Ashirbaeva n omon muxtor romanlarida shakliy-uslubiy izlanishlar

ijodkorning  voqelikni  o‘zicha  idrok  etishi,  voqea-hodisalarni  o‘ziga  xos 

obrazlar va ifoda-tasvir vositalari bilan aks ettirishidir».

12

 

Badiiy  asar o‘zida ijodkor shaxsini  ifodalar  ekan, buni uslubda  namoyon 

etadi.    YOzuvchining  jumla  tuzishi,  rivoya  qilish  manerasi,  badiiy  detallar 

funksionalligiga  ahamiyat  berishi,  syujet  qurilishini  shakllantirishi  uslub  va 

o‘ziga  xoslikka  shubhasiz  ta’sir  ko‘rsatadi.  Zero  uslub  yozuvchining  o‘z  davri 

voqea-hodisalariga  faol  munosabatini  ham  qamrab  oladi.  Bu  hodisa  o‘z 

navbatida  ijodkor  originalligiga,  uning  boshqa  yozuvchilardan  farqini 

ko‘rsatuvchi    omilga  ta’sir  ko‘rsatmay  qolmaydi.  O‘z  uslubiga  ega  muallifgina  

san’atkor  yozuvchi  bo‘la  oladi.  Har  bir  yozuvchi  faqat  o‘z  uslubi  –  o‘ziga  xos 

ijodiy qiyofasi, o‘z ovozi bilan adabiyotning umumiy xazinasiga  hissa qo‘shadi.  

Biroq  bu  o‘ziga  xoslik  uning  o‘z  davri  bir  qator  ijodkorlari  bilan  hayot 

materialini  tanlash, uni badiiy  idrok  ila baholash  tamoyillarida,  asarning badiiy 

shakl  xususiyatlari,  davr  uslubi  jihatlari  masalasida  tipologik  umumiyliklarga 

ham ega bo‘lish mumkinligini inkor etmaydi. Xuddi ana shu umumiy tipologik 

xususiyatlar  adabiy  jarayon  va  badiiy  tafakkur  taraqqiyotining  muayyan 

bosqichini anglash, tahlil etish imkonini kengaytiradi. 

Adabiy  asarning  shakl  va  mazmuniga  uslubni  belgilovchi  xususiyatlar 

singib  ketadi.  Bu  xususiyat  belgilari  mavzu,  g‘oya,  syujet,  konflikt, 

kompozitsiya,  badiiy  til,    badiiy  tasvir  vositalari,  poetik  sintaksis,  ritmik-

intonatsion  unsurlarda  namoyon  bo‘ladi.  YOzuvchining    o‘zligini  uning 

dunyoqarashi,  adabiy-estetik  konsepsiyasi,  badiiy  fantaziyasi,  iste’dod 

salohiyati, estetik ideali, hayot materialini qalb prizmasidan o‘tkazish qobiliyati 

va badiiy to‘qimaga singdirish mahorati, janr imkoniyatlaridan foydalana olish, 

                  

 

11 Мамажонов С. Услуб жилолари.–Тошкент: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1972. 80- бет 

12 Шукуров Н. Услублар ва жанрлар. –Тошкент: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1978. 7- бет 

---

 

 

18 

so‘z tanlash san’ati, ifoda usulida kuzatish mumkin. 

Adabiyotshunos  D.Quronov  to‘g‘ri  ta’kidlaganiday,  «roman  markazida 

shaxsning  hayoti,  uning  zaruriyatlari-yu  to‘qnashuvlari  turadi..  Epik  butunlikni 

tiklashga intilayotgan  shaxs  deganimiz  ijodkorning o‘zi»

13

 dir. 

YOzuvchi  o‘z  mahoratini  tinimsiz  oshirib  borar  ekan,  tajribalarga 

tayangan holda, ta’bi va qobiliyatiga muvofiq tarzda uslub, badiiy shakl borasida 

izlanadi, yangi ijodiy tajribalar qilishga urinadi. Kitobxonning aksariyat hollarda 

an’anaviy  shakllarga  moyilligi  yangicha  ifoda  tarzini  birdaniga  ma’qullashi, 

tushunishiyu  anglab  etishini  mushkullashtiradi.  Badiiy  tafakkur  taraqqiyoti 

kitobxonning  o‘sib,  yangilanib  boruvchi  talabi  shakliy  yangilikni  taqozo  etadi. 

Bunday  yangiliklar  adabiy  jamoatchilikda  fikrlar  xilma-xilligini  keltirib 

chiqaradigina emas, jiddiy bahs-munozaralarga ham sabab bo‘ladi.  

Bugungi  kunda  an’anaviy  andozalardan  qochish,  ommaviy  kitobxon 

saviyasidan  baland  turish,  yangicha  uslubda  qalam  tebratishga  intilish  kuchli. 

CHunki,  bunday  izlanishlarni  tushunadigan,  estetik  didi  yuksak  kitobxonlar 

shakllangani  ijodiy  izlanishlar  zaruratini  kuchaytiradi.  A.Qodiriy  ta’biri  bilan 

aytganda,  ularning  «rag‘batini  mumkin  qadar  yangilikka  tort»moq,  davr 

kitobxonining zavqi, saviyasi, adabiy didini hisobga olish nihoyatda muhimdir. 

CHinakam iste’dodli adiblar kitobxon didini  ko‘tarishga astoydil harakat 

qilmoqdalar. Hozirgi kitobxon uslubiy-kompozitsion voqea-  bandlik, an’anaviy 

syujet  tuzilishi    va  izchil  tahlil,  tasvirning  maksimal  aniqligidan  ko‘ra  borliq 

ijodkor qalb prizmasidan o‘tkazilib hissiy qabul qilingan, fikr-tuyg‘ular tasvirida 

zamon va makon kengligi, muammolar gormoniyasi aks etgan asarlarga ko‘proq 

qiziqmoqda.  Adabiyotshunos  H.Boltaboevning  yozishicha:  «Bu  uslubiy