Asosiy tushunchalar

Yechish. Voltmetrning o‘lchash chegarasini oshiruvchi koeffisient:

m = U / U_V = 3000/100 = 30.

Qo‘shimcha qarshilik: R_sh = R_V (m - 1) = 20(30 - 1) = 580 kOm.

6.5. Ampermetrda nominal tok I_nom=10A, aniqlik sinfi 2,5. Qiymati 5A bo‘lgan tokni o‘lchashdagi mumkin bo‘lgan eng katta nisbiy xatolikni aniqlang. Darajasining yuqorigi chegarasi U_nom=100V bo‘lib, namuna asbob 20V ko‘rsatganda 21,2V ko‘rsatadigan voltmetrning aniqlik sinfini va o‘lchashdagi nisbiy xatolikni aniqlang. Voltmetr tekshirilganda berilagn nuqtada uning absolyut xatoligi katta bo‘lishi aniqlangan.

6.6. P=1200 Vt quvvatni ampermetr va voltmetr bilan o‘lchashda asboblar I=12A, U=102V ni ko‘rsatdi, rezistorning R=120 Om qarshiligini o‘lchashda esa I=0,5A, U=61V ko‘rsatdi. Ikkala holda ham o‘lchashning absolyut va nisbiy xatoligini aniqlang.

6.7. Magnitoelektrik ampermetrning nominal toki I_nom=10A. I=I_nom tokni o‘lchashda o‘lchash g‘altagidagi tok I_g‘=510^-3A, ampermetr qismlaridagi kuchlanish esa U_a=75mV bo‘ldi. Shuntning qarshiligini aniqlang. Tokni o‘lchashning eng yuqori chegarasini, ampermetr qismalaridagi kuchlanishni va shuntlash koeffisienti R_sh=1000, R_sh=4000 bo‘lganda asosiy shunt o‘rniga o‘rganiladigan shuntning qarshiligini toping.

6.8. Ko‘p chegarali voltmetrning to‘rt xil o‘lchash chegarasi bor, buning uchun to‘rtta rezistor o‘lchagich bilan ketma-ket ulangan, ularning birlashishi nuqtalari esa old panelga chiqarilgan. Kuchlanish uchinchi chegarada o‘lchanganda U=U_3nom=75V, o‘lchash mexanizmida kuchlanishning pasayishi U=0,3V, tok I=30mA. Qo‘shimcha rezistorlarning uchinchi o‘lchash chegarasiga muvofiq keladigan umumiy qarshiligini aniqlang.

Har qaysi chegara uchun qarshilik koeffisientlari ma’lum: R_1q=10, R_2q=50, R_3q=250, R_4q=500 bo‘lganda barcha o‘zgarish chegaralarini nominal kuchlanishni va to‘rtala rezistordan har birining qarshiligini aniqlang.

6.9.Sarf bo‘lgan har bir kilovatt-soat energiyaga bir fazali hisoblagichning diski 2500 marta aylanadi. Ma’lum yuklamada hisoblagichning diski 10 daqiqa davomida 125 marta aylandi. Agar elektr iste’molchining toki 3A, kuchlanishi 127V bo‘lsa, uning quvvat koeffisientini aniqlang. Agar iste’molchi masalaning shartiga ko‘ra bir miyorda sutkasiga 8 soat ishlagan, qolgan vaqtda yuklama ikki marta kamaygan bo‘lsa, bir oy davomida sarf bo‘lgan elektr energiyasining narxini aniqlang. 1 kVts energiyaning narxi 60 so‘m.

6.10. O‘zgarmas tok ampermetrini tekshirish paytida (6.6 a-rasm) shkalaning belgilaridan birida qayd qilingan, tekshirilayotgan ampermetrning ko‘rsatishi I_k=9 A; namunaviy ampermetrning ko‘rsatishi I_nom=8,9 A; shkaladagi bo‘limlar soni N=100. Ushbu tekshirish natijasidan absolyut, nisbiy va keltirilgan xatoliklarni aniqlang. Tekshirilayotgan ampermetrni doimiysi va sezgirligi qanday? Tekshirilayotgan ampermetrning nominal toki I_n=10 A.

6.11. O‘lchash chegarasi 10 A bo‘lgan ampermetr uchun 200 A gacha tokni o‘lchash mumkin bulgan shuntni tanlash kerak. Ampermetrning ichki qarshiligi r_a=0,06Om. Shunt r_sh ni qarshiligini hisoblashni 6.6 b-rasmdagi sxemadan foydalanib olib boring. Hisoblashni asoslab bering. Shuntlash koeffisienti aniqlansin.




6.12. Elektrodinamik vattmetr yordamida iste’molchi qabul qilayotgan quvvatni o‘lchash kerak, vattmetrning parmetrlari: U_n=150 V, I_n=5 A, r_v=10 kOm va N=750 (shkala bo‘limlari soni). Iste’molchidagi kuchlanish U=250 V. Tok 0,5 dan 3,8 ga qadar chegarada o‘zgaradi.

Vattmetr shkalasini va ulash sxemasini tushuntiring (6.6 c-rasmga qarang). Nima uchun vattmetrni ikkita chiqishi yulduzcha bilan belgilangan?

Qo‘shimcha r_k qarshilikni hisoblang va tushuntiring, bu hisoblashlar asosida qanaqa tasavvurlar yotadi.

Vattmetrni yangi daraja qiymatlarini aniqlang va undan foydalanish qo‘layliklarini baholang.

6.13. Daraja ko‘rsatkichi 6.7-rasmda tasvirlangan, asbobning doimiysi va sezgirligi aniqlansin. Agarda asbobning ichki qarshiligi r_u=7,5 kOm bo‘lsa, asbobning o‘lchash chegarasini uch marta oshirishni sxemasi tuzilsin va hisoblansin. Asbob shkalasida tasvirlangan belgilarni ta’riflang. Asbobni qancha kattalikni va qancha xatolikni ko‘rsatishini aniqlang.

6.14. O‘lchash chegarasi 10-20-30-75-100 a bo‘lgan magnitoelektrik sistemadagi ampermetr shkalasining 100 ta bo‘linmasi bor. Asbobning barcha berilgan o‘lchash chegaralari uchun sezgirligi hamda shkala bo‘linmasining doimiysi aniqlansin.