Asosiy tushunchalar

Kirish

DNKning saraton kasalligiga nima aloqasi bor? Saraton hujayralar nazoratsiz boʻlinib, stop signallari ularga taʼsir qilmay qoʻyganda va oʻsma hosil qilganda kelib chiqadi. Uning bu xususiyatlari mutatsiyalar yigʻilib borishi yoki DNK tarkibidagi oʻzgarishlarga bogʻliq.
Replikatsiya xatolari va DNK shikastlanishi aslida bizning tanamiz hujayralarida doimo sodir boʻladi. Ammo aksariyat hollarda ular hech qanday saraton yoki mutatsiyalarga olib kelmaydi. Buning sababi shundaki, ular DNK tekshiruvi va tuzatish mexanizmlari yordamida aniqlanadi va bartaraf etiladi. Agar shikast bartaraf etilmasa, hujayra (apoptoz)ga uchraydi.
Faqatgina bu mexanizmlar ishdan chiqsagina mutatsiya sodir boʻladi va keyingi hujayralarga oʻtkaziladi. Saraton esa bitta hujayraning oʻzida mutatsiyalar toʻplanishi natijasida sodir boʻladi.
Bu maqolada biz replikatsiya xatoliklari va DNK shikastlarini bartaraf etuvchi mexanizmlarni yaqindan koʻrib chiqamiz. Bularga quyidagilar kiradi:

• 
  DNK replikatsiyasi davomida yuzaga keluvchi xatolarni toʻgʻrilovchi tahrirlash
  
• 
  DNK replikatsiyasida notoʻgʻri joylashgan asoslarni toʻgʻrilovchi nomuvofiqlikni tuzatish
  
• 
  Hujayra sikli davomida shikastlar va xatoliklarni aniqlovchi toʻgʻrilovchi reparatsiya yoʻllari
  

Tahrirlash

DNK polimerazalar hujayrada DNKni quruvchi fermentlardir. DNK replikatsiyasi davomida aksariyat polimerazalar oʻz ishini “tekshirish” xususiyatiga ega. Bu jarayon tahrirlash deyiladi. Agar polimeraza notoʻgʻri asos qoʻshilib qolganini aniqlasa, DNK sintezi davom etishdan oldin u asos olib tashlanadi va mos keluvchi asos bilan almashtiriladi^11start superscript, 1, end superscript.

Tahrirlash:

1. 
   DNK polimeraza yangi zanjirning oʻsib borayotgan 3ʼ oxiriga yangi asos qoʻshadi. (Andozada G joylashgan, polimeraza esa S oʻrniga T ni joylashtiradi).
   
2. 
   Polimeraza asosdagi xatolikni aniqlaydi.
   
3. 
   Polimeraza ekzonukleaza aktivligidan foydalanib yangi zanjirning 3ʼ oxiridagi notoʻgʻri joylashtirilgan T ni olib tashlaydi.