Ashyoshunosligi

Issiq asfalt-beton 
qorishmasi uchun ishlatiladigan quyuq 
bitumning markalari — YNB 90/130, YNB 60/90; NB 40/60; 
NB 90/130, NB 60/90. Qorishmani yo‘lga yotqizish vaqtida uning 
harorati, odatda, 130—160°C ga teng bo‘lishi kerak. (YNB— 
yo‘lbop neft bitumi; NB-neft bitumi)
YNB 30/90 markasidagi birinchi va ikkinchi son—30/90 pe- 
netrometr ignasining botish chuqurligini ifodalaydi.
Iliq asfalt-beton
uchun suyuq yoki nim quyuq bitumlar ishlati- 
ladi (YNB 130/200, YNB 200/300); uning yo‘lga yotqizilayot­
gandagi harorati 60—90°C ga teng bo‘lishi kerak. Iliq asfalt-beton 
qorishmasining yolga zichlab yotqizilgandan keyingi mustah- 
kamligi sovigandan keyin loyihadagi mustahkamligining 80% ini 
tashkil etishi kerak. Yuzasi silliq, mayda va yirik to ‘ldirgichlarni 
iliq asfalt-beton ishlab chiqarishda tavsiya etilmaydi. Iliq asfalt- 
betonning issiq xiliga qaraganda suvga va muzlashga chidamliligi 
past bo‘ladi. Ihq asfalt-betonning yo‘lga yotqizish paytida to'ldirgich 
yuzasiga yopishgan bitum pardasining qalinligi 0,01 mm ga teng 
boladi.
Sovuq asfalt-beton 
uchun sekin quyuqlanuvchan (SQ) markasi 
SQ 70/130 yoki o ‘rtacha quyuqlanuvchan ( 0 ‘Q) 0 ‘Q 70/130 
markadagi suyuq bitum ishlatiladi. Sovuq asfalt-betonning ishlati- 
layotgandagi harorati atrof-muhit haroratiga teng bo‘lishi kerak, 
ammo +10°C dan past bolmasligi lozim.
Agar zaruriyat bo‘lsa, ihq va sovuq asfalt-betonlar zavoddan 
chiqayotgan haroratda (80—100°C) ham yo‘lga yotqizilishi mum­
kin. Asfalt-beton zichligiga (g£ovakhgiga) ko‘ra g‘ovakligi 3—5%
58

---

у;л
teng bo‘lgan, zieh va g‘ovakligi 6—10% li, g‘ovak tuzilishda 
boMadi.
I oMdirgichlarning mayda-yirikhgiga qarab yirik donali (shag‘al 
yoki chaqiqtosh yirikligi — 5—40 mm) va mayda donali (qumlar — 
s 20 mm) asfalt-beton turlari farqlanadi.
Oddiy va rangli asfalt-beton tuzilishini va hajmini tashkiS 
c! uvchi eng muhim tarkibiy qism undagi har turli rangdagi mayda, 
yirik va minerai kukuni kabi to ‘ldirgichlardir.
4.1-rasm. Asfalt-betonning tuzilishi:
a —zieh chaqiqtoshli (shebeti); b —siyrak chaqiqtoshli (qobirg'asiz); 
I 
- asfalt bog‘lovchi; 2 — chaqiqtosh; 3 - qum; 4 — g'ovaklar.
Erigan bitumga yoki asfalt-beton qorishmaga polimer qo‘shil- 
malami qo'shish usullari ko‘p. Asosiysi, 150—170°C gacha qiz- 
ilirilgan bitumga yoki minerai to'ldirgichga polimerni qo‘shish, 
crituvchilarda suyultirilgan polimerni issiq bitum eritmasiga qo‘- 
sliish va h.k. Polimer qo‘shilmalar tannarxi qimmat bo‘ladi. Shu 
sababli poiimer-Mtfflmli asfalt-betonlar katta ahamiyatga ega bolgan 
yo‘l qurilishlarida ishlatiladi. Lekin, bunday asfalt-betonlarning 
yuqori chidamliligi e’tiborga olinsa, ya’ni yillararo ta’mirlashning 
qisqarishi, uzoq yillar buzilmasligi unga ketadigan sarf-xarajatni 
kamaytiradi va iqtisodiy tomondan samaradorlikni oshiradi.
Asfalt-betonning quyidagi xillari mavjud:
— asfalt-beton zichligiga (g‘ovakligiga) ko‘ra g‘ovakligi 3—5% 
ga teng bo‘lgan, zieh va g‘ovakiigi 6—10% li g£ovak tuzihshda 
boMadi;
— ziehlash uslubiga ko£ra og‘ir katoklar, tebratkichlar va shib- 
balovehi uskunalar vositasida zichlanadigan va quyma asfalt- 
betonlar;
59

---

-
toldirgichlaming mayda-yiriîdigiga qarab yirik. donali (shag‘al 
yoki chaqiqtosh yirikligi - 5—40 mm) va mayda donali (qum- 
lar — 5—20 mm) asfalt-beton.
Issiq va iliq asfalt-betonlar ishlab chiqarishda yirik donali 
toldirgichlarni ishlatish mumkin.
Mineral to‘ldirgichlar. 
Oddiy va rangli asfalt-beton tuzilishini 
va hajmini tashkil etuvchi eng muhim tarkibiy qism undagi har 
turli rangdagi mayda, yirik va mineral kukuni kabi to ‘ldirgich- 
lardir. Mayda to £ldirgich — qumning asfalt-beton uchun respublika 
GOST talablariga ko‘ra yaroqli ekanligi