Қarshi muҳandislik-iқtisodiyot instituti “Axborot texnologiyalari va matematik modellashtirish” kafedrasi assistenti J

Rakamlar tugmalari
: Rakamlarni kiritish uchun klaviatura. 0-9 gacha rakamlar va /,*,-,+ belgilari 
Sichqoncha. 
Amallarni tanlash qismi. Sichqonchalar 3 xil bo’ladi: standart, trekbol va sensor panel. 
Standart sichqonchalar stol ustida ishlatish zarur bo’lgan, sensor panel bilan trekbollar esa 
noutbuklar uchun yaratilgan va ular pastki paneli ichiga urnatilgan bo’ladi.
Sichqoncha ichida rezina ichiga joylashgan temir sharik bor, u stol bo’yicha harakat 
qilganda maxsus roliklar va indikatorlar orqali ushbu harakat kompyuterga jo’natiladi va ekrandagi 
sichqoncha ko’rsatkichi (strelkasi) biz belgilagan yo’nalishda harakatlanadi.

---

8 
Sichqonchaning ikkita tugmasidan chap tugmasi asosiy, ung tugmasi esa yordamchi bo’ladi. 
Asosiy tugma bilan biz tugmalarni bosamiz, amallarni tanlaymiz, rasm chizamiz va har xil 
ob‘ektlarni chuzib joyini o’zgartiramiz. Ung tugma esa bizga yordamchi menyuni ekranga 
chikaishda yordam beradi.
Printerlar
. Ma‘lumotlarni bosmaga chiqarish qismi. Printerlar lazer, matritsali (ignali) va 
sepuvchi turlari bor. Har biri ishlash holati, tezligi, bosmani sifati va narxi, hamda ranglar bo’yicha 
farqlanadi. Matritsali printerlar pechatlash moshinaga uxshagan holda ishlaydi. Kogoz va ignali 
kurilma urtasida kora rangli lenta joylashadi va ignalar lentaga urganda kogozda nuqtalar paydo 
bo’ladi. Bu printerlar narxi urtacha, ular juda sekin va shovkin ishlaydi, bosmani sifati juda past, 
rangsiz, leykin bosmani narxi juda arzon. Ishlash vaqtida kraskalangan lenta kerak bo’ladi. 
Sepuvchi printerlarda kogoz ustidan kraska joylashgan kurilmalar harakatlanadi va kerakli joyda 
kraska bilan nuxta koldiriladi. Sepuvchi printerlar narxi past, ular urtacha tezligda va urtacha 
shovkin bilan ishlaydi, bosmaning sifati urtacha, rangli bo’lishi mumkin, bosmani narxi kimat. 
Ishlash vaqtida kraskalar kerak bo’ladi. Lazer printerlarni pechatlashi kserokslar ishlashiga uxshash 
holda bo’ladi. Kogoz magnitlangan kurilma ustidan utib kerakli joylar magnitlanadi, keyin maxsus 
poroshok joylashgan kurilma tagidan utib magnitlangan joylarga poroshok yopishadi va keyin issik 
kurilma ustidan kogoz utib shu poroshok eridi va nuqta hosil kilinadi. Lazer printerlar narxi baland, 
ular yuqori tezligda va shovkinsiz ishlaydi, bosmaning sifati yuqori, rangsiz, bosmaning narxi 
urtacha. Ishlash vaqtida poroshok kerak bo’ladi.
Modem.
Ma‘lumotlar bilan telefon aloqa orqali almashish qismi. Modemlar tezligi (2400 bit 
sekunddan - 33600 bit sekundgacha) bo’yicha farqlanadi. Telefonda hamma ma‘lumotlar tovush 
holatida bo’ladi, kompyuterda esa rakamlar holatida. Shuning uchun bitta modem rakamlarni 
tovush holatiga utkazadi, ikinchisi esa tovushlarni rakamlarga utkazadi. Bu holat modelirovanie va 
demodulirovanie deb nomlanganligi uchun bu kurilmalar MODYeM deb nomlangan
Skanerlar.
Tasvir va matn ma‘lumotlarni kompyuterga kiritish qismi. Skanerlar rangli va 
rangsiz bo’ladi. Ular tasvirlarni olish sifati bo’yicha farqlanadi.

---

9