Asosiy qism II. I o’zgarmas tok zanjirlari Ўзгармас электр токи

Sinusoidal tok zanjirida induktivlik. Ixtiyoriy cho‘lg‘am (g‘altak) induktivlik L va aktiv qarshilik R dan iborat. Sxemada g‘altakni ketma –ket ulangan induktivlik L bilan aktiv qarshilik R sifatida ifodalash mumkin. Tahlil uchun induktivlikni o‘zini ajratib olamiz.

4.9 – расм.

4.9-rasm, a da induktivlik bo‘ylab, i=I_msint, _I=0 tok o‘tayotgan bo‘lsin, u holatda g‘altakda o‘zinduksiya EYUK si vujudga keladi.

, (4.14)

u =- e_L ekanligi ma’lum, u holda (4.14) ni:

, (4.15)
bunda LI_m=U_m zanjirdagi kuchlanishning amplituda qiymati; L- induktiv g‘altakning reaktiv qarshilig yoki induktiv qarshilik deb atalib, X_L bilan belgilanadi. O‘lchov birligi Om,


. (4.16)
Induktivlikdagi kuchlanish tokdan 90⁰ ilgari yuradi =_u-_i=90-0=90⁰, EYUK 90⁰ orqada qoladi. U holda bo‘ladi. 4.9-rasm, b da va kattaliklarning vektor diagrammasi ko‘rsatilgan. ,u,r oniy qiymatlarning grafigi 4.9-rasm, v da ko‘rsatilgan.
Oniy quvvat quyidagicha ifodalanadi:

(4.17)
bu qiymat yo tok, yo kuchlanish noldan o‘tganda noldan o‘tadi. R>0 bo‘lganda manbadan olingan energiya magnit maydon energiyasini hosil qilish uchun sarflanadi. R<0 bo‘lganda, magnit maydon energiyasi yana manbaga qaytarilib beriladi.

4. Kondensator ulangan o’zgaruvchan tok zanjiri.

4.10 – расм.

Sinusoidal tok zanjirida kondensator. Agar 4.10-rasm, a dagi zanjirga u=U_msint, _u=0 kuchlanish berilsa, q=Su=CU_msint kondensator davriy ravishda zaryadlana boshlaydi. Buning natijasida kondensatordan zaryadlanish toki o‘ta boshlaydi.

, (4.18)

, (4.19)
bu erda - sig‘im qarshiligi, u chastotaga teskari proporsional.


. (4.20)
(4.20) dagi munosabat shuni ko‘rsatadiki kondensatordan o‘tayotgan tok kuchlanishdan 90⁰ ilgari yuradi. 4.10-rasm, b da tok va kuchlanishning vektorlari tasvirlangan. 4.10-rasm, v da oniy qiymatlar u, i, r larning grafiklari berilgan. Oniy quvvat


. (4.21)
Davrning birinchi to‘rtdan bir qismida kuchlanish maksimal qiymatgacha ortib borishida, kondensator manbadan energiya iste’mol qilib, qoplamalari orasida elektr maydon vujudga keltiradi. Ikkinchi to‘rtdan bir davrda kondensatorda kuchlanish maksimumdan nolgacha kamayadi va qoplamalar orasida to‘plangan elektr maydon energiyasi yana manbaga qaytariladi (oniy quvvat manfiy). Bu jarayon davriy takrorlanib turadi.

YUqorida ko‘rilganlardan shunday xulosa qilish mumkinki, aktiv qarshilikda tok va kuchlanish bir xil fazada bo‘ladi. Iste’mol qilingan quvvat manbaga qaytarilmaydi. Induktivlikda kuchlanish tokdan 90⁰ ilgari yuradi. Magniy maydoni hosil qilish uchun iste’mol qilingan quvvat yana manbaga qaytariladi. Kondensatorda kuchlanish tokdan 90⁰ orqada qoladi, elektr maydonini hosil qilish uchun iste’mol qilingan quvvat yana manbaga qaytariladi.

1.