|
I-BOB
MILLIY-ADABIY AN’ANALAR VA HOZIRGI O‘ZBEK
ROMANIDAGI YANGI TAMOYILLAR
1.1. Poetik uslub va ijodiy individuallik
O‘zbekistonda
xizmat
ko‘rsatgan
san’at
arbobi,
O‘zbekiston
respublikasi Davlat mukofoti sovrindori Omon Muxtor (1941-2013) yili
Buxoroda tavallud topgan. O‘rta maktabni tugatib, turli gazetalar tahririyatlarida
adabiy xodim, O‘zbekiston radio va televideniyasi Davlat Ko‘mitasi,
“O‘zbekfilm” hamda G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida
muharrir, “SHarq yulduzi” jurnalida bosh muharrir o‘rinbosari, bosh muharrir
lavozimarida faoliyat ko‘rsatdi.
Uning ijodi o‘tgan asrning 50-yillari oxirlaridan boshlangan. SHunga
qaramasdan, ijodkorning o‘ziga nisbatan nihoyatda talabchanligi, kamtarligi va
kamsuqumligi tufayli bo‘lsa kerak, oradan o‘n yillar o‘tgach, 1966 yilda
“CHorlar quyoshli yo‘llar” nomli ilk she’riy to‘plami chop etildi. O‘shandan
beri Omon Muxtor shoir, hikoyanavis, qissanavis, romannavis sifatida o‘ttizga
yaqin kitoblar nashr ettirdi. Jumladan, “Nigoh” (1968), “Qushlar va tushlar”
(1971), “SHaharlik kelinchak” (1973), “Buxorolik donishmand” (1973), “Hayot
darvozasi” (1978), “Uchqur poezdlar”(1981), “Bolalikka sayohat” (1984),
“Vazifa” (1988) singari hikoyalar, qissalar majmualari, “Ohang” (1974),
“YOg‘du” (1979), “Marvarid” (1985), “SHiddat” (1990) she’riy to‘plamlari
chop etildi. “Buvim ertak aytadi” (1971), “Kunlardan bir kun” (1985), “Ming
yildan so‘ng” (1991) singari she’r, ertak va hikoyalar to‘plamlari bolalarning
sevimli asarlariga aylandi.
Omon Muxtorning romannavis sifatidagi ijodi istiqlolgacha bo‘lgan
davrda boshlandi. Adib “Yillar shamoli” (1976), “Egilgan bosh” (1989) asarlari
bilan mazkur janrning hadisini oldi va ilmiy-adabiy jamoatchilikning nazariga
tushdi. Xususan, so‘nggi roman o‘sha yillardayoq YOzuvchilar uyushmasining
yillik mukofotiga sazovor bo‘ldi. SHunga qaramasdan, bemalol aytish
mumkinki, mustaqillik davrining erkin havolari ijodkor badiiy tafakkur
13
bulog‘ining
mavj
bilan
qaynashiga,
samarali
ijodiy
izlanishlarining
qadrlanishiga sabab bo‘ldi. Zotan, mustaqillikning ilk kunlaridayoq endigina
ellik yoshga qadam qo‘ygan yozuvchiga O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at
arbobi faxriy unvoni berildi.
Bunday e’tibordan beqiyos rag‘bat tuyib ilhomlangan Omon Muxtor
“Ming bir qiyofa” (1994), “Ko‘zgu oldidagi odam” (1996), “Tepalikdagi
xaroba” asarlarini o‘z ichiga olgan “To‘rt tomon qibla” trilogiyasi (2000), “Ffu”
(1996), “Ayollar mamlakati va saltanati” (1997), “Aflotun” (1998), “Maydon”
(1999), “Ishq ahli” va “Buyuk farrosh” romanlaridan tarkib topgan “Navoiy va
rassom Abulhayr” dilogiyasi (2006), “Odamlar kulishlari kerak” (2008) , “Xotin
podshoh” (2010) romanlari, sarguzasht-detektiv qissalardan tarkib topgan
“SHerlok Xolms Buxoroda” (2008) kabi qator asarlarini kitobxonlarimizga
taqdim etdi. Ular mazmunan teran, ko‘lamdor, shakliy-uslubiy izlanishlarga boy,
jozibali tilda bitilganligi jihatida g‘oyatda zalvorlidir. SHu ma’noda, biz ushbu
bobda adib uslbidagi milliylik va individuallikni alohida kuzatishga intildik.
Zotan, uslub va uslubiy izlanishlar mohiyatini teranroq tadqiq etishga intilish,
adabiy jarayonni yangicha talqinda o‘rganishdir. Bu esa bizning kunlarimizda
alohida ahamiyat kasb etadi.
Bugungi axborotlar oqimi tezlashgan, san’atning barcha shakllari
muayyan taraqqiyotga erishgan va erishayotgan jadal zamonda inson shaxsi,
uning ma’naviy qiyofasi, ruhiyatining butun murakkabliklari-yu, ziddiyatlari,
umuman olganda, inson va u bilan bog‘liq bo‘lgan voqea va hodisalarni
mukammal tasvirlab berishda adabiyotga hech bir qiyos yo‘q. Qanday davr
bo‘lmasin, qay bir ijtimoiy tuzum jamiyatda hokim bo‘lmasin, adabiyotning
mavqei, ahamiyati zarracha bo‘lsa-da, tushgan emas.
Hozirgi o‘zbek nasri, xususan, romanchiligidagi har bir ijodkorning o‘ziga
xosligini, umuman, badiiy nasr uslubi muammolarini tahlil etish mavjud va
yangi uslubiy izlanishlarni sinchiklab kuzatishni talab etadi. Nasrimizdagi
shakliy-uslubiy izlanishlarning nazariy asoslarini izlashda romanchiligimizning
bugungi qiyofasi va nufuzidan kelib chiqib, adabiy-estetik tajribalarni kuzatish
14
nafaqat bu sohada dadil izlanayotgan adiblarning mahoratini yoritish, balki,
muayyan ma’noda romanchiligimiz istiqbolini chamalashga ham imkon qadar
urinishdir.
A.V.CHicherin adabiy asar uslubi zaminida yozuvchi uslubi tug‘ilishi,
uning o‘zligi har bir asarda namoyon bo‘lishini ta’kidlaydi: «...yozuvchining o‘zi
Do'stlaringiz bilan baham: | 
