Asosiy qism I. Bob. Dorivor valeriana o‘simlik xom ashYosini yetishtirish va birlamchi qayta ishlash texnologiyaSI

Geografik tarkalishi.
Valeriana polimorf (bir-biriga juda o‘xshash yaqin shakillari ko‘p bo‘lgan)o‘simlik. Uning yaqin shakillarini ba’zan mustaqil tur deb ham hisoblanadi. Ular ma’lum geografik va ekologik hududlarga moslashgan bo‘lib, o‘zaro ildizpoyaning katta-kichigligi, shakli, barg plastinkasining ko‘rinishi, tuklanish darajasi, gul rangi va boshqalar bilan farqlanadi. Ular ichida keng tarqalganlari va umumiy bitta nom-dorivor valeriana(Yaleriana officihalis L.)nomi bilan yuritilib, ildizpoyasini ishlatish ruxsat etilganlari qo‘yidagilar: botqoq valerianasi (V. Palustris Kreyer), yaltiroq valeriana (v. Stolonifera czern) va boshqalar.
Valeriana tarqoq holda bo‘lsa ham sobiq ittifoqda keng tarqalgan o‘simliklarga kiradi.U O‘rta Osiyo cho‘li va Sibirning Shimoliy qismidan tashqari hamma hududlarda usadi.Asosan nam yerlarda,o‘rmon yoqalarida,ariq bo‘ylaida ,butalar orasida ,o‘toqlarda va boshqa yerlarda usadi.Uni tayyorlash joylari Shimoliy Kavkaz,Ukraina ,Belarus Respublikalarida,Rossiya (Tatariston va Boqiriston Respublikalari, Ulyanov, Rostov, Voronej va Tambov viloyatlari) ning ayrim tumanlari.
Yovvoyi holda o‘sadigan valeriana aholi talabini qondirmaydi va u tarqoq holda o‘sgani uchun mahsulotni yig‘ish qimmatga tushadi. Shuning uchun valeriana Boltiqbo‘yi atrofi, Ukraina, Moldova va Belarus respublikalaridagi, Voronej, Moskva, Novosibirsk va Kirov viloyatlaridagi, krasnodar o‘lkasi va O‘zoq Sharqdagi ixtisoslashtirilgan kolxoz, sovxozlarda o‘stiriladi.
Maxsulot tashki kurinishi.
Tayyor mahsulot kalta, vertikal, qonussimon, ichi g‘ovak yoki bo‘sh ildizpoya va mayda, silindirsimon ildizlardan iborat. Yovvoyi xolda o‘sadigan valeriananing ildizpoyasi va ildizni plantatsiyalarda o‘stiriladiganlariga nisbatan kichikroq bo‘ladi. Yovvoyi valeriana ildizpoyasining uzunligi 1-3 sm, diametri 1-2sm, ildizining uzunligi 48sm, diametri 1-2sm, plantatsiyada yig‘ilgan ildizpoyaning uzunligi esa 5 sm, diametri 3sm, ildizning uzunligi 20sm bo‘ladi. Mahsulot och yoki to‘q qo‘g‘ir rangli bo‘lib o‘ziga xos o‘tkir hidi va yoqimli achchiqroq mazasi bor.
XI DF ga ko‘ra mahsulot namligi 15%, umumiy kuli 14%, 10%li xlorid kislotada erimaydigan kuli 10%, uzunligi 1sm gacha, lekin 2 sm, dan uzun bo‘lmagan poya qoliqli ildizpoyalar, valeriananing poya va barg hamda oldin kurib qolgan ildizpoyalar aralashmasi 5%, organik aralashmalar 2 % va mineral aralashmalar 3% dan oshmasligi kerak. Qirqilgan mahsulotning namligi 15%, umumiy kuli 13%, 10% li xlorid kislotada erimaydigan kuli 10%, valeriananing boshqa qismlari (poya va barg qoldiqlari)5%, organik aralashmalar 2%, mineral aralashmalar 1%, teshigining diametri 7mm li elakdan o‘tmaydigan ildizpoyaning bo‘lakchalari 105 va teshigining diametri 0,5mm li elakdano‘tadigan mayda qismi 10%, poroshok xolidagi mahsulotning namligi 10%, umumiy kuli 13%,10% li xlorid kislotada erimaydigan kuli 10%, teshigining diametri 0,2 mm li elakdan o‘tmaydigan poproshok qismalari 1 5 dan ziyod bo‘lmasligi kerak. Valeriana mahsulotining (butun, kesilgan va kukn-poroshok xolidagi) 70% li spirtda erib ajraladigan ekstrakt moddalari XI DF ga ko‘ra 25% dan kam bo‘lmasligi kerak.