Asosiy qism II. I o’zgarmas tok zanjirlari Ўзгармас электр токи

2. Электр занжири элементлари
Электр занжирларини ўрганишда элементларнинг занжирлардаги шартли белгиларидан фойдаланиб электр схемалари чизилади. Бундай шартли белгилардан фойдаланиш қулай , ҳар қандай мураккабликдаги схемани ҳам осонликча чизиш мумкин.
Электр энергиясидан фойдаланиш электр токи ёрдамида бирор қурилмани ишлатишдан иборат, бунда ток манбаи ва ишлатилаётгган қурилма асосий элементлар ҳисобланади. Лекин шу қурилмани ишлатиш учун албатта қўшимча воситалар (масалан симлар, улагичлар ва ҳоказо) зарур бўлади. Бу қўшимча воситалар занжирнинг ёрдамчи элементлари деб аталади. Демак, электр занжирида элементларни асосий ва ёрдамчи турларга бўлиш мумкин (5-расм):
Электр занжирларида манба ва истеъмолчилар бир нечта бўлиши мумкин, бу ҳолларда ток манбаларини ва истеъмолчиларни ўзаро кетма –кет ёки параллел уланиш турлари қўлланилади. Истеъмолчиларни ўзаро кетма-кет ёки параллел улаш бу истеъмолчилардаги кучланишни тақсимлашни, ёки уни бир хил бўлишини таъминлайди. Истеъмолчиларни кетма-кет ва паралел улаш, умумий (эквивалент) қаршиликни топиш, занжир элементларидаги ток ва кучланишларнинг тақсимоти физика ва электротехника адабиётларида етарлича келтирилган. Фақатгина шуни қўшимча қилиш мумкинки, занжирда етарли кучланиш ҳосил қилиш учун ток манбаларини кетма - кет уланади, бунда манбаларнинг электр юритувчи кучлари Е (э.ю.к.) қўшилади, ток кучини ошириш учун эса э.ю.к. бир хил манбаларни параллел уланади (6-расм).
Амалда манбаларни кетма-кет улаб керакли кучланишни ҳосил қилиш жуда кенг ишлатилади. Саноатда ишлаб чиқарилаётган доимий ток манбалари кўпрой 1,5 В кучланишли бўлиб 3 В, 9В, 12В ва ҳоказо кучланишда ишловчи қурилмаларни ишлатиш учун батареялар кетма-кет уланади. Масалан, масофадан бошқарувчи пультларда 2 та 1,5 В кучланишли батарея кетма-кет уланиб 3 В кучланиш ҳосил қилинади, қуёш батареяларида бир нечта элементлар кетма-кет уланиб 12 В кучланиш ҳосил қилинади ва ҳоказо.
Манбаларни паралел улаш ҳоллари амалда камроқ ишлатилади, чунки манбаларни паралел улаб ишлатганда кучланиш доимий қолиб ток кучи оширилади, бу қурилмани узоқроқ вақт ишлашини таминлайди холос. Амалда батареяларни паралел улаб иш вақтини оширгандан кўра манбаларни тез- тез алмаштириб (аккумулятор бўлса, зарядлаб) туриш иқтисодий ва техник жиҳатдан самаралироқдир.