Асосий ривожланиш тенденция ва йўналишларини аниқлаб олиш муҳим аҳамият касб этади

Нисбий устунлик назарияси 
 
Адам Смит назариясига кура, ишлаб чиқариш омиллари мамлакат ичкарисида тўлиқ 
ҳаракатчан, яъни улар юкори мутлак устунликка эга бўладиган ҳудудларга бемалол кўчиб 
ўта олади. Эртами кечми ишлаб чиқариш омилларининг кўчиб ўтиши натижасида бир 
ҳудуднинг бошкасидан устунлиги йўколиб боради ва омиллардан келадиган фойда 
баробарлашиб боради. Демак ўзаро савдо тўхтаб колиши керакдек туюлади. Бирок Давид 
Рикардо мутлақ устунликлар назариясини ривожлантирди ва икки мамлакат ўртасида ўзаро 
савдо уларнинг хеч бири маълум бир товарни ишлаб чиқаришда мутлак устунликка эга 
булмаганда ҳам фойдали булишини курсатиб берди. 
Мутлақ устунлик назариясидаги каби маълум бир фаразлардан келиб чиқиб, нисбий 
устунлик назарияси муқобил нарх ёки бошқача қилиб айтганда ўрнини қоплаш харажатлари 
(нархи) тушунчасидан фойдаланилади. Муқобил нарх икки товарнинг уларни ишлаб 
чиқаришга сарфланган иш вақти орқали ифодаланган нархларини солиштиришни акс 
эттиради (1 бирлик товар ишлаб чиқаришга 2 соатлик меҳнат сарфланган). Ўрнини қоплаш 
харажатлари маъно жиҳатидан муқобил нархга деярли мос келади, фарқи шундаки, бунда 
меҳнат сарфига тескари миқдорлар – вақт бирлигида ишлаб чиқарилган товар бирликлари 
солиштирилади (1 соат вақт бирлигида 1/5 бирлик товар ишлаб чиқарилган).
 
@ Муқобил нарх (opportunity cost) — бир бирлик товарни ишлаб чиқариш учун зарур 
бўлган иш вақтининг бошқа бир бирлик товарни ишлаб чиқариш учун зарур бўлган иш 
вақти билан ифодаланишидир.
 

---

17 
Икки ўзгарувчи орасидаги тўғридан тўғри боғлиқликни ҳисобга олган ҳолда, 2-товарни 
ишлаб чиқариш учун зарур бўлган вақт миқдори билан ифодаланган 1-товарни ишлаб 
чиқариш учун зарур бўлган муқобил харажатлар