Қarshi muҳandislik-iқtisodiyot instituti “Axborot texnologiyalari va matematik modellashtirish” kafedrasi assistenti J

 
Hisobot tuzilmasi 
Xuddi forma kabi hisobot ham boshqarish elementlariga ega qismlardan tashkil topgan, 
ammo bunda qismlar ko’p-u, boshqarish elementlari formaniqidan kamrok. Hisobot tuzilmasi 
asosan 5 qismdan iborat bo’ladi (15-rasm.): 

hisobot sarlavxasi, 

yuqori kolontitul, 

ma‘lumotlar joylashgan joy, 

quyi kolontitul, 

hisobot eslatmasi.
Odatda, hisobot tuzilmasi bilan tanishish uchun avtomatik ravishda hisobot tashkil qilib uni 
«konstruktor» tartibida ochish qulay. Bunda hisobot sarlavxasi umumiy sarlavxani chop etishni 
ta‘minlaydi, yuqori kolontitul qismlari esa sarlavxaga tegishli kichik-kichik sarlavxachalarni 
ifodalaydi. Ma‘lumotlar maydonida esa boshqaruv elementlari joylashtirilib, ular asosan 
ma‘lumotlar bazasi maydonlari mazmunini bildiradi. Quyi kolontitul qismi xuddi yuqori kolontitul 
kabi boshqarish elementlariga ega, Now funktsiyasi bilan vaqtni va Page() funktsiyasi bilan hisobot 
varaqlari belgilanadi.
15-rasm 
Hisobot eslatmasida esa yordamchi axborotlar kiritiladi. 
Tuzilgan jadval, surov, forma va hisobotlarni foydalanuvchiga kerakli holatda printerga 
chiqarish mumkin. Buning uchun kerakli ob‘ektni tanlab olish, sungra asosiy menyuning fayl 
punktidan «Печать» buyrugiga kirish lozim. 
 
 
O’zlashtirishni mustahkamlash 

---

94 

Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimini (MBBT) maxsus for- 

matli tuzilmaga ega fayllari bilan ishlaydigan maxsus dasturiy vositadir. 

Zamonaviy MBBT turli ma‘lumotlar (rakamli, matnli, grafik, tovushli, video va boshqa) ni 
fayl holatida saqlash imkoniyatiga ega. 

Axborotlar ma‘lumotlar bazasida jadval ko’rinishida saqlanadi. 

Har bir jadval tuzilmaga ega bo’lib, uning tuzilmasi maydonlar 

tarkibi va xususiyatlari bilan aniqlanadi. Maydonlarning asosiy xususiyatlari maydon turi va 
o’lchami bilan belgilanadi. 

Jadvallarda saqlanayotgan ma‘lumotlarni o’zgartirish, olib tashlash

saralash, filtrdan utkazish, ko’paytirish va ular ustida boshqa turdagi operatsiyalar utkazish 
mumkin. Operatsiyalarni avtomatlashtirish uchun esa maxsus ob‘ekt sanalmish «surov» ni 
qo’llash mumkin. 

MBBT Access da «surov» maxsus «namunaviy surov blankasi» orqali amalga oshiriladi. 
«Surov» asosida vaqtincha natijaviy jadval tuziladi va bu jadvalga binoan yangi jadval 
tuzish yoki mavjud jadvalni o’zgartirish mumkin bo’ladi. 

Jadvalga ma‘lumotlarni kiritish yoki uni ko’rish uchun maxsus

ob‘ekt sanalmish «Форма» xizmat qiladi. Форма –ekran ob‘ekti deyiladi. Форма tuzilmasi 
qism va boshqarish elementlaridan tashkil topadi. Formani tashkil qilish avtomatik ravishda, 
yarim avtomatik holda (Мастер yordamida) va kulda (конструктор tartibida) bajariladi. 

Hujjatni chop etish jarayonida kogozdagi hujjat –hisobot paydo bo’ladi. Hisobot ham xuddi 
forma kabi qism va boshqarish elementlaridan tashkil topadi. Hisobotni ham avtomatik 
tarzda (автоотчёт yordamida), yarim avtomatik (Мастер yordamida) va qo’lda 
(конструктор tartibida) joriy qilish mumkin. 

Jadval, surov, форма va hisobot–ma‘lumotlar bazasining asosiy ob‘ektlari sanaladi. Ularni 
ma‘lumotlar bazasini tuzuvchi tashkil qiladi. Foydalanuvchi esa ushbu ob‘ektlarni 
tuzilmasiga xalal bermagan holda ish yuritishi lozim. 

Ma‘lumotlar bazasini tashkil qiluvchi yana ikkita kushimcha ob‘ekt Макрос va Модулni 
ham ishlab chikkan. Bu ob‘ektlar ma‘lumotlar bazasini boshqarishda standart vositalar 
yetishmasa askotadi. Макрос lar orqali makrobuyruklar tashkil kilinadi. Модул lar orqali 
Visual Basic dasturlash muxitida dastur protseduralari tashkil kilinib, ular nostandart 
operatsiyalarni bajarishda ishtirok etadi.