|
Tijorat banklarning funksiyalari
Tijorat banklaming mohiyati ulaming funksiyalarida yanayam yaqqolroq namoyon boTadi.Banklaming fiinksiyalari ulaming nazariy masalalari sifatida e’tirof etiladi. Shu bois ham banklaming mohiyatini yoritishda vujudga kelgan qator mulohazali holatlar ulaming funk-siyalarini yoritishda ham mustasno emas. Xususan, iqtisodiy adabi-yotlarda banklaming funksiyalari haqida qator mulohazali va tushun-movchilik holatlar mavjud. Masalan, ayrim manbalarda banklar bajara-digan operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida qayd etiladi.Bu erda bank faoliyati natijasida ular tomonidan amalga oshiriladigan operat-siyalari nazarda tutiladi.Biroq, shuni ta’kidlash joizki, banklaming barcha operatsiyalari ham ulaming funksiyalari boTa olmaydi. Bank funksiyasi uning maTum ko‘rinishdagi faoliyatini ifodalaydigan iqtiso-diy kategoriya boTishi lozim.
Shunga qaramasdan, ayrim iqtisodiy manbalarda banklar toTov aylanmasi, kassaga naqd pullami qabul qilish va berish, kredit berish, qimmatli qog‘ozlami saqlash va boshqarish, naqd va naqdsiz ko‘rinish-da xorijiy valyutani sotish va sotib olish, shuningdek, bank tomonidan bajaraladigan boshqa operatsiyalar ulaming funksiyalari sifatida ta’kidlanadi.
Bundan tashqari, iqtisodiy adabiyotlarda banklaming qimmat-baho metallar va buyumlami saqlash uchun maxsus seyflar berish, xo‘jalik yurituvchi subyektlaming kapitalini shakllantirishda ishtirok etishi, kreditlash uchun resurslami jalb etish va boshqa shu kabi operatsiyalari ulaming funksiyalari sifatida talqin etiladi. Albatta, bu banklaming pul-kredit siyosatini amalga oshiruvchi muassasa sifati-dagi faoliyatini aniqroq tushinishda va ulaming imkoniyatlari kengligidan dalolat beradi. Biroq, ushbu operatsiyalaming barchasi banklaming funksiyalari boTib hisoblanmaydi.Chunki yuqorida ta’kidlaganimizdek, banklarning har-bir operatsiyasini ulaming funksiyalari sifatida e'tirof etadigan boTsak, demak zamonaviy banklar 300 dan ortiq funksiyani bajaradi degan fikr paydo boTadi.
Tijorat banklaming funksiyalari haqida gap ketganda, bu jarayonni nafaqat banklar nuqtai nazaridan, balki uning mijozlari manfaatlaridan ham kelib chiqib so‘z yuritish lozim. Shu jihatdan banklaming funksiyalarini o‘rganishda ulami quyidagi mezonlariga e'tibor qaratish lozim:
♦V makroiqtisodiy darajada, banklar va real sektor ishtirokchilari o‘rtasida iqtisodiy munosabatlar;
❖ banklaming tashkiliy-huquqiy va mulkiy shakli jihatidan amal qilishi (Markaziy bank, tijorat banki, ixtisoslashgan bank va boshqalar) .
Banklarning funksiyaiari to‘g‘risida fikr yuritganda quyidagi masalalami e'tibordan chetda qoldirish kerak emas.Birinchidan, banklaming funksiyalari ulaming mohiyatini kengroq ochishga xizmat qilishi lozim, ikkinchidan, banklaming funksiyasi sifatida ta'kidlangan iqtisodiy kategoriya barcha moliyaviy institutlaming xususiyatlariga xos boigan jarayon emas, balki faqat banklargagina xos boigan iqtisodiy kategoriya boiishi lozim.
Maiumki, banklaming asosiy operatsiyalaridan biri iqtisodi-yotdagi bo‘sh pul mablagiarini tegishli shartlar asosida o‘ziga jalb etishga qaratilgan. Bu banklaming funksiyasi bo‘la oladimi, degan savol tugiladi. Markaziy bankda tijorat banklarining majburiy zaxi-ralari jamg‘ariladi, banklarda esa aholi va mijozlarning vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiari jamg‘ariladi. Iqtisodiyotda vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiami jamg‘arish banklaming qadimiy operatsiyalaridan biri hisoblanadi. Bu erda asosiy masala shundan iboratki, vaqtinchalik bo‘sh pul mablagiami jamg'arish faqatgina banklarga xos boigan operatsiya emas, ushbu operatsiyani jismoniy shaxslar yoki boshqa yuridik shaxslar ham amalga oshirishi mumkin. Chunki, har qanday subyekt u yoki bu obyektni moliyalashtirish uchun dastlab maium miqdordagi moliyaviy mablagiami jamg‘arishi lozim.Biroq, masalaga yanayam chuqurroq yondashadigan boisak, banklar ushbu operatsiyani bajarganda boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar bajaradigan operatsiyalardan jiddiy farq qiladi.Ular asosan quyidagi holatlarda namoyon boiadi:
banklar pullami jalb etganda o‘z pullarini emas, balki begona shaxslaming mablagiarini jamg‘aradi;
banklar jamg‘argan mablagiami o‘zining ehtiyoji uchun emas, balki boshqa shaxslaming ehtiyojlari uchun sarflaydi (qayta taqsimlash asosida) .
Tijorat banklaming funksiyalari xususidagi mulohazalarni chuqur-lashtirish fikridan yiroq ekanligimizni ta'kidlagan holda, ularning quyidagi funksiyalari mavjudligini qo‘llab-quvvatlaymiz.
Do'stlaringiz bilan baham: |
