Қarshi muҳandislik-iқtisodiyot instituti “Axborot texnologiyalari va matematik modellashtirish” kafedrasi assistenti J

 
2. Hisoblash texnikasining rivojlanish tarixi 
Hisoblash texnikasining rivojlanishining tarixi shartli ravishda uch davrga bulinadi: 
1.
Mexaniq mashinalargacha bo’lgan davr; 
2.
Mexaniq va elektromexaniq mashinalari davri; 
3.
Elektron hisoblash mashinalari davri. 
Yer yuzida eng birinchi hisoblash texnikasi ibtidoiy odamlarning kul va oyok barmoklaridan 
iborat bo’lgan va hisobni 20 olib borishni ta‘minlagan. Bu tabiiy hisoblash vositasi bo’lgan. 
Dastlabki va eng sodda sun‘iy hisoblash asboblaridan biri birka bo’lgan. Hisoblash 
ishlarining murakkablashuvi yangi hisoblash asboblari va usullarini izlashni takozo etgan. Natijada 
hozirgi chutni eslatuvchi asbob yaratilgan, Shotlandiyalik matematik Jon Neper rakamlar yozilgan 
bir qancha tayokchalarni joriy qilgan, va nixoyat logarifmik chizgich yaratilgan. 
Birinchi mexaniq moslamalardan biri nemis olimi Vilgelm Shikkard tomonidan ixtiro 
kilingan. 1645 yil frantsuz matematigi Blez Pascal arifmometr yasagan. Nemis matematigi, 
mexanigi va foylasufi Gotfrid Leybnits 1673 yil fakat qo’shish va ayrishni emas, balki turtala 
arifmetik amalni bajara oladigan mashina yaratadi. 
Mexaniq hisoblash mashinalarining yaratilishida rus olimlari Z.Slonimskiy (1845 yil), 
V.Bunyakovskiy (1867 yil), P.L.CHebshev (1880 yil), V.Odner (1889 yil) va boshqalarning xissasi 
kattadir. 
Dastlabki mexaniq mashinalar kul kuchi yordamida harakatga keltirilar edi. Keyinchalik 
elektr kuvvati yordamida harakatga keltiriladigan mexaniq mashinalar yaratildi. Bunday hisoblash 
mashinalari elektromexaniq mashinalar deyiladi. Elektromexaniq mashinalarda 8 soatlik ish kunida 
hammasi bo’lib 2000 amal bajarish mumkin bo’lgan. (1soat 250 amal, 1minutda 4 amal). 
XX asr fan va texnikaning tarakkiyoti elektromexaniq mashinalarga nisbatan tezrok 
hisoblaydigan yangi xil mashinalarning yaratilishini takozo etdi. 1942-1945 yillarda birinchi bo’lib 
elektron lampalar AQSHdagi Pensilvaniya universitetida Elektron lampalar axborotlarni saqlash 
imkoniyatiga ega bo’lgan elektron lampalar yordamida rakamli hisoblash mashinasi yaratildi va bu 
mashinaga (ENIAC) ENIAK deb, nom berildi. Bu mashinaning ogirligi 30 tonna bo’lib, 150 
kvadrat metrli xonani egallagan va 18 mingta elektron lampa asosida ishlagan. 
1946 yil Amerika olimi Djon fon Neyman (1903-1957) shunday elektron mashinalarini 
ko’rishni matematik jixatdan asoslab bergan. Keyinrok AQSHda va Buyo’q Britaniyada “EDVAK”, 
“EDSAK”, “SYeAK”, “UNIVAK” va boshqa mashinalar yaratildi. Rossiyada birinchi elektron 
rakamli hisoblash mashinasini 1948 yil rus olimi S.A.Lebedev boshchiligidagi guruh ishlab chiqdi. 
Bu hisoblash mashinasi MESM deyilar edi – malaya elektronnnaya schetnaya mashina. 1940 
yillarning oxirgi va 1950 yillarning boshlari elektron hisoblash mashinalari tarakkiyotining 
boshlanishi hisoblanadi. 
Elektron hisoblash mashinalari hisoblash ishlarini tezrok bajargandan tashkari, 
elektromexaniq mashinalardan farqli ularok axborotlarni saqlash imkoniyatiga ya‘ni xotiraga 
egadir.