Асадуллаев М. М., Асланова С. М. Асаб касалликлари пропедевтикаси

Вертеброген неврологик асоратларни даволаш.
Касалликнинг ўткир даврида беморга тинчликни, ором олишни таъминлаш керак. Ўрин қаттиқ бўлиши керак (тўшак тагига тахта қўйилади). Фақат корсетда ёки махсус белбоғда юришга рухсат берилади. Ўткир оғриқ камайганда беморга тракцион даво буюрилади. Умуртқанинг бел соҳасини 20-40 кг юк билан чўзилади. Тракциядан аввал бел мушакларини физиотерапевтик муолажалар ёрдамида бўшаштирилади (электрофорез новокаин билан, диадинамик токлар, синусоидал-модуляцияланган токлар). Оғриқсизлантирувчи таъсирга эга бўлган витамин В₁₂ ни катта миқдорда (3000 мкг гача) юбориш тавсия қилинади. Рефлектор мушак спазмларида спазмга учраган мушаклар соҳасига новокаин блокадалари қилинади. Маҳаллий оғриқ қолдирувчи препаратларни димексидли аралашма (1:1) билан аппликациялар қилинади. (димексид анестетикнинг тери орқали сингишига ёрдам беради). Вертеброген оғриқ синдромларини даволашда ҳозирги кунда мануал терапия қўлланилмоқда. Мануал терапияда спазмга учраган мушакларни релаксация қилиш ва рефлектор симптомларни камайтириш мумкин.
Кучли оғриқ босилгандан кейин ҳаракат кенгайтирилади. Даволаш физкультураси ўтказилади. Консерватив даво 4 ой давомида мутлақо таъсир қилмаса хирургик муолажа йўли билан даволаш тавсия қилинади. Оператив давога мутлоқ кўрсатмалар: орқа мия ёки от думининг ўткир ёки ярим ўткир сиқилиши синдроми, фалажлик ривожланиши ва чаноқ аъзолари фаолияти бузилиши киради.

3-БОБ.
Марказий асаб тизимининг травматик шикастланиши
Т а с н и ф и. Калла миянинг шикастланиши иккита асосий гуруҳга: очиқ ва ёпиқ шикастланишларга бўлинади. Миянинг очиқ шикастланиши бошнинг юмшоқ қоплами ва калла суякларининг айни бир вақтнинг ўзида шикастланиши билан таърифланади, бу бош мияга ва унинг пардаларига инфекция тушиши хавфини туғдиради очиқ шикастланишни ўз навбатида бош мия қаттиқ қобиғи бутунлигига қараб, тешиб ўтмаган ва тешиб ўтганга бўлинади. Ёпиқ шикастланишга бош қопламининг бутунлиги бузилмасдан калла - мия шикастланишини киритишади.
П а т о г е н е з. Калла - мия шикастланиши механизмида миянинг бевосита зарарланишидан ташқари зарб ётган нуқтадан тўлқин сифатида тарқалиб калла ва миянинг шакли механик бузилиши роль ўйнайди, бунда мия калла суягининг ички синиқлари учидан зарарланади (зарбга қарши механизм бўйича).
Калла - мия шикастланиши патогенезида марказий асаб тизимида томир, ликвородинамик ва эндокрин - гуморал бузилишларга олиб келувчи асосий нейродинамик бузилишлар етакчи роль ўйнайди.
Қон-томир, ликвородинамик ва эндокрин-гуморал бузилишларда мия қон-томир тизими реакцияси - қон томирларнинг тарқоқ торайиши, сўнгра мия гиперемияси ва веналарда димланиш ҳолатида бўлади. Ликвороциркуляциянинг бузилишлари ликвор гипо-ва гипертензияси, гематоэнцефалик тўсиқнинг ўтказувчанлиги бузилиши билан боғлиқ. Гипоталамо - гипофизар тизимнинг бошқариш фаолияти сусайиши организмда гормонал мувозанатнинг бузилишига, туз ва сув алмашинувининг ўзгаришига, бош мия гипоксияси билан кечувчи қон айланиши бузилишларига ва мия тўқимасида шиш пайдо бўлишига олиб келади.
К л и н и к а в а т а ш х и с л а ш. Бош миянинг шикастланишлари ўткир даври яққол умуммия белгилари билан кечади, улар орасида хушнинг ўзгариши алоҳида аҳамиятга эга. Ўчоқли неврологик белгилар мия моддасини зарарланган жойи ва кўламига боғлиқ.
Ёпиқ ҳам очиқ бош мия шикастланишларида миянинг механик зарарланиши чайқалиши, лат ейиши, эзилиши ёки уларнинг биргаликда юзага чиқиши кўринишида бўлиши мумкин.
Бош мия чайқалиши яққол ўчоқли етишмовчилик ва патологоанатомик ўзгаришларсиз кечади. Бемор бунда қисқа муддатли ҳушидан кетади (20 минутгача), анте- ва ретроград амнезия, бош оғриғи, уйқунинг бузилиши, вестибуляр ва вегетатив симптомлар, астения кузатилади.
Бош мия лат ейиши. Бош мия шикастланиши натижасида ривожланадиган мия тўқимасининг маҳаллий зарарланишидир. Енгил, ўрта ва оғир даражадаги миянинг лат ейиши тафовут қилинади.
Енгил даражада бемор қисқа муддатга ёки 10-30 минутгача ҳушидан кетади, ўчоқли симптомлар одатда рефлектор ассимметрия кўринишида бўлади. Ўрта даражали лат ейишда ҳуш бир неча соат давомида йўқолади, баъзан сопор ривожланади. Мия зарарланишининг яққол ўчоқли белгилари геми- ва монопарезлар, афазия, кўриш, эшитиш ва сезгининг бузилишлари хос.
Оғир даражали лат ейиш ҳаёт учун хавфли бўлиб, узоқ вақтгача ҳуш йўқолиши, баъзан ҳаёт учун зарур бўлган фаолиятлар бузилиши, қаттиқ умуммия ва локал белгилар, мия метаболизми ва қон айланишининг қўпол бузилиши билан кечади. Мия устуни лат еганда, шикастланган вақтдан бошлаб чуқур кома ривожланиб, нафас олиш ва юрак-қон томир фаолияти бузилади.
Бош миянинг эзилиши. Калла суягининг эзилиб синишларида, калла ичи (бош мия) гематомаси катталашганда, мия шиши бўлиши билан кечадиган массив лат ейишларда кузатилади. Эзилишнинг биринчи, компенсацияланган босқичида, орқа мия суюқлигининг орқа мия марказий каналидан ўргимчаксимон парда остига компенсатор равишда ўтиши оқибатида бош мия фаолияти бузилмайди. Клиникада бу фаза ёруғ оралиққа тўғри келади. Иккинчи босқичда веналар эзилиб, миянинг турғун гиперемияси ривожланади, бу эса унинг ҳажми катталашишига олиб келади. Беморларнинг бош оғриғи кучаяди, улар бетоқат бўлиб қолади, ўчоқли белгилар (эзилиш томонида мидриаз, контралатерал гемипарез ва бошқалар) пайдо бўлади, кўрув нерви дискларида турғунлик камроқ учрайди.
Эзилишнинг учинчи босқичида бош мияда, асосан унинг ярим шарларида анемия ривожланади, бош мия шиши ривожланиши мумкин. Бемор ҳушини йўқотиши мумкин, умуммия, ўчоқли ва устун белгилари яққол ривожланган бўлади.
Тўртинчи, терминал даврда мия катта энса тешигига тиқилади, бунда нафас олиш ва юрак фаолияти бузилиб, бемор улимига олиб келиши мумкин.
Д а в о л а ш. Шошилинч жарроҳлик муолажаси мия ичига қон қуйилиши, синиши оқибатида мия эзилиши, бош мия шиши кучайганда амалга оширилади.
Консерватив терапияда беморга озор бермаслик, гемостатик ва антигистамин препаратларни, талвасага қарши воситалар қўллаш, сув-электролит мувозанатини тиклаш, витаминлар, артериал гипертензия, ацидозни микроциркуляция бузилишини бартараф қилиш киради.