Ashyoshunosligi

4.2. Bitumli qorishmalarnmg chidamliligi
Ob-havo va muhit, ya’ni harorat, quyosh nuri, havo va suv 
la’sirida bitumli qurilish ashyolarining fizik va kimyoviy xossalari 
o'zgaradi. Atrof-muhit ta’sirida bitum tarkibidagi yog‘ miqdori
55

---

kamayadi, smolaning bir qismi asfaltenga aylanadi. Natijada 
asfalten miqdori oshadi, buning hisobiga bitum quyuqlashadi va 
u mo‘rt holatga o‘ta boshlaydi. Bunday jarayonda qoplamadagi 
bitumning eskirishi uning chidam liligini kamaytiradi. U nda 
darzlar, yoriqlar va chuqurliklar hosil bolishi kuzatiladi.
Vaqt olishi bilan bitum va bitum mineral ashyolari xossa- 
larining o ‘zgarishi, asosan, ikki davrga bo‘linadi:
- m a ’lum davrgacha bitum xossalari yaxshilanadi, mustah- 
kamligi va mineral toldirgichlar bilan bitumning boglanish sifati 
oshadi. Shular hisobiga asfalt-betonning chidamliligi ham oshadi;
— 
birinchi davrdan keyin asta-sekin davom etayotgan o‘zgaruv- 
chan ob-havo ta’sirida bitumda eskirishjarayoni boshlanadi. Asfalt- 
beton tarkibidagi to ‘ldirgichlarni o‘zaro boglovchi moddalar 
chidamliligi kamayadi, yo‘lning ustki qatlamida darzlar hosil bo‘ladi 
va uning buzilishi tezlashadi. Erkin radikallar oksidlanishining 
tezlashishidan bitumlar eskiradi.
Bitumni yuqori haroratda uzoq vaqt qizdirganda uning tuzihshi 
keskin sur’atda buzila boshlaydi, boglovchilik xususiyati yo‘qoladi. 
Bunga asosiy sabab bitumdagi smola va yog‘ laming oksidlanishi 
va polimerizatsiyalanishining tezlashishi hamda oz miqdorda bo‘lsa 
ham, undagi oson buglanuvchan moddalarning kamayishidir.
4.3. Asfalt-beton
Organik boglovchilarning afzalligi u tosh ashyolari bilan yaxshi 
yopishadi, ulaming sirtida nam va zararli muhitlarga chidamli 
parda hosil qiladi, xohlagan quyuqlikda tayyorlab, ashyo yuzasiga 
surtish yoki shimdirish mumkin. Boglovchi sifatida bitum may da 
va yirik to ‘ldirgichlarni o ‘zaro yopishtiradi va yaxlit, zararli muhitga 
chidamli