Asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar mohiyati, vazifalari va unga ta’sir etuvchi omillari

Yil	YaIM	Sanoat mahsuloti
Iste'mol tovarlari
2000	3255.6	1888.9	833.2
2001	4925.3	2830.8	1221.4
2002	7450.2	4494.0	1670.4
2003	9844.0	6127.5	1923.1
2004	12261.0	8123.2	2247.8
2005	15923.4	11028.6	2771.0
2006	21124.9	14560.3	3865.0
2007	28190.0	18447.6	5089.9
2008	38969.8	23848.0	6930.4
2009	49375.6	28387.3	8291.6
2010	74042.0	38119.0	13863.8
2011	96949.6	47587.1	18336.4
2012	120242.0	57552.5	21527.8
2013	144548.3	70634.8	28614.1
2014	177153.9	84011.6	33868.5
2015	210183.1	97598.2	42085.5
2016	242.495.5	111869.4	48253.8
2017	302536.8	148816.4	59690.4
2018	406648.5	235340.7	83512.6
2019	510117.2	322535.8	110321.0
2020	580203.2	367078.9	119159.8

4-jadval
O’zbekiston Respublikasi bo’yicha 2000-2020 yillar uchun makroiqtisodiy ko’rsatkichlar¹³(mlrd so’mda)

Ushbu statistik ma’lumotlar asosida quyidagi regressiya tenglamasini tuzib olamiz:

y=a₀₊a₁x₁₊a₂x₂
MS Exel dasturidagi prognozlash funksiyasi orqali tegishli koeffitsientlarni topamiz:
Bundan,
a₀₌5307.307
a₁=-0.271
a₂₌5.557
a₀-boshlang’ich koeffitsient;
a_1,a₂-regressiya koeffitsienti.
Aniqlangan koeffitsentlar asosida quyidagi funksiyani tuzib olamiz,
y=5307.307-0.271x₁+5.557x₂
Ushbu funksiya orqali prognoz qilinaddigan yillar uchun tegishli omillarni ya’ni x₁ va x₂ aniqlaymiz,
x₁=a₀+a₁t , x₂=a₀+a₂t,
Omillarga tegishli koeffitsientlarni qiymatini Exel dasturida prognozlash funksiyasi orqali aniqlaymiz,
5-jadval
Sanoat mahsulotlarining 2000-2020 yillardagi ko’rsatkichlari¹⁴ (mlrd so’mda)

T	X1
1	1 888,9
2	2 830,8
3	4 494,0
4	6 127,5
5	8 123,2
6	11 028,6
7	14 560,3
8	18 447,6
9	23 848,0
10	28 387,3
11	38 119,0
12	47 587,1
13	57 552,5
14	70 634,8
15	84 011,6
16	97 598,2
17	111 869,4
18	148 816,4
19	235 340,7
20	322 535,8

Bunda,
a₀=90067,183, a₁=15218.849,
Aniqlangan keffitsientlar yordamida birinchi omilning kelgusi 5 yil uchun qiymatini topamiz,
X1₂₀₂₁=90067.183+15218.849*22=424881.861;
X1₂₀₂₂=90067.183+15218.849*23=440100.710;
X1₂₀₂₃=90067.183+15218.849*24=455319.559;
X1₂₀₂₄=90067.183+15218.849*25=470538.408;
X1₂₀₂₅=90067.183+15218.849*26=485757.257.
6-jadval
2021-2025 yillar uchun sanoat mahsulotlarining prognozi¹⁵.(mlrd so’mda)

Yillar	Sanoat mahsulotlari
2021	424881.861
2022	440100.710
2023	455319.559
2024	470538.408
2025	485757.257

7-jadval
Iste’mol tovarlarining 2000-2020 yillardagi ko’rsatkichlari¹⁶(mlrd so’mda)

T	X2
1	833,2
2	1 221,4
3	1 670,4
4	1 923,1
5	2 247,8
6	2 771,0
7	3 865,0
8	5 089,9
9	6 930,4
10	8 291,6
11	13 863,8
12	18 336,4
13	21 527,8
14	28 614,1
15	33 868,5
16	42 085,5
17	48 253,8
18	59 690,4
19	83 512,6
20	110 321,0

Bunda,
a0= 32084,822;

a1= 5456,264,
Aniqlangan keffitsientlar yordamida birinchi omilning kelgusi 5 yil uchun qiymatini topamiz,
X2₂₀₂₁=32084.822+5456.264*22=152122.63;
X2₂₀₂₂=32084.822+5456.264*23=157578.894;
X2₂₀₂₃=32084.822+5456.264*24=163035.158;
X2₂₀₂₄=32084.822+5456.264*25=168491.422;
X2₂₀₂₅=32084.822+5456.264*26=173947.686.
8-jadval
2021-2025 yillar uchun iste’mol tovarlarining prognozi¹⁷(mlrd so’mda)

Yillar	Iste’mol tovarlari
2021	152122.63
2022	157578.894
2023	163035.158
2024	168491.422
2025	173947.686

Aniqlangan omillar yordamida tegishli yillar uchun YaIMni yuqoridagi funksiya yordamida 2021-2025 yillar uchun prognoz qilamiz,

y=5307.307-0.271x₁+5.557x₂
y₂₀₂₁₌5307.307-0.271*424881.861+5.557*152122.63=735509.777;
y₂₀₂₂₌5307.307-0.271*440100.710+5.557*157578.894=761705.928;
y₂₀₂₃₌5307.307-0.271*455319.559+5.557*163035.158=757581.62;
y₂₀₂₄₌5307.307-0.271*470538.408+5.557*168491.422=814098.23;
y₂₀₂₅₌5307.307-0.271*485757.257+5.557*173947.686=840294.381.

Yil	YaIM	Sanoat mahsuloti	Iste’mol tovarlari
2021	735509.777	424881.861	152122.63
2022	761705.928	440100.710	157578.894
.2023	757581.62	455319.559	163035.158
2024	814098.23	470538.408	814098.23
2025	840294.381	485757.257	840294.381

9-jadval
O’zbekiston Respublikasida 2021-2025 yillar uchun YaIM ning prognoz natijalari¹⁸.

Aniqlangan natijalar asosida respublikamizda 2021-2025 yillar ichida YaIM yiliga o’rtacha 4.3-4.5 % hisobida o’sishi kuzatiladi.2020 yil pandemiya sharoitidan ayrim soha va xizmat turlari daromadlari keskin pasayib, 2021 yil 2-choragiga o’tib asta-sekin o’sishi kuzatiladi. Bu esa o’z navbatida milliy iqtisodiyot ko’rsatkichlarini o’sishiga olib boradi.

XULOSA
Kurs ishidan ma’lum bo’ladiki, makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni tahlil qilish, mamlakat milliy iqtisodiyotini rivojlanish jarayonidagi qator muammolarni aniqlash, bu muammolarga kerakli yechim topish va mamlakat iqtisodiyotini yanada rivojlantirish uchun muhim hisoblanadi.Kurs ishining nazariy qismida asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar ya’ni YaIM , ishsizlik darajasi, inflyatsiya va ish bilan ta’minlanganlik darajasi haqida ma’lumotlar berildi hamda ularning asosiy vazifalariga to’xtalib o’tildi. Kurs ishining asosiy qismida asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlarni tahlili qilindi va olingan ma’lumotlar asosida shuni aytish mumkunki, o’tkan 2020 yil pandemiya sharoitida yurtimizda aholi daromadlarining o’sishi oldingi yillarga nisbatan deyarli nolga teng bo’lgan. Bunga sabab karantin sharoitida ayrim soha va xizmatlar faoliyatiga qo’yilgan cheklovlardir. Shunga qaramasdan respublikamizda YaIM ning o’sishi 2020 yilda o‘rtacha hisobda 5,2 % ni tashkil etganligini kuzatishimiz mumkin. 2020 - yil yakunlariga ko‘ra, Respublika bo‘yicha YaIMning shakllanishida Toshkent shahri 15,3% ulush bilan eng katta hissa qo‘shdi. Toshkent viloyati 10,8% va Navoiy viloyati 8,4% ko‘rsatkich bilan keyingi o‘rinlarni egallab turibdi. Respublika YaIMni shakllantirishda eng kam ulush Sirdaryo Jizzax, Xorazm viloyatlari va Qoraqalpog‘iston Respublikasi ga to‘g‘ri kelmoqda. Xizmat ko‘rsatish sohasi qo‘shilgan qiymati o‘tgan yilga nisbatan 0,1% ga o‘sdi. Shunga qaramay, ushbu soha YaIM o‘sishiga deyarli ta’sir ko‘rsatmadi Mahsulotlarga sof soliqlarning o‘sishi hisobiga YaIM 0,1% ga ko‘paydi. O‘zbekistonda 2020-yilda ishsizlik darajasi 11,1 foizni tashkil etib, yilning birinchi yarim yilligiga nisbatan 2,1 foizga kamaydi. Tadqiqotlarga ko‘ra, mamlakatda mehnat resurslari soni 19,1 mln kishini, respublikadan tashqariga ishga ketganlar soni 1,9 mln kishini tashkil etgan. Mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyati, xususan tashqi savdo sohasida amalga oshirilayotgan islohotlarning pirovard natijasi aholining turmush darajasiga bevosita oʻz taʻsirini oʻtkazadi. 2020- yil yakuni bilan respublikaning tashqi savdo aylanmasi 30 059,4 mln. AQSh dollarini tashkil etib, 2019- yilning mos davriga nisbatan 4 256,9 mln. AQSh dollariga yoki 12,4 % ga kamaydi. Tashqi savdo aylanmasida eksport hajmi 13 329,1 mln. AQSh dollariga va import hajmi 16 730,3 mln. AQSh dollariga yetdi.
Kurs ishining keying qismlarida o’tkan 20 yil ko’rsatkichlariga asosan YaIM ning 2021-2025 yilgi o’zgarishlari prognoz qilindi. YaIM ni prognozlashda sanoat mahsulotlar va iste’mol tovarlaridagi o’zgarishlar omil qilib olindi. Olingan natijalarga asosan yurtimizda keyingi yillarda YaIM ning o’sishi yiliga o’rtacha 4.5% hisobidaligini ko’rish mumkin.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti shavkat Mirziyoevning oliy Majlisga Murojaatnomasini o‘rganish va keng jamoatchilik o‘rtasida targ‘ib etishga bag‘ishlangan ilmiy-ommabop qo‘llanma [Matn]. – T.: «Ma’naviyat», 2019. – 201 bet.
   

2. 
   Л.М. Ташпулатова. Макроэкономический анализ. Учебное пособие. Т.: УМЭД, 2006, 280 б.
   
3. 
   Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. Darslik. T.: “Fan va texnologiyalar”, 2014 – 338 b.
   

4. 
   T.Z.Teshabayev, Z.M.Otaqo‘ziyeva, Makroiqtisodiyot. Ma’ruzalar matni. Т.: ТАТU, 2015, 420 b.
   

Internet saytlari

5. 
   http://www.stat.uz - O’zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo’mitasi rasmiy sayti
   
6. 
   http://www.gazeta.uz
   

1^ O’zbekiston respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy majlisga murojatnomasi.-T.2020.-29-dekabr./Prezident.uz

2^ Л.М. Ташпулатова. Макроэкономический анализ. Учебное пособие. Т.: УМЭД, 2006, 280 б.

3^ Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. Darslik. T.: “Fan va texnologiyalar”, 2014 – 338 b.

4^ T.Z.Teshabayev, Z.M.Otaqo‘ziyeva, Makroiqtisodiyot. Ma’ruzalar matni. Т.: ТАТU, 2015, 420 b.

5^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

6^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

7^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

8^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

9^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

10^ http//www.gazeta.uz.

11^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

12^ http//www.gazeta.uz

13^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

14^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

15^ Muallif hisob-kitoblari asosida ishlab chiqildi

16^ O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi ma’lumotlari/stat.uz

17^ Muallif hisob-kitoblari asosida ishlab chiqildi

18^ Muallif hisob-kitoblari asosida tuzildi