Асосий воситаларнинг Ҳисоби

Харакатланувчан транспорт
	1	Темир йўлнинг ҳаракатдаги таркиби	8
	2	Денгиз, дарё кемалари, балиқчилик саноати кемалари
	3	Ҳаво транспорти
	4	Автомобиль транспортининг ҳаракатдаги таркиби	20
	5	Енгил автомобиллар
	6	Саноат тракторлари
	7	Коммунал транспорт	10
	8	Махсус вахта вагонлари
	9	Бошқа транспорт воситалари	20
VI		Компьютер, периферия қурилмалари, маълумотларни қайта ишлаш ускуналари	20
VII		Бошқа гуруҳларга киритилмаган қатъий белгиланган активлар
	1	Кўп йиллик дарахтлар	10
	2	Бошқалар	15

Бир маромли (тўғри чизиқли) усул деб тугатиш қиймати айрилган асосий воситалар объекти қийматини даврлар бўйича фойдаланиш муддати давомида тенг нисбатда ҳисоблаш усулига айтилади. Амортизация меъёри ўзгармайди.
Амортизация суммаси қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
Бошланғич – Тугатиш
қиймати қиймати Йиллик
___________________________ = амортизация
Тахмин қилинган суммаси
фойдаланиш
даврлари сони

Тугатиш қиймати аҳамиятга молик суммани ташкил этмаса, уни ҳисобга олмаса ҳам бўлади.

Мисол. Компьютер қиймати 500 минг сўм, тугатиш қиймати 30 000 сўм, хизмат муддати 5 йил. Тўғри чизиқли усулга мувофиқ мазкур мисолда ҳар йилги амортизация 100 : 5 = 20% ни ёки 94 минг сўмни ташкил этади (500 000 - 30 000) : 5 = 94 000 сўм.
5 йил давомида амортизация ҳисоблашни қуйидагича акс эттириш мумкин:

	Бошланғич қиймат	Йиллик эскириш суммаси	Жамғарилган эскириш	Баланс қиймати
Биринчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	94 000	406 000
Иккинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	188 000	312 000
Учинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	282 000	218 000
Тўртинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	376 000	124 000
Бешинчи йилнинг оҳири	500 000	94 000	470 000	30 000

Бинобарин, амортизация ҳисоблашнинг берилган усулида унинг суммаси фойдаланиш муддати давомида бир ҳил бўлади, жамғарилган эскириш бир текисда ошиб боради, қолдиқ қиймати эса, баҳоланган тугатиш қийматига етгунча – бир текисда камайиб боради.

Бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб равишда амортизацияни ҳисоблаш (ишлаб чиқариш) усули ҳар йилда асосий воситаларнинг бажарган ишини ҳисобга олишга асосланган.
Мазкур усул бўйича ҳар йиллик эскириш миқдорини ҳисоб-китоб қилиш учун бутун фойдаланиш муддатидаги умумий баҳоланган жами бажариладиган иш ҳажмини ва муайян йилдаги бажарилган иш ҳажмини билиш лозим. Ишлаб чиқариш сифатида ишлаб чиқарилган маҳсулот, ишланган соатлар миқдори ва ҳоказолар олиниши мумкин.
Амортизация мейёри қуйидаги формула ёрдамида ҳисобланади:


Бошланғич – Тугатиш
қиймати қиймати
____________________________ = Амортизация меъёри
Мўлжалланган ишлар ҳажми

Юқорида қайд этилган компьютернинг 5 йил муддатда ишлаш ресурси 6500 соат деб тахмин қиламиз. Компьютер биринчи йилда – 2 000 соат, иккинчи йилда – 1 500 соат, учинчи йилда – 1 200 соат, тўртинчи йилда – 1 000 соат, бешинчи йилда - 800 соат ишлатилган.

Бинобарин, амортизация меъёри қуйидагини ташкил этади: (500 000 – 30 000) : 6 500 = 72,307 сўм/соат.
Амортизацияни ҳисоблашни қуйидагича акс эттириш мумкин:

	Бошланғич қиймат	Йиллик эскириш суммаси	Жамғарилган эскириш	Баланс қиймати
Биринчи йилнинг оҳири	500 000	2 000 х 72,307 = 144 615	144 615	355 385
Иккинчи йилнинг оҳири	500 000	1 500 х 72,307 = 108 461	253 076	246 924
Учинчи йилнинг оҳири	500 000	1 200 х 72,307 = 86 770	339 846	160 154
Тўртинчи йилнинг оҳири	500 000	1 000 х 72,307 = 72 308	412 154	87 846
Бешинчи йилнинг оҳири	500 000	800 х 72,307 = 57 846	470 000	30 000

Бажарилган иш ҳажмига мутаносиб равишда амортизацияни ҳисоблаш усули объектдан фойдаланиш муддатининг физик сабаблар билан чекланганлиги ҳамда мазкур активнинг хўжалик фаолияти ҳажми йилма-йил ўзгариб бориши ҳолларида қўлланилади.
Камайиб борувчи қолдиқ усули активнинг фойдали ҳизмат муддати давомида амортизация суммасининг камайиб боришини англатади. Ушбу усулда эскириш меъёри асосий воситаларнинг қолдиқ қийматига кўпайтирилади. Одатда, бу усулда амортизация меъёри икки бараварга оширилади.
Мисолга мувофиқ, агар 5 йиллик ҳизмат муддатида меъёр 20% (100 : 5)ни ташкил этса, қолдиқни камайтириш усулида меъёр 40% (20% х 2 = 40%)ни ташкил этади. Ушбу белгиланган ставка (40%) ҳар йилнинг оҳирида асосий воситаларнинг қолдиқ қийматига нисбатан олинади.
Қолдиқни камайтириш усулида амортизацияни ҳисоблаш қуйидагича амалга оширилади:

	Бошланғич қиймат	Йиллик эскириш суммаси	Жамғарилган эскириш	Баланс қиймати
Биринчи йилнинг оҳири	500 000	40% х 500 000 = 200 000	200 000	300 000
Иккинчи йилнинг оҳири	500 000	40% х 300 000 = 120 000	320 000	180 000
Учинчи йилнинг оҳири	500 000	40% х 180 000 = 72 000	392 000	108 000
Тўртинчи йилнинг оҳири	500 000	40% х 108 000 = 43 200	435 200	64 800
Бешинчи йилнинг оҳири	500 000	64 800 – 30 000 = 34 800	470 000	30 000

Юқорида келтирилган мисолдан кўриниб турибдики, биринчи йилда амортизация ажратмалари тугатиш қиймати айирилмаган тўлиқ бошланғич қиймат, яъни 500 000 сўм асосида аниқланди. Фойдаланиш муддатининг оҳирги йилида амортизацияни ҳисоблаш учун қўлланадиган ҳисоб-китоб шакли ўзгартирилади, чунки олдиндан баҳоланган ва мўлжалланган асосий воситаларни тугатиш қийматини ҳисобдан чиқаришга олиб келадиган миқдорда амортизацияни ҳисоблаш мумкин эмас. Шунинг учун оҳирги йилда ҳисоб-китоб бўйича белгиланган 25,92 минг сўм (64 800 х 40%) ўрнига амортизация 34,8 минг сўм миқдорида белгиланади. Бинобарин, оҳирги йилнинг якунида асосий воситаларнинг қиймати 30 минг сўмгача камайтирилган ва тугатиш қийматига тенг.