Asosiy tushunchalar

6.15. O‘zgaruvchan tok zanjiriga transformasiya koeffisienti K_T=300/5 bo‘lgan tok transformatori orqali elektromagnit sistemasidagi ampermetr ulangan. Shu asbob o‘lchaydigan nominal tokning qiymati 5a. Asbobning shkalasi 100 ta bo‘linmaga bo‘lingan. Tok transformatorini hisobga olgan holda ampermetrning doimiysi aniqlansin.

6.16. Elektrodinamik sistemadagi vattmetr nominal kuchlanishi U_H=300 V va nominal toki I_H=5A bo‘lgan elektr zanjiriga ulangan. Asbobning shkalasi 150ta bo‘linmaga bo‘lingan. Asbob o‘zgaruvchan tok zanjiriga ulanganda uning strelkasi 100 ta bo‘linmaga burilgan. Zanjirning quvvati aniqlansin.

6.17. Nominal kuchlanishi U_n=150 V va nominal toki I_n=5 a bo‘lgan elektrodinamik sistemadagi vattmetr transformasiya koeffisienti K_T=200/5 bo‘lgan tok transformatori orqali bir fazali tok zanjiriga ulangan. Asbobning shkalasi 150 ta bo‘linmaga bo‘lingan. Vattmetrning strelkasi 100 ta bo‘linmaga burilgan. Zanjirning quvvati aniqlansin.

6.18. Nominal toki I_n=10A bo‘lgan elektrodinamik sistemadagi ampermetr tekshirish uchun 6.8-rasmdagi sxema buyicha elektrodinamik sistemadagi namuna asbob bilan ketma-ket ulangan. Tekshirilayotgan asbobning kursatishi, 8 A, namuna asbobning kursatishi 8,2 A ga teng. Ampermetrning, absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklari, shuningdek, tugrilash koeffisienti aniqlansin.

6.19. Nominal kuchlanishi U_n=150 V bo‘lgan elektromagnit sistemadagi voltmetr tekshirish uchun 6.9-rasmdagi sxema buyicha elektrdinamik sistemadagi namuna asbob bilan parallel ulangan, tekshirilayotgan asbobning ko‘rsatishi 100 V. Namuna asbobning ko‘rsatishi 102,5 V. Asbobning aniqlik sinfi aniqlansin.



6.20. O‘zgarmas tok zanjiriga ulangan elektromagnit sistemadagi voltmetr 132 volt kuchlanishni ko‘rsatdi. Xuddi shu asbobni o‘zgaruvchan tok zanjiriga ulaganda 127 volt kuchlanishni ko‘rsatdi. O‘zgarmas tok zanjirida, shuningdek, o‘zgaruvchan tok zanjirida ham kuchlanishning haqiqiy qiymati 130 voltga teng. Ulashning ikkala holati uchun asbobning nisbiy o‘lchash xatoligi aniqlansin. O‘lchashning ikki holati uchun asbobning ko‘rsatishlaridagi farqni qanday tushuntirish mumkin?

6.21. Aniqlik sinfi 1,5 bo‘lgan elektrodinamik voltmetr shkalasi 250 voltga darajalangan. 127 va 220 volt kuchlanishda voltmetrning o‘lchash xatoligi aniqlansin.

6.22. Nominal toki I_n=5A ga teng bo‘lgan magnitoelektrik sistemadagi ampermetrning ichki qarshiligi r_A=0,015 Omga teng. Asbobning o‘lchash chegarasini 15 A gacha oshirish kerak bo‘lgan shunt qarshiligining qiymati aniqlansin. Ampermetrning shunt qarshilik ulanish sxemasi chizilsin.

6.10-rasm

6.23. Elektromagnit sistemadagi voltmetrning ichki qarshiligi r_v=20000 Om, nominal kuchlanishi U_n=380 V. Voltmetrning o‘lchash chegarasini 600 voltgacha oshirish uchun kerak bo‘lgan qo‘shimcha qarshilikning qiymati aniqlansin. Volmetrning qo‘shimcha qarshilik bilan ulanish sxemasi chizilsin.

6.24. Magnitoelektrik sistemadagi voltmetr 3-15-150-300 v nominal kuchlanishlarga ishlab chiqariladi. 6.10-rasmda asbobning elektr sxemasi keltirilgan. Asbobning ichki qarshiligi r_i=33 Om va nominal toki I_H=7,5 ma ma’lum bo‘lsa, r₁, r₂, r₃ va r₄ qo‘shimcha qarshiliklarning qiymati aniqlansin

6.25. Ampermetr, voltmetr va vattmetr transformasiya koeffisienti K_T=400/5 bo‘lgan tok transformatori va transformasiya koeffisienti K_k=3000/100 bo‘lgan kuchlanish transformatori orqali bir fazali o‘zgaruvchan tok tarmog‘iga ulangan (6.11-rasm). Asboblarning ko‘rsatishi quyidagilarga teng: I=3,6 A; U=90 V; P=324 Vt. Zanjirning toki, kuchlanishi va quvvati aniqlansin.

6.11-rasm	6.12-rasm

6.26. Xonadonda nominal kuchlanishi U_n=220 V va nominal toki I_H=5V bo‘lgan bir fazali elektr hisoblagich o‘rnatilgan. Elektr hisoblagichning darchasidagi yozuv buyicha uning nominal doimiysi aniqlansin. «1 kvt – diskning 1280 marta aylanishiga teng».

6.27. Bir fazali elektr hisoblagichni tekshirish uchun 6.12-rasmdagi sxema buyicha vattmetr ulandi. Bir daqiqa davomida elektr hisoblagichning diski 42 marta aylandi, bunda vattmetrning ko‘rsatishi 1000 vt. Elektr hisoblagichning nominal doimiysi C=1440 vt soniya/ayl. Elektr hisoblagichning haqiqiy doimiysi S_h, nisbiy xatosi va to‘g‘rilash koeffisienti  aniqlansin.

6.28. Ampermetrda nominal tok I_nom=10A, aniqlik sinfi 2,5. Qiymati 5A bo‘lgan tokni o‘lchashdagi mumkin bo‘lgan eng katta nisbiy xatolikni aniqlang. Darajasining yuqorigi chegarasi U_nom=100V bo‘lib, namuna asbob 20V ko‘rsatganda 21,2V ko‘rsatadigan voltmetrning aniqlik sinfini va o‘lchashdagi nisbiy xatolikni aniqlang. Voltmetr tekshirilganda berilagn nuqtada uning absolyut xatoligi katta bo‘lishi aniqlangan.

6.29. P=1200 Vt quvvatni ampermetr va voltmetr bilan o‘lchashda asboblar I=12A, U=102V ni ko‘rsatdi, rezistorning R=120 Om qarshiligini o‘lchashda esa I=0,5A, U=61V ko‘rsatdi. Ikkala holda ham o‘lchashning absolyut va nisbiy xatoligini aniqlang.

6.30. Magnitoelektrik ampermetrning nominal toki I_nom=10A. I=I_nom tokni o‘lchashda o‘lchash g‘altagidagi tok I_g‘=510^-3A, ampermetr qismlaridagi kuchlanish esa U_a=75mV bo‘ldi. Shuntning qarshiligini aniqlang. Tokni o‘lchashning eng yuqori chegarasini, ampermetr qismalaridagi kuchlanishni va shuntlash koeffisienti R_sh=1000, R_sh=4000 bo‘lganda asosiy shunt o‘rniga o‘rganiladigan shuntning qarshiligini toping.

6.31. Ko‘p chegarali voltmetrning to‘rt xil o‘lchash chegarasi bor, buning uchun to‘rtta rezistor o‘lchagich bilan ketma-ket ulangan, ularning birlashishi nuqtalari esa old panelga chiqarilgan. Kuchlanish uchinchi chegarada o‘lchanganda U=U_3nom=75V, o‘lchash mexanizmida kuchlanishning pasayishi U=0,3V, tok I=30mA. Qo‘shimcha rezistorlarning uchinchi o‘lchash chegarasiga muvofiq keladigan umumiy qarshiligini aniqlang.

Har qaysi chegara uchun qarshilik koeffisientlari ma’lum: R_1q=10, R_2q=50, R_3q=250, R_4q=500 bo‘lganda barcha o‘zgarish chegaralarini nominal kuchlanishni va to‘rtala rezistordan har birining qarshiligini aniqlang.

6.32.Sarf bo‘lgan har bir kilovatt-soat energiyaga bir fazali hisoblagichning diski 2500 marta aylanadi. Ma’lum yuklamada hisoblagichning diski 10 daqiqa davomida 125 marta aylandi. Agar elektr iste’molchining toki 3A, kuchlanishi 127V bo‘lsa, uning quvvat koeffisientini aniqlang. Agar iste’molchi masalaning shartiga ko‘ra bir miyorda sutkasiga 8 soat ishlagan, qolgan vaqtda yuklama ikki marta kamaygan bo‘lsa, bir oy davomida sarf bo‘lgan elektr energiyasining narxini aniqlang. 1 kVts energiyaning narxi 60 so‘m.