suruvchi ilk diniy shakllardan biri.
  

• 
  Animizm zamonaviy dinlarning barchasining asosiy aqidaviy qismini tashkil etadi. Jumladan, jahon dinlari bo‘lmish buddaviylik, xristianlik va islomda ham ruhlar
  

haqidagi ta'limot mavjud.

• 
  Shomonlik yoxud sehrgarlik («shomon» so‘zining tungus tilidagi ma'nosi «sehrgarlik»). Sehrgarlik (afsun, magiya) real natijalar olish uchun ilohiy kuchlarga ta'sir etish maqsadida amalga oshiriladigan ritual - urf-odatlar majmuasidir.
  

• 
  Shamanlar va afsungarlar jazavali va asabiy kishilar bo‘lib, odamlar ularni ruhlar
  

bilan muloqotda bo‘lish, ularga jamoaning umid va niyatlarini yetkazish, ularning irodasini talqin qilish qobiliyatiga ega ekanligiga chuqur ishonganlar.