Ashirbaeva n omon muxtor romanlarida shakliy-uslubiy izlanishlar

«Alpomishday  yigit»,  «qilichday  chol»lar  ahvol-ruhiyasi,  turmush  tarziga 

vobasta  ekanligini  ilg‘ab  oladi.  U  o‘z  hayoli  va  shuurida  shu  g‘arib  shahru 

qishloqlar  bilan  hashamatli  qasr  va  saroylarni,  ularda  yashayotgan  ikki  tip 

odamlarni 

chog‘ishtiradi. 

Dunyoda  haqiqat, 

adolat, 

diyonat, 

tenglik 

tushunchalarining  bu  qadar  oyoq  osti  qilingani  xususida  o‘ylaydi,  fikrlaydi. 

Uzoq va yaqin tariximizni, xalq taqdirini, bechora el g‘amini yurak-yurakdan his 

qiladi. 

Agar  o‘z  vaqtida  Gulxaniy  ham  ijtimoiy  hayot  mohiyatiga  diqqat  qaratib 

qishloq va ovullarning nomlarini ramziy atamalar bilan nomlaganligini eslasak, 

mazkur  romanda  nafaqat  xalq  og‘zaki  ijodi,  balki  mumtoz  adabiyot  janrlariga 

xos  juda  ko‘plab  xususiyatlarni  kuzatish  mumkin  ekanligiga  ishonch  hosil 

qilamiz. 

O.Muxtor  folklor  asarlariga  xos  xalqona  ruhni  ifoda  etishda  Nasriddin 

afandi  obrazi  tabiatiga  xos  mardlik,  mag‘rurlik,  ezgu  amallarga  moyillik,  haq 

so‘zning qudratiga ishonch, jur’atlilikdan unumli foydalanadi. Bu esa makon va 

zamon  chegaralarini  ming  yilliklarga  qadar  kengaytirish,  ijtimoiy  hayot 

mohiyatiga  yanada  teranroq  nazar  tashlash,  fikr  zalvorini  oshirish  imkonini 

beradi.  Muhimi,  adib  Nasriddinni  jonli  bir  inson  sifatida  romanga  olib  kirib, 

sinov  manzillari  orqali  o‘tkazadi.  U  aldaydi,  aldanadi,  ishonadi  va  ishonchlari 

real hayot bilan to‘qnashib, tafakkuri ulg‘ayadi. 

Binobarin, realistik romanda qo‘llanilayotgan afsona-ertaklarga xos ruh va 

obrazlar,  syujet  tuzilishidagi  mushtaraklik  kabi  jihatlar  ijtimoiy  illatlarni  fosh 

etish uchun kesatiq va istehzo bayoniga yo‘l ochuvchi uslubiy vosita vazifasini 

---

 

 

45 

bajaradi.  Bu  vazifani  uddalashda  O.Muxtor  shartli  ramziylikka  asoslanuvchi 

uslubdan unumli foydalana olgan. 

Muhimi shundaki, fantastik makon va zamon zamonaviylikdan yiroq emas. 

Kitobxon  adabiy  asar  qahramonlarining  qay  birlariga  xayrixoh  bo‘lish 

barobarida,  qay  birlariga  nisbatan  nafrat  ham  bildira  oladi.  «Ming  bir  qiyofa» 

romanining  o‘ziga  xos  olami  bor.  Unda  O.Muxtor  dunyoqarashiga  xos 

hayotsevarlik  o‘z  ifodasini  topgan.  Nosir  uslubiy  qarashida  insonga  ishonch 

kuchli.  Roman  nechog‘liq  g‘amgin  va  o‘ychan  ohang  asosiga  qurilib, 

qahramonlar mushkul kechinma va fojialarni boshidan kechirmasinlar, asarning 

yakuni yorug‘ kunlar umidi talqini bilan xotima topadi.   

O.Muxtorning    o‘zi  bu    holatni      fe’l-atvoridagi,  tabiatidagi,  qolaversa  

kayfiyatidagi    «ezgin    odam    emas»ligi;    sharqona  muhitda  o‘sib-ulg‘aygani, 

tarbiya  topgani,  qahramonlarining  esa  «Baland  Odamlar»,  «Katta  va  Butun» 

shaxslar ekanligi bilan izohlaydi: 

«Men  BUTUN    ODAM  bo‘lgan  joyda  tushkunlik  bo‘lmaydi,  deb 

o‘ylayman.  Insonning  ko‘rgan-kechirgan    fojialarini  qo‘rqmay  ko‘rsataverish 

mumkin.  Qahramon  butun  bo‘lsa,  asarning  qora  tomonlari  unutiladi,  eng 

muhimi,  o‘quvchi  ergashishi,  ibrat  olishi  kerak».

42

  Demak,  muallifning  o‘zi 

zamonlar osha ezilgan, xo‘rlangan va irodasi bukilmagan xalqqa qalbining tub-

tubida yaqinlik, qarindoshlik, birodarlik tuyg‘ularini sezadi. Asarni tushunishda 

o‘quvchini  qiynab  qo‘ymaslik  maqsadida  publitsistik  uslub  unsurlarini  ham 

romanga kiritadi: 

«Azaldan  sening  qismating  shumidi,  xalq  ?!  Kimlar  boshman,  deb  sening