Ashyoshunosligi

13.3-rasmda
keltirilgan.
a
b
e
d
13.3-rasm Tuzilishiga ko4ra yengil betonning turlari:
a) yirik g'ovakli beton; b) g ‘ovak to ‘ldirgichli beton;
c) ko ‘p kovakli gaz-beton; d) ko ‘pik-beton.
Yengil betonbop to ‘ldirgichlarning xillari va ularning xususiyat- 
lari turlicha bo£lganligi tufayli yengil beton tarkibini hisoblashda 
mavjud formula va jadvallardan foydalanib aniq natijalar olib 
bo'lmaydi.
Yengil betonlar tasnifi 
13.5-jadvalda
yoritilgan.
Sement miqdori, kg
13.4-rasm. Yengil betonlar uchun sement sarfini grafik
usul bilan aniqlash
Agar tarkibi aniqlangan yengil beton loyihada ko‘rsatilgan 
ko‘rsatkichlarga (issiqlik o‘tkazuvchanligi) mos kelmasa, u holda 
beton uchun boshqa to ‘ldirgichlar tanlanadi yoki qorishmaga 
maxsus g£ovak hosil qiluvchi qo£shilmalar qo£shiladi.
Yengil betonlaming taxminiy tarkibi 
13. 6-jadvalda
keltirilgan.
303

---

Y
en
g
il
 
be
io
n
la
m
in
g 
ta
sn
if
i
.0
'—1
<3
Q
o
ti
sh
sh
a
r
o
it
i
T
a
b
ii
y
sh
a
ro
it
d
a
, 
is
si
q 
n
a
m
d
a
, 
h
av
o
y
i 
q
u
ru
q
T
a
b
ii
y
sh
a
ro
it
d
a
is
si
q
-n
a
m
d
a
T
a
b
ii
y
sh
a
ro
it
d
a
is
si
q
-n
a
m
d
a
H
a
v
o
y
i-
q
u
ru
q
, 
b
u
g
‘ 
q
o
z
o
n
id
a
, 
ta
bi
iy
sh
a
ro
it
d
a
is
si
q
-n
a
m
d
a
T
a
b
ii
y
sh
a
ro
it
d
a
,
is
si
q
-n
a
m
d
a
A
sh
yo
 
ta
rt
ar
s
T
o
id
ir
g
ic
h
ta
r
Y
ir
ik
K
e
ra
m
z
it
,
m
a
y
d
a
la
n
g
a
n
y
o
g
‘o
c
h
q
o
ld
iq
la
ri
1
1
Y
en
g
il
g
'o
v
a
k
li
Z
ie
h 
yo
k
i 
g
‘o
v
ak
, 
bi
r 
xil 
0
‘le
h
a
m
d
a
g
i,
d
o
n
a
li
M
ayd
a
K
va
rs
q
u
m
i
T
uy
il
ga
n 
kv
ar
s 
q
u
m
i,
k
u
ll
i 
q
u
m
T
uy
il
ga
n 
kv
ar
s 
q
u
m
i,
k
u
ll
i 
q
um
Z
ie
h 
m
in
e
ra
l
I
B
o
g
‘lo
v
c
hi
la
r
P
o
rt
d
a
n
d
se
m
e
n
t,
g
ips
P
o
rt
la
n
d
se
m
e
n
t
O
h
a
k
-k
re
m
n
iy
se
m
e
n
ti
Gi
ps
, 
o
h
a
k
- 
k
re
m
n
iy
v
a
p
o
rt
la
n
d
se
m
e
n
t
P
o
rt
la
n
d
se
m
e
n
t
G
‘o
va
k 
h
o
si
l
qi
lis
h 
us
lub
i
G
‘o
v
ak
to
‘l
d
ir
g
ic
h
li
K
o
‘p
ir
ti
ru
v
c
h
i
q
o
‘s
h
il
m
a
G
az
h
o
si
l 
q
il
u
v
c
h
i 
q
o
‘s
h
il
m
a
G
‘o
va
k 
h
o
sil
q
il
u
v
c
h
i 
q
o
‘s
h
il
m
a
B
ir 
xil 
o
'l
c
h
a
m
d
a
g
i 
to
’l
di
rg
ic
h 
k
a
m
m
iq
d
o
rd
a 
se
m
e
n
t
B
et
on
 
xiflari
K
era
mz
it 
b
e
to
n
, 
g
ip
sb
e
to
n
S
e
rg
‘o
v
a
k
b
e
to
n
(F
=
85
%
g
a
c
h
a
) 
k
o
‘p
ik
-b
e
to
n
, 
k
o
‘p
il
c-
k
u
l 
b
e
to
n
G
a
zs
ili
k
a
t, 
g
a
z
- 
k
u
ll
i 
sil
ik
at
, 
g
a
z
- 
b
e
to
n
G
‘o
v
ak
li
b
e
to
n
(F
=
7
—
2
5
%
)
Y
ir
ik
g
‘ov
a
k
li
b
e
to
n
304

---

13.5. Yengil va og‘ir beton xfflari
Yirik g ‘ovali beton
. Tarkibi yirik toldirgich (5—20 mm) va 
boglovchi moddadan tashkil topgan sun’iy tosh yirik g‘ovakli 
beton deb ataladi. Mahalliy ashyolardan shag‘al yoki chaqiqtosh 
serob bo lg an joylarda yaxlit yirik g‘ovakli betondan devorbop 
bloklar, poydevorlar, sanoat binolari uchun yig‘ma temir-beton 
konstraksiyalar tayyorlash juda foydali. Yirik g‘ovaldi betonning 
markasi, asosan, sementning miqdoriga bog'liq 
(13.6-jadval).
13.6-jadvat
Yirik g‘ovak!i betonlarning taxminiy tarkibi va xossalari
T o‘ldir-
gich
Hajm
bo‘yicha
tarkibi
(sement:
to ‘ldirg»ch)
Sement
sarfi,
kg/m 3
0 ‘rtacha
zichligi,
kg/m3
SiqiKshda-
gi m us tais-
kamligi,
MPa
Issiipk
o ‘tkazuvchan!ik
koeffitsiyenti,
V t/(m K )
Granit
О 
о
130
75
1900
1800
3-5 ,5
1,5-2
0,98
0,87
Keramzit
1:10
160
750
1-1,5
0,29
Bir va ikki qavatli binolar devorbop yirik g‘ovakli beton blokla- 
rining markasi 15—25, 6—7 qavatli binolar uchun 30—50, 8 qavatli 
binolar uchun esa 70—100 gacha bolishi kerak. Yirik g‘ovakli 
betonning zichligi undagi to ‘ldirgichning xiliga bog‘liq. Masalan, 
g‘ovak ohaktoshli betonning zichligi 1500 kg/m3 ga teng boisa, 
zieh ohaktoshli betonniki 1700 kg/m3. Prof. Skramtayev B.G. va 
boshqa ko‘pgina olimlarning tajribalari shuni kolsatdiki, yengil 
to‘ldirgichlar (keramzit, agloporit, perlit va boshqalar) asosida, 
zichligi juda kichik (600—1000 kg/m 3) bolganda, mustahlarnligi
2—5 MPa ga teng bino devorlari uchun yirik g‘ovakli beton ishlatish 
samaraliroqdir. Yirik g'ovakli betonning issiqlik olkazuvchanlik 
koeffitsiyenti uning zichligiga bogliq. Zichligi 1500 kg/m 3 b o l ­
ganda, issiqlik olkazuvchanlik koeffitsiyenti 7=0,55, zichligi 1700— 
1900 kg/m 3 bolganda esa y=0,65—0,85 V t/m °C ga teng boladi. 
Yirik g£ovakli betondan qurilgan devorlarning issiqlik o £tka- 
zuvchanligini kamaytirish uchun ulaming yuzasini suvash kerak.
305

---

Ko‘p g‘ovakli beton juda yengil, 90% gacha g'ovaklardan tashkil 
topgan, zichligi (300 dan 1200 kg/m 3 gacha) bilan issiqlik 
o‘tkazuvchnlik ko‘rsatkichlari 0,07 dan 0,38 V t/m °C boshqa 
betonlarga nisbatan kichik boMgan ashyodir 
(13.7-jadval).
13.7-jadva!
13.6, Ko‘p g‘ovak!i (yacheykali) betonlar
Ko‘rsat-
kicfalar
0 ‘khov
birligi
G'isht
Blok
Ko‘pib-
beton
(avto-
kiavda
qotiril-
magan)
sopol
siiikai
keramat
beton
ko‘pik-
beton
0 ‘riacha
zichlik
kg/m 3
1550—
1700
1700-
1950
9 0 0 -
1200
3 0 0 -
1200
3 0 0 -
1200
1 m2devor
og‘irligi, kg
kg
1200-
1800
1 4 5 0 -
2000
500
-9 0 0
90 -9 0 0
90 -9 0 0
Issiqlik
o'tkazuv-
chanligi
Vt/(m °C)
0 ,6 -0 ,9
0 ,8 5 -
1,15
0 ,7 5 -
0,95
0,0 7 -
0,38
0 ,0 7 -
0,38
Muzlashga
chidamliligi
sikl
25
25
25
35
35
Yoqilg‘ining
sarfi
kg shartli
yonilg‘i /
1000 dona-
g‘isht
246
6 0 -8 0
35
65
-
Elektr
energiyaning
sarfi
kVt/ soat
shartli
1000 dona-
g'isht
80-82
3 6 -3 8
3 0 -3 2
35
1 ,5 -4
Suv shimuv-
chanligi
%
12
16
18
20
14
Siqilishga
mustah-
kamligi
MPa
5 -3 0
5 -3 0
1 5 -5 0
0 ,5 -2 0
0 ,5 -2 0
306

---

Ko‘p g‘ovakli betonlar issiq-sovuqni kam o£tkazadigan va 
konstruktiv xillarga bolinadi. Ko‘p g£ovakli béton mayda. o‘rta 
yiriklikdagi g£ovak va yumaloq (o£lchami 1—1,5 mm gacha) havo 
g‘ovakchalaridan tashkil topgan. Ko‘p g‘ovakli betortning markasi 
v;i xossalari 
13.8-jadvalda
keltirilgan.
13.8-jadval
Ko‘p g‘ovakli betoalaming tnarkasi va xossalari
ZicMigs, kg/s»3
400
500
600
700
800
900
1000
1200
G‘ovakligi, %
83
78
73
70
67
63
60
50
Siqiïishdagi mœs-
tahkamik, MPa
1,0
2,5
3,5
5,0
7,5
8,0
10
15
Markasi
10
25
35
50
75
-
100
150
Bunday ko£p g£ovakli béton tayyorlashda g£ovaklar quyidagi 
usullar bilan hosil qilinadi: kimyoviy 
k s u
! 
— bunda boglovchi 
moddaga maxsus gaz hosil qiluvchi qo'shilmalar (alumin uni) 
qo‘shiladi, natijada tayyorlangan qorishmadagi bogiovchi modda 
bilan qo£shilma o‘rtasida o£zidan gaz ajratuvchi reaksiya boshla- 
nadi. Bu esa buyumda g£ovaklar hosil qiladi. Bunday ashyolar 
gaz-beton deb ataladi.
Mexanïk usul
— bunda bogiovchi suv qorishmasi bilan alohida 
tayyorlangan ko'pikni tez sur’atda aralashtiriladi va qotgandan 
keyin ko'pik-beton deb ataluvchi 
ycngil tosh hosil bo‘ladi.
Bunday béton ishlatilganida issiq- 
sovuq va tovushni kam o £tkazishi 
hisobiga devor qaSinligini 15 sm ga
kamaytirish mumkin. 
* *