Asosiy tushunchalar

DNK oxirini replikatsiya qilish muammosi

Bakterial xromosomalardan farqli oʻlaroq, eukariotlarning xromosomalari chiziqli (novda shaklida) boʻlib, bu ularning uchki qismlari (chekka oxirlari) borligini anglatadi. Bu uchlarni replikatsiya qilish muammo tugʻdiradi. Xromosomaning oxiridagi uchlari har bir DNK replikatsiyasi siklida toʻliq koʻchirilmaydi, natijada xromosoma asta-sekin qisqarib boradi.
Buning sababi nimada? DNK nusxasi koʻchirilayotganda replikatsiya vilkasidagi yangi zanjirlardan biri uzluksiz sintezlanadi va u yetakchi zanjir deb yuritiladi. Boshqa zanjir juda koʻplab kichkina Okazaki fragmentlaridan sintezlanadi, har biri oʻz RNK praymerlariga ega boʻlib, bular orqada qoluvchi zanjir deyiladi. (Toʻliqroq maʼlumot olish uchun DNK replikatsiyasi maqolasini koʻrib chiqing.)
Koʻp hollarda Okazaki fragmentlarining praymerlari osonlikcha DNK bilan almashtirilishi va yaxlit zanjir hosil qilishi mumkin. Ammo replikatsiya vilkasi xromosoma oxiriga yetganda (koʻpgina organizmlarda, jumladan, odamlarda) qisqa masofali DNK mavjud boʻlib, Okazaki fragmenti bilan qoplanmagan, aslida bu qismga praymer tushirishning iloji yoʻq, chunki praymer xromosomaning bu qismiga tushmaydi^11start superscript, 1, end superscript. Shuningdek, oxirgi Okazaki fragmentining praymerini boshqa praymer singari DNK bilan almashtirish mumkin emas. 
[Nega bunday holat kuzatiladi?]
Shu kabi muammolar tufayli eukariot xromosoma oxiridagi DNKning bir qismi replikatsiyaning har bir bosqichida nusxasi koʻchirilmay qolib ketadi va zanjirni tark etadi. Hujayra boʻlinishining bir nechta sikllaridan keyin xromosoma qisqaradi, chunki bu jarayon takrorlanib boradi.

Haqiqiy eukariot xromosomada koʻp sonli replikatsiya nuqtalari va koʻp sonli replikatsiya pufakchalari boʻlishi mumkin, ammo replikatsiya muammosi yuqorida koʻrsatilgandek boʻladi. Rasmda “Telomer qisqarishi” keltirilgan.
[Xromosoma oxiridagi yetakchi zanjirga nima boʻladi?]
Odam hujayralarida oxirgi RNK praymeri orqada qoluvchi zanjirning oxirgi uchidan 707070 dan 100100100 ta nukleotidgacha uzoqda joylashishi mumkin^{2}2squared. Shunday qilib, odamlarda toʻliq yakunlanmagan replikatsiya natijasida hosil boʻlgan zanjirdagi ochiq joylar ancha uzayadi va xromosoma hujayralar boʻlinishining har bir sikli davomida sezilarli darajada qisqaradi.